قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ قالىپتاسۋ، دامۋ بارىسىندا جادتان شىعارۋعا بولمايتىن جايت، ول – احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ونەگەسى. اڭگىمەنى بۇلايشا باستاۋدىڭ باس­تى سەبەبى وزىمىزدە بار، بولعان كەمەل ۇلگىنى ەسەپكە الا بەرمەيتىن كۇيگە جەتكەنىمىز. قولىنا قالام ۇستاعاننىڭ ءبارى دەرلىك تەرمين جاساعىش بولىپ الدى. تەرمين تاريحىن، تابيعاتىن ءتانىپ-بىلىپ، ونىڭ جاسالۋ جولدارى مەن پرينسيپتەرىن عىلىمي نەگىزدەگەن عالىمدار ەڭبەگىنەن حابارى بار بولسا ءبىر ءسارى. وكىنىشتىسى، اركىم ءوز توپشىلاۋ­لارىن ۇسىنىپ تەرمين سوزدەردىڭ تابيعاتىن بۇزىپ بىتەتىن بولدى. بۇل ءبىر جاعىنان ەلدىڭ عىلىمي اتالىمدارعا دەگەن ىقىلاس، نيەتىن بىلدىرگەنمەن، ەكىنشى جاعىنان كەز كەلگەن ادامنىڭ قالاۋىنشا شاعىپ جەي بەرەتىن جاڭعاق ەمەستىگىن دە ۇعاتىن كەز عوي ءقازىر.

قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ قالىپتاسۋ، دامۋ بارىسىندا جادتان شىعارۋعا بولمايتىن جايت، ول – احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ونەگەسى. اڭگىمەنى بۇلايشا باستاۋدىڭ باس­تى سەبەبى وزىمىزدە بار، بولعان كەمەل ۇلگىنى ەسەپكە الا بەرمەيتىن كۇيگە جەتكەنىمىز. قولىنا قالام ۇستاعاننىڭ ءبارى دەرلىك تەرمين جاساعىش بولىپ الدى. تەرمين تاريحىن، تابيعاتىن ءتانىپ-بىلىپ، ونىڭ جاسالۋ جولدارى مەن پرينسيپتەرىن عىلىمي نەگىزدەگەن عالىمدار ەڭبەگىنەن حابارى بار بولسا ءبىر ءسارى. وكىنىشتىسى، اركىم ءوز توپشىلاۋ­لارىن ۇسىنىپ تەرمين سوزدەردىڭ تابيعاتىن بۇزىپ بىتەتىن بولدى. بۇل ءبىر جاعىنان ەلدىڭ عىلىمي اتالىمدارعا دەگەن ىقىلاس، نيەتىن بىلدىرگەنمەن، ەكىنشى جاعىنان كەز كەلگەن ادامنىڭ قالاۋىنشا شاعىپ جەي بەرەتىن جاڭعاق ەمەستىگىن دە ۇعاتىن كەز عوي ءقازىر.
لينگۆيس­تيكا­لىق تەرميندەردىڭ نەگىزگى بەل­گىلەرى مەن­ اۆتوردىڭ ءوز قولدا­نىسىنداعى ەرەك­شەلىكتەرىن قاراستىرۋدى ماق­سات ەتىپ وتىرمىز.

لينگۆيستيكا تەرميندەرىن جاساۋ ءۇشىن، ول جالپىحالىقتىڭ ءتىل لەكسيكاسىن ەركىن دە شەبەر پايدالانادى، ولارعا ناقتى كىزمەت تەليدى. بۇلاردىڭ ءباpi دە لينگۆيستيكا شەڭبەرىندە شەكتەۋلى قول­دانىستا كۇي كەشكەندەي كو­ءرىن­گەنمەن، شەبەر قولدانىس ارقا­سىندا ورىن-ورنىنا تۇرا قالعان تەرميندەرگە ءتانتى بولاسىز. بۇ­لار ماماندارعا عانا ەمەس، ءتىل قولدا­نۋ­شىلاردىڭ بارىنە بىردەي تۇسىنىكتى. بايتۇرسىن­ۇلى جاساعان 10-20 جىلدار اۋقى­مىندا پايدا بولعان تەرميندىك اتاۋلار سول كەزدەگى ادەبي ءتىلىمىز­ءدىڭ ءبىر بولىگى بوپ ەندى دە، سول كۇيىندە كۇنى بۇگىنگى دەيىن ­تۇراق­تى تۇردە قولدانىلىپ كەلەدى. جانە ءبىر عاجابى، ا. باي­تۇرسىن ۇلى الىپ كەلگەن بۇل تەرمين­دەردىڭ كوبى قايتا جاسالاتىنداي كوڭىلگە كۇدىك كەلتىرگەن ەمەس. ەگەر قاداعالاپ قاراساق ءتىل ءبىلىمىنىڭ تەرميندەرىنىڭ كوبى ءاۋ باستا ناقتى زاتتىڭ، نارسەنىڭ اتاۋى بولعان عوي. سوندىقتان بۇل ۇعىمدار تالاي تالقىعا تۇسكەن بولار دەپ ويلاۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. الايدا بۇل اتاۋلار تەرميندىك ماندە  مىزعىماي تۇر. بۇل جالپى قولدانىستاعى سوزدەر مەن ولاردىڭ تەرمينولوگيالىق تىنىندەگى ءوزارا ۇيلەسىپ جاتقان سايكەستىك پەن بايلانىستى ءدال بايقاۋدان بولسا كەرەك. مىنە، وسىنداي سوزدەردى ول­ بارىنشا كورەگەندىكپەن ىرىك­تەي بىلگەن. جوعارىدا ەسكەرت­كەنى­مىزدەي، الگى سايكەستىك پەن باي­لانىستىڭ مىقتى بولعانى سونشاما، قازاق لينگۆيستيكاسىنىڭ بۇكىل تەرمينولوگيالىق جۇيەسى سول­ باستاپقى كۇيىندە ءالى كۇنگە قول­دا­نىستا.

بايتۇرسىن ۇلى زامانىنان بepi الەۋمەت­تىك جانە قوعامدىق ومىردە سان الۋان وزگەرىس­تەر بولىپ جاتسا دا، ول جاساعان تەرميندەردىڭ بۇلايشا تۇراقتىلىق تانىتۋى تاڭ قالدىرماي قويمايدى. مۇنىڭ باستى ceبeبi – جاسال­عان اتالىمداردىڭ جالپى تەرمينولوگيا تەورياسى تالاپتارىنا ساي دالدىگى مەن تابيعيلىعىندا. سونىمەن ءبىرre بۇلاردىڭ قازاق ءتىلىنىڭ ءسوزجاسام زاڭدىلىقتارىنا ءتان تاسىلدەرمەن جاسالۋىندا.

قازىرگى زەرتتەۋشىلەردى سۇيسىندىرەتىن – ءاربىر تەرميننىڭ نەگىزىندە بايىرعى سوزدەردىڭ تۇراتىنى، سوعان قاراماستان، سول بايىرعى سوزدەردىڭ ەكىنشى تەرمينو­لوگيالىق ءمانىنىڭ ەكىۇدايلىق تانىتىپ، ماعىنانى الىپ قاشپاي، قۇرىلىمدىق جاعىنان تابيعيلانىپ، ورفوگرافيالىق جازىلىمى تۇرعىسىنان دا ءبىرىڭعايلىق ىشىندە تۇراقتانۋى.

ءوزىنىڭ قولدانىس قىزمەتى جاعىنان دامۋدىڭ وزگەشە ساپالى دا جاڭا جولىنا تۇسكەن قازىرگى قازاق تىلىندەگى ا.بايتۇرسىن­ۇلىنىڭ تەرمينجاسام تاسىلدەرى جانە سول تەرميندەردىڭ ءوزى تاۋەلسىز مەملەكەتتەر قاۋىمداستىعى جانە بۇكىل تۇرىك  جۇرتشىلىعى ءۇشىن تاپتىرمايتىن ۇلگى بولارى ءسوزسىز. قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمى تەرمينولوگياسىن جاساۋدا ا. بايتۇرسىن ۇلى قولدانعان تاسىلدەرىنىڭ اۋقىمدىعى، امبەباپتىعى ونىڭ جاقسى ىزدەنگىشتىگىن بايقاتادى. ۇلتتىڭ تەگىن ايقىن تانىتىپ تۇرعان بۇل سان الۋان تەرميندەر ءار الۋان تاسىلدەردى كەڭىنەن پايدالانۋ ناتيجەسىندە پايدا بولعان ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تاماشا مۇراسى بولىپ تابىلادى. 

تەرمين جاساۋداعى ءونىمدى ءتاسىلدىڭ ءبىرi ءسوز تipكecتipy بولىپ سانالادى. ول مۇنى دا وتە ءتيىمدى پايدالانادى. قۇرامى ءبىر كومپونەنتتi تەرميندەر ويدان شىقپاي جاتقان تۇستا، ەكى نە ءۇش كومپونەنتتەن تۇراتىن ءسوز تىركەسىنە كوز تىگەدى. وسى تاسىلمەن جاسالعان تەرميندەر سانى ەداۋىر. مىنە، سوندىقتان  ا.بايتۇرسىن ۇلى ەڭبەكتەرىندە كەزدەسەتىن وسىنداي كوپ كومپونەنتتى تەرميندەر تابيعاتىن تەكسەرە وتىرىپ، ءبىراز جايتتى انىقتاۋعا بولادى. اسىرەسە، بۇلاردىڭ لەكسيكا-سەمانتيكالىق (مانىستىك) قۇرىلىمىن جان-جاقتى قاراستىرۋ قاجەت-اق. عالىمنىڭ عىلىمي مۇرالارىن الدىن الا قاراستىرۋ بارىسىندا ءدال وسى تەكتەس تەرميندەردىڭ لينگۆيستيكا سالاسىندا مولىراق كەزدەسەتىنىن بايقادىق.

ەگەر قازىرگى ءتىل ءبىلىمى سالاسىنداعى تەرمينجاسام تاسىلدەرىندە كوبىنەسە قالكا­لاۋ مەن ينتەرناسيونالدىق تەرميندەر قاباتىن قۇرايتىن كىرمەلەر كوبەيىڭكىرەپ تۇرعاندىعىن ەسكەرسەك، جالپى حالىقتىق ءتىل لەكسيكاسىن تەرميندەندىرۋ ۇلگىسىن ەمىن-ەركىن قولدانعان ا.بايتۇرسىن ۇلى تاجىريبەسىن زەرتتەۋدىڭ ماڭىزى زور. ماسەلەن، ءتۇبىر ءسوز، تۋىندى ءسوز، قوس ءسوز، قوسىمشا، زات ەسىم، ەسىمدىك، ەتىستىك، ۇستەۋ، دەمەۋ، جالعاۋ، وداعاي، دەگەندەردىڭ تەرميندەندىرىلۋى بۇل سالاداعى تاماشا ۇلگى بولىپ سانالادى.

قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق قۇرىلىمىن سيپاتتاۋدا ا.بايتۇرسىن ۇلى فونولوگياعا دەيىنگى تۇسىنىكتى ۇستانۋى بۇكىل تەرمينولوگيا جۇيەسىن جاساۋعا سەپ بولعان سياقتى. ول تىرەك ەتەرلىك نە دايىن تەوريا، نە ناقتى لينگۆيستيكالىق تاجىريبە بولعان ەمەس. ونىڭ يسلامدىق شىعىستىڭ كىتابي داستۇرىنە سۇيەنە وتىرىپ جاساعان كەيبىر تەرمينولوگيالىق ارەكەتتەرى بولعانى راس. ونداي ۇلگىدە جاسالعان ءاربىر لينگۆيستيكالىق تەرمين تىرەك سوزدەردىڭ ءاۋ باستاعى لەكسيكالىق ماعىناسىنان الشاقتامايدى. ناتيجەدە لينگۆيستيكالىق جاڭا تەرميندەرى جانە ونىڭ ماعىناسى كوڭىلگە تەز جاتتالىپ، كوكەيگە قونىپ جاتادى. الگى تىرەك ءسوزدىڭ تۇرمىستىق ماعىناسى مەن تەرمينولوگيالىق ءمانى ءتىل يە­لەرىنە وتە جاقىن ءارى تۇسىنىكتى بولىپ وتىرادى. مۇنداي لينگۆو-پسيحولوگيالىق پارالەلدەر وعان قازاق وقىرمانىنىڭ وقۋ ءداستۇرىنىڭ ءالى جوقتىعى جانە سوعان لايىقتى ارنايى لەكسيكا جۇيەسىنىڭ قالىپتاسپاي جاتقانى دا سەبەپ بولعان سياقتى. جاسالعان ءاربىر تەرمين ءوزىنىڭ باستاپقى لەكسيكالىق ماعىناسىنا جاقىن بولعان سايىن، ول سوعۇرلىم جەڭىل يگەرىلىپ، تەز قابىلدانىپ جاتتى. ءسويتىپ، وسىنداي ساۋاتتى ارەكەت ناتيجەسىندە وقۋشىلار ءسوزدىڭ ادەپكى ءمانى مەن ونىڭ عىلىمي ماعىناسى اراسىندا بولاتىن پسيحولوگيالىق كەدەرگىنى جەڭە باس­تادى. سول سەبەپتى دە ا.بايتۇرسىن ۇلى تەر­ميندەرىن جەكە-جەكە تياناقتى تۇردە تالداۋ قاجەت بولادى. بۇل قازاق تىلىندەگى ءاربىر لينگۆيستيكالىق تەرميندەردىڭ قۇرىلىمدىق، ماعىنالىق ەرەكشەلىكتەرىنىڭ دايەكتىلىگىن، ولاردىڭ جاسالۋ كوزدەرىن انىقتاۋ ءۇشىن كەرەك. ەندى ناقتى مىسالداردى تىلگە تيەك ەتىپ كورەلىك.    

I. جالپى، لينگۆيستيكا تەرمينولوگيا­سىندا ا.بايتۇرسىن ۇلى «ءتىل ءمۇشeلepi» دەگەندى ءسوز، سويلەۋ قۇرامى ەسەبىندە پايدالانادى، ياعني ولاردىڭ ءبىر-بىرiنe ءوزارا بايلانىستى جيىنتىعى. بۇلار قازاق تۇرمىسىنداعى «مال (دەنە) مۇشەلەرى» دەگەن ۇعىمعا سايكەس كەلەدى. «مال مۇشەلەرى» دەگەن العاشقى ۇلگى كومپونەنتتەرىنىڭ قۇرىلىمدىق بىرلىگى تولىعىمەن ەكىنشى تۋىن­دى جۇيەگە اۋىسادى، وسىنىڭ ناتيجەسىندە جاڭا پايدا بولعان لينگۆيستيكالىق تەرميننىڭ ەشقانداي وزگەلىگى سەزىلمەي قالادى.

«ءماتىن» ۇعىمىنىڭ «لينگۆيستيكالىق، ەدينيسا» (جازىلعان بولىك ەمەس) ەكەنى ا.باي­تۇرسىنۇلىنا سول جيىرماسىنشى جىلداردىڭ باسىندا-اق بەلگىلى بولعان. ال قaزipگi ءتىل ءبىلى­مىندە «لينگۆيستيكالىق ەدينيسا» رەتىندە بەرتىندە عانا قولدانىلا باستاعانىن ەسكەرسەك، ا.بايتۇرسىن­ۇلىنىڭ زەرتتەۋشىلىك زەردەسى مەن تۇيسىگىنە سۇيسىنبەۋ مۇمكىن ەمەس. ول قازىرگى «لين­گۆيستيكالىق ەدينيسا» رەتىندە الىنىپ جۇرگەن «تەكستكە» تەپە-تەڭ «سويلەۋ» ۇعىمىن ەنگىزەدى. احاڭ قازاق ءتىلى جونىندەگى تالدامالارىن، اۋەلى «سويلەۋدەن» تارتىپ، سودان كەيىن بىرتىندەپ، ونىڭ ياعني سويلەۋدىڭ كىشى بولشەكتەرىنە كىرىسەدى. سوندا سويلەۋ – ءسوز – بۋىن – دىبىس دەگەن جۇيە ساقتالىپ وتىرادى. ءسويتىپ، لينگۆيستيكالىق تالداۋلار ipi تۇلعادان كىشكەنە بولشەكتەرگە ءبولىپ قارايتىن ناقتى باعىت-باعدارلاما بويىنشا ءجۇرىپ وتىرادى. سونداي-اق ءتىل ۇيرەتۋ، وقىتۋ پروسەسى دە وسى پرينسيپ بويىنشا جۇرگىزىلەدى. بۇل پرينسيپ وعان ءتىل ەلەمەنتتەرىنىڭ (بولشەكتەرىنىڭ) سويلەۋ «تەكستەن» دىبىس، «ارىپتەرگە» دەيىن­گى بولشەكتەرىن تاۋىپ، سيپاتتاپ بەرۋگە كومەك­تەسكەن.
ال قازاق ءتىلىنىڭ قۇرىلىمدىق جۇيەسى ءالى كۇنگە كىشى بولشەكتەن، ياعني دىبىستان باستالىپ، ودان ءارى ءىرى­لەۋ لينگۆيستيكالىق ەدينيسالارعا ۇلاستىرىلىپ سيپاتتالادى. ايتسە دە كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر نازارىنىڭ قازىرگى كەزدە تەكسكە كو­بىرەك اۋدارىلۋى تە­گىن بولماسا كەرەك. ويتكەنى ءماتىن ەڭ ipi لينگ­ۆيستيكالىق ەدينيسا بولىپ سانالادى دا، وزگەلەرى وسىنىڭ كومپونەنتتەرى ەسە­بىندە قارا­لادى. بۇلاردىڭ فونەتيكا-گرام­ماتيكالىق بەلگىلەرىنىڭ ءبارى وسى ءماتىن ارقىلى، سونىڭ ىشىندە انىقتالادى. ا.بايتۇرسىن ۇلى ءوزىنىڭ بارلىق وقۋ قۇرالدارىندا ءوزى تاۋىپ، ءوزى ەنگىزگەن تەك وسى ءپرينسيپتى ۇستانىپ وتىرعان. سوندا، قاراپ وتىرساڭىز، ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءوز كەزەڭىندەگى لينگۆيستيكالىق وي-پىكىردى عانا ەمەس، كوپ ماسەلەدە قازىرگى قازاق ءتىل ءبىلىمى وكىلدەرىنىڭ كوبىنەن ىلگەرى وزا ويلاپ وتىرعانىن بايقايمىز.

ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ قاي ەڭبەگىن قارا­ساڭىز دا، سول كەزدە بەل الىپ، ۇستەم­دىك كورسە­ءتىپ تۇرعان فونولوگيالىق تەو­ريا­عا ءبىردeء-بىر سىلتەمە جاسا­ماعانى بايقالادى. سوعان قاراماستان، ونىڭ فو­نە­تيكالىق ۇعىمدار جۇيەسىن سونشاما ءبىر زەرەكتىكپەن ءتۇسىنىپ جاساۋى قايران قالدىرادى. قازىرگى تەوريا تۇرعىسىنان قاراساڭىز، مۇلتىكسىز جاسالعان بۇل جۇيەنى كورە وتىرىپ، بۇل كici كەزىندە فونەتيكا سالاسىنداعى لينگۆيستيكالىق تەوريا جەتىستىكتەرىمەن تانىس بولمادى ما ەكەن دەگەن ويعا قالاسىز. 

ءبىز ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ فونەتيكالىق مۇرا­سىنا عىلىمي تالداۋ جاساعاندا، ارينە، قازىرگى لينگۆيستيكا تالاپتارى تۇرعىسىنان قارايمىز. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، ول جاساعان تەوريانىڭ تۇعىرى مىقتى ەكەنىن كورەمىز. 

الايدا ءتىلدىڭ دامۋ تاريحى مەن قالىپ­تاسۋى جايىنا ۇڭىلىڭكىرەسەك، ءتىل زاڭىن ۇنەمى بۇزۋمەن كەلگەنىمىز ءمالىم. بۇزۋ ەمەي نەمەنە، ورىس ءتىلى ارقىلى ساتىلاپ بىزگە جەتكەن بوگدە سوزدەردى، ياعني ينتەرتەرميندەردى، كەڭەستىك ۇعىمدار ارقالاعان رۋسيزمدەردى قۇران سوزىندەي كيە تۇتىپ، سول كۇيىندە بۇلجىتپاي الۋ اۋرۋىنا شالدىقتىق. بۇعان ەتىمىزدىڭ ۇيرەنگەندىگى سونشاما ءھام كەڭەس­تىك ءتىل تاربيەسىنىڭ ءوتىپ كەتكەندىگى سونشاما، مۇنى ءبىز ءالى كۇنگە ءتىل بايىتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى دە ءونىمدى ءتاسى­ءلى دەپ ءجۇرمىز.

شىنىندا، ويسىز-كۇيسىز جان اۋىرتپاي، دايار­عا ۇمتىلۋ سالدارىنان ءتىلىمىزدىڭ شىرقىن 70 جىل بويى بۇزىپ كەلگەنىمىزدى اشىپ ايتار كەز كەلدى. سوناۋ 30-جىلداردىڭ ورتا شەنىنەن باس العان ءتىل بۇزار زيانكەستىك ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلەدى. 

تاريحقا جۇگىنسەك، ءوزىن جانە ءوز ءتىلىن قۇرمەت­تەيتىن بىردە-بىر ەل وزگە تىلدەردىڭ ءسوز­دە­ءرىن سول كۇيىندە وزگەرتپەي قابىلداعانى جوق ەكەن.

زەر سالىڭىز، ا.بايتۇرسىن ۇلى «ءبىز سياقتى مادەنيەت جەمىسىنە جاڭا اۋزى  تيگەن جۇرت، ءوز تىلىندە جوق دەپ مادەني جۇرتتاردىڭ تىلىندەگى دايار سوزدەردى العىشتاپ، انا ءتىلى مەن جات ءتىلدىڭ سوزدەرىن الماستىرا-الماستىرا، اقىرىندا انا ءتىلىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەي، ايرىلىپ قالۋى ىقتيمال. سوندىقتان، مادەني جۇرتتاردىڭ تىلىندەگى ادەبيەتتەرىن، عىلىمي كىتاپتارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان­دا، ءپان سوزدەرىنىڭ (تەرميندەردىڭ – ءو.ا.) دايارلىعىنا قىزىقپاي، انا تىلىمىزدەن قاراستىرىپ ءسوز تابۋىمىز كەرەك. سوندا ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ ءتىلى تازا بولادى (ا.بايتۇرسىنوۆ. اقجول. الماتى، 1991. 350-351)».
ال ح.دوسمۇحامەد ۇلى جات سوزدەردى قابىلداۋ جونىندە بىلاي دەيدى: «تىلگە كىرگەن جات سوزدەر ءسىڭۋ ءۇشىن، تىلگە «وزىلىك» بولۋى ءۇشىن سول ءتىلدىڭ زاڭىمەن ساي، تانىماستاي حالگە كەلۋى كەرەك. بۇيتپەسە جات سوزدەر بۇرالقى بولىپ ءتىلدىڭ شىرقىن بۇزادى، تىلگە زيان كەلتىرەدى. جات سوزدەردى قولدانعاندا ءتىلىمىزدىڭ زاڭىمەن وزگەرتىپ، تىلىمىزگە لايىقتاپ الۋ كەرەك. جات سوزدەردى وزگەرتپەي، بۇلجىتپاي الاتىن جەر دۇنيەدە ءتىل جوق دەپ ايتسا دا بولادى».
انا ءتىلىمىزدىڭ ىشكى زاندىلىعىن مەيلىنشە تەرەڭ تۇسىنەتىن احاڭ، جاقاڭدار پىكىرىنە قۇلاق اسۋدىڭ ورنىنا ءتىلىمىزدى ورىستاندىرۋدىڭ ءار الۋان ءتيىمدى تاسىلدەرىنە سوزدىك قورىمىزدىڭ قاقپاسىن ايقارا اشىپ تاستادىق. وسىنداي تالعامسىز دا تالاپسىزدىعىمىزدىڭ كەسىرىنەن ءبىز تىلىمىزگە ينتەرتەرميندەردى كوبىنەسە سارالاۋسىز قاپتاتىپ قابىلدادىك. بۇل ءبىر قاراعاندا انا تىلگە جاسالعان قيانات، ءتىپتى شاپقىنشىلىق سياقتى ەدى. Heگe دەسەڭىز، جات دىبىستاردىڭ جالىنان ۇستاعان ارنايى جاساق سياقتى بوگدە سوزدەر سانى ءقازىر ءتىل بايلىعىمىزدىڭ 70-80% شاماسىن قۇرايدى. ءسويتىپ وسىنىڭ سالدارىنان بارعان سايىن دامىپ، كەڭ قانات جايۋعا ءتيىستى دەگەن ءتول بايلىعىمىزدىڭ تىنىسى كۇننەن-كۇنگە تارىلا ءتۇسىپتى. قازاق ءتىلىنىڭ، ءقادىرىنىڭ كەتە باستاۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىدان دا بولار ما ەكەن دەگەن ويعا قالاسىڭ.

دايىن تەرميندەردى سول كۇيىندە قابىل­داۋ، بىرىنشىدەن، ەلدى ىزدەنگىش، ەڭبەكشىل قابىلە­تىنەن ايىرادى، ەكىنشىدەن، انا تىلىنەن بەزىنۋگە باستايتىن قياس جول – وسى. ءتىل بايلىعىنىڭ كوبى جات سوزدەر بولىپ وتىرسا، وندا وزگە تۇگىلى جاپپاي ورىسشا ساۋاتتانعان قازاققا قازاق ءتىلى­ءنىڭ قاجەتى قانشا؟
ارينە، بۇل ايتىلعانداردان قازاق تەر­مينو­لو­گياسىن قالىپتاستىرۋدا جارىتىمدى ەشتەڭە جاسالماعان ەكەن دەگەن قورى­تىندى تۋماسا كەرەك. وتىزىنشى، كەيىن 50-60-70-جىلدارى الدەنەشە سوزدىكتەر ءتۇزىلىپ، جۇزدەگەن تەرميندەر مەمتەرمينكوم ارقىلى قولدانىسقا ەندى. تەرمينجاسام ىسىمەن ارنايى اينالىسقان اۆتورلار بولدى. وسى شارۋانىڭ باسى-قاسىندا بولعان ءى.كەڭەسبايەۆ، ن.ساۋرانبايەۆ، م.بالاقايەۆ، ءى.جارىلعاپوۆ، ك.ساعىندىقوۆ، و.جاۋتىكوۆ، ءبىرىمجانوۆ، ك.ءشارىپوۆ، ءا.ساتىبالدييەۆ، ءا.ءابدىراحمانوۆ، ءا.قايداروۆ، ءو.جول­داسبەكوۆ­تەردىڭ ەڭبەگى زور ەكەنى داۋسىز.
الايدا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن تولاسسىز جۇرگى­ءزىلىپ كەلە جاتقان بۇل ءىسىمىزدىڭ نەگىزىنەن قاتە پرينسيپتەردى ۇستانعانىن بايقايمىز. بايقايمىز دا، قازاق ءتىلىنىڭ ورىستانۋىنا تىكەلەي ءوزىمىز سەبەپشى بولعانىمىزعا كۇيىنۋگە تۋرا كەلەدى. Heگe دەسەڭىز، سوناۋ 1935 جىلدان باستاپ قازاق تىلىندە تەرمين جاساۋ قازاق ءتىلىنىڭ ەمەس، ورىس ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىن ساقتاۋ ءپرينسيپىن كوزدەۋمەن كەلگەن ەكەن. ياعني ورىس تىلىنەن جانە ورىس ءتىلى ارقىلى كەلگەن ينتەرتەرميندەردىڭ ءبارىن «مۇر­تىن بۇزباي»، قاز-قالپىندا قابىلداپ كەلىپپىز. بۇعان مىسال كەلتىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولا قوي­ماس. ويتكەنى قاي سوزدىكتى قاراساڭىز دا ينتەرتەرميننەن اياق الىپ جۇرە المايسىز. جانە ولار ءتۇپ نەگىزىن، ءتۇرىن ساقتاي وتىرىپ، قازاق ءتىلى سوزدىك قورىنىڭ زاڭدى جۇيەسىنە وراسان زور نۇقسان كەلتىردى. ولارمەن بىرگە قازاق تىلىنە مۇلدە كەرەكسىز ارىپتەر كەلىپ ەندى. سونىمەن بىرگە ءتىلىمىزدىڭ ايتىلۋ، جازىلۋ نورماسى بۇزىلا باستادى. بۇعان سەبەپشى بولعان ءۇش ءتۇرلى قۇجاتتان ءۇش ءۇزىندى كەلتىرسەك جەتكىلىكتى بولار.

ءسويتىپ تەرمين جاساۋدا جىبەرىلگەن كەمشىلىك­تەردەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ارىلا الماي وتىرمىز. بۇدان ايىعۋدىڭ امالدارى بار ما دەگەن­دە وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن «ەگەمەن قا­زاق­ستان» گازەتىندە جاريالانعان اكادەميك ءا.قايداروۆتىڭ «قازاق ءتىلى تەرمينولوگياسىنا جاڭاشا كوزقاراس» دەگەن ماقالاسىنا يەك ارتامىز. ءبىر وكىنىشتىسى، سودان بەرى دە ءبىراز ۋاقىت وتكەنمەن، بۇل جونىندە سەلت ەتىپ، ءۇن قوسقان پىكىردىڭ مۇلدە سەلدىرلىگى.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل نازار اۋدارماۋعا بولمايتىن بۇگىنگى كۇننىڭ ءزارۋ ماسەلەسىن اۋماعىمەن الىپ قاراستىر­عان قۇندى ەڭبەك. اۆتور تەرمينجاسام پرينسيپتەرىن تۇبىرىمەن تۇگەل قايتا قاراۋدىڭ قاجەت ەكەنىن ايتا كەلە، ناقتى ءوز ۇستانىمىