قاي زاماندا بولماسىن قوعامنىڭ ءوز دۇنيەگە كوزقاراستارى ارقىلى ادامزاتتىڭ دامۋ تاريحىنا وراسان ىقپال ەتكەن عۇلاما ويشىلدار قوعام، پاراسات پەن ىزگىلىك جولىن تاڭداۋ ارقىلى عانا يگىلىككە جەتە الاتىنىن مەڭزەگەن.
قازىرگى كەزدە وركەنيەتتى ەلدەر ءوز زاڭدارىن مەيىرباندىق پەن ىزگىلىك جانە زايىرلىلىق جالپى ادامزاتتىق پرينسيپتەرىنە نەگىزدەيدى.
قازىرگى كەزدە زايىرلىلىق ۇعىمىنا قاتىستى قوعامدا قالىپتاسقان اركەلكى كوزقاراستار بار، الايدا، ونىڭ نىشاندارىن، مەملەكەتتىك قۇرىلىم، باسقارۋ مودەلى مەن قۇقىقتىق نەگىزدەردەن ايقىن اڭعارۋعا بولادى.
قازاقستان اتازاڭىندا ءوزىن، دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە نەگىزدەگەن. ەلىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات تۇرعىسىنان زايىرلىلىق دەگەنىمىز ول:
- مەملەكەت پەن ءدىني بىرلەستىكتەر ءبىرىن ءبىرىنىڭ ىستەرىنە ارالاسپاۋ؛
- مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار بارلىق دىندەرگە بەيتاراپتىقپەن قاراۋ؛
- مەملەكەتتىك نەمەسە جالپىعا مىندەتتى ءدىننىڭ بولماۋى؛
- عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ دىننەن تاۋەلسىزدىگى؛
- دىنگە سەنۋ نە سەنبەۋدە ار-وجدان بوستاندىعىن ساقتاۋ.
قوعام ءبىر ورىندا تۇمايتىنى بەلگىلى. ساياسي، ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق، الەۋمەتتىك، تانىمدىق وزگەرىستەرمەن قاتار، عىلىمي تەحنولوگيالىق جاڭالىقتار زاڭداردى ۇدايى زامان تالابىنا ساي جەتىلدىرىپ وتىرۋدى تالاپ ەتەدى.
قازىرگى كەزەڭدە جوعارىدا اتالعان ۇردىستەردەن بولەك، راديكالدىق يدەالداردى تاراتا وتىرىپ ءدىني ۇستانىممەن ءدىني تۇسىنىكتەردە جاساندى قايشىلىقتار تۋىنداتۋ ارقىلى ءوز ماقساتتارىنا جەتۋدى كوزدەيتىن تەرىس پيعىلداعى توپتار پايدا بولۋدا. بۇل قالىپتاسقان جاھاندىق جاعدايلاردى كۇردەلەندىرە تۇسەتىن فاكتورلاردا از ەمەس. ولار قوعامنىڭ ءدىني ساۋاتىنىڭ تومەندىگىنەن، تولاسسىز اقپاراتتاردىڭ سارالانىپ، وي ەلەگىنەن ءوتىپ ۇلگەرمەستەن عالام تور ارقىلى جەدەل تاراۋىنان، قۇقىقتىق بازانىڭ زامان تالابىنا ساي كەلمەۋىنەن تۋىندايتىن كەلەڭسىزدىكتەر.
جۋىردا مەملەكەتىمىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ 2017 - 2020 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن بەكىتكەنى بەلگىلى.
بۇل باستامالار گۋمانيزمنىڭ بارلىق تالاپتارىنا قايشى كەلەتىن اراكەتتەر ارقىلى، ياعني ءدىني ۇرانداردى جامىلىپ ارەكەت ەتەتىن ەكسترەميستىك يدەولوگيالارعا قارسى تۇرۋعا باعىتتالعان.
ءححى عاسىرداعى جاھاندىق ەڭ جوعارعى ماقسات - ادامزاتتى بەيبىتشىلىك پەن گۋمانيزمگە جەتۋ، ادامزاتقا قىزمەت ەتە وتىرىپ، عىلىمي جەتىستىكتەرگە، يننوۆاسيالار مەن ءتيىمدى تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن، تۇراقتى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋ جولىنداعى ءادىل، ۇيىمشىل جانە تەڭ قۇقىلى قوعامدى قۇرۋ. باستى مىندەت - ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىن، ادامنىڭ قۇقىعىن، مادەنيەت پەن بىلىمگە ءبارىنىڭ بىردەي قول جەتكىزە الۋى. ەكونوميكادا جانە ساياساتتا ويلاۋدىڭ نەگىزى دەموكراتيالىق ءارى ادامگەرشىلىكتى الەمدى قۇرۋ.
«قازاقستان پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋدىڭ ناقتى باعىتتارىن سيپاتتاۋى نەگىزىندە مەملەكەتتىك باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ مەجەلى ماقساتتاردىڭ ءبىرى. گۋمانيزمگە، ياعني بىلىمگە، اقپارات الۋدا بىردەي مۇمكىندىكتەرگە نەگىزدەلگەن ءادىل قوعامدى قۇرۋدى كوزدەيدى. قازىرگى قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەر الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە ەكونومكالىق، ساياسي-الەۋمەتتىك جانە رۋحاني ءوزارا ارەكەتتەسۋ پروسەستەرى قارقىندى جۇرە باستاۋدا.
وسى اتالعان قۇبىلىستاردى ەسكەرە وتىرىپ ءدىن سالاسىنداعى زاڭنامالاردى تولىقتىرۋ مەن جەتىلدىرۋ مەملەكەتىمىزدىڭ ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپسىزدىگىنە ياعني، ەكسترەميستىك، لاڭكەستىك ىس-ارەكەتتەرگە قارسى تۇرۋداعى ءال-اۋقاتىن ارتتىرارى انىق.
وندا ءدىني ءبىلىم بەرۋ، نەكە، ءدىني بىرلەستىكتەر قىزمەتى، ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىلدار، ميسسيونەرلىك جانە باسقادا سالالاردى قامتيتىن زاڭدارعا وزگەرتۋلەر مەن پىسىقتاۋلار ەنگىزۋ كورسەتىلگەندەي زايىرلى، قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ قاعيداتتارىنا قايشى كەلەتىن قۇبىلىستاردى زاڭنامالىق رەتتەۋ مەجەلەنگەن.
ول ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلاردى ەسكەرۋ وتىرىپ قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىن نىعايتۋعا نەگىزدەلگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زايىرلىلىق ۇستانىمىنا سايكەس ازاماتتارىنىڭ جىنىسىنا، ناسىلىنە، ەتنوسىنا، تىلىنە، الەۋمەتتىك شىعۋ تەگىنە جانە ءدىني سەنىمىنە قاراماستان الدىنا كەلەسى ماقساتتاردى قويادى، ياعني:
- الەمدىك جانە وتاندىق مادەنيەت پەن ونەردىڭ ماڭىزدى بولشەگى رەتىندە ەلىمىزدىڭ تاريحي-مادەني مۇراسى مەن مادەني قۇندىلىقتارىن ساقتاۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ؛
- تولىق مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛
- وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ؛
- نەكەگە وتىرۋ مەن نەكە جاسىن رەتتەۋ؛
- كامەلەتكە تولماعان بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ؛
- ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ، اعىمدار مەن ولاردىڭ وكىلدەرىنىڭ كونستيتۋسيالىق نورمالاردى ورىنداۋى؛
- ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ؛
- ءدىني ەكسترەميزم مەن راديكاليزمنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا قۇقىقتىق نەگىز قالىپتاستىرۋ.
دەمەك زايىرلىلىقتىڭ پرينسيپتەرى بارلىق ادامزاتقا ورتاق بولعانمەن، ءار مەملەكەت وزىندىك باسقارۋ مودەلىن جانە قۇقىقتىق نەگىزىن قالىپتاستىرۋى ۇزدىكسىز دامۋىنىڭ كەپىلى.
مەملەكەتىمىز زاماناۋي قازاقستاندىق قوعامنىڭ قۇندىلىقتارى مەن ءومىر سالتىن ىلگەرىلەتۋدى باسىم باعىتتار رەتىندە جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيدى.
ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى ماقساتى – قازاقستاننىڭ 2050ء-شى جىلعا دەيىنگى دامۋىنىڭ اۋقىمدى جوسپارىنا ساي كەلەتىن جانە قوعام مەن مەملەكەتتىڭ زايىرلىلىعىن ەسكەرەتىن رۋحاني ورتا قالىپتاستىرۋ. وسى ورايدا، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ بيىلعى جىلعى حالىققا جولداۋىندا «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز ايقىن، باعىتىمىز بەلگىلى، ول – الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ» دەپ ناقتى مەجە قويعان بولاتىن.
ياعني، زايىرلىلىقتىڭ دا بارىنە ورتاق امبەباپ ۇلگىسىنىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس. ءار ەلدىڭ تاريحي، مادەني، ءدىني، ساياسي، گەوگرافيالىق، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي قالىپتاسقان مەملەكەتتىلىك ۇلگىسى بولادى. سوندىقتان دا، قازاقستاننىڭ وزىندىك زايىرلىلىق مودەلى جوعارىدا اتاپ وتكەن فاكتورلاردى ەسكەرە وتىرىپ قالىپتاسۋدا.
گۋمانيزمنىڭ ماقساتى - بارشا ادامزاتتىڭ باقىتى ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ بولسا ال، زايىرلىلىق پرينسيپىنە نەگىزدەلگەن زاڭ قابىلداۋ ارقىلى مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ باعىتىندا جانە زاماننىڭ سۇرانىسىنا ساي رەتتەلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. الايدا، زايىرلىلىق ءپرينسپىن ۇستانۋدا كەيبىر قوعام مۇشەلەرىنىڭ تاراپىنان تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر مەن قاتە ءتارجىمالاۋ ورىن الىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس.
ادامزات تاريحىندا ءدىن قوعامنىڭ بارلىق ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان نىسان رەتىندە قالىپتاستى. الايدا بۇگىنگى تاڭدا ءدىننىڭ ورىنداپ كەلگەن دۇنيەتانىمدىق فۋنكسياسىن – عىلىم، رەتتەۋشىلىك فۋنكسياسىن – مەملەكەتتىك بيلىك، قۇقىقتىق فۋنكسيالارىن – زاڭ شىعارۋ ورگاندارى، اعارتۋشىلىق فۋنكسياسىن - ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الماستىردى. دەمەك، قازىرگى كەزدە ءدىن – ادامنىڭ رۋحاني ىزدەنىستەرىنە، يماندىلىققا، بىرلىككە، اسقاق، ىزگى قاسيەتتەرگە باۋلي الاتىن نىسان رەتىندە قالىپتاسقان.
ءقازىر اتالمىش قىزمەتتەردىڭ بارلىعىن مەملەكەت اتقارۋدا. ياعني كەيبىر قوعامدىق ينستيتۋتتار ماڭىزدىلىعىن جوعالتىپ، ال ونىڭ ورنىنا قوعامنىڭ دامۋ جولىندا تۋىندايتىن ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان جاڭا ينستيتۋتتار قالىپتاسۋى زاڭدىلىق.
ەلىمىزدە اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋگە، زايىرلىلىق ۇعىمىن دۇرىس ۇعىندىرۋعا، گۋمانيزم پرينسىپىنە نەگىزدەلگەن، ءدىني، ساياسي - سىرتقى فاكتورلاردان جانە راديكاليزم مەن ءدىني ەكسترەميزمگە قارسى تۇرا الاتىن قوعام قالىپتاسادى.
اليمكۋلوۆا س.ب.
ءدىنارالىق سۇحباتتاسۋدى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى
پىكىر قالدىرۋ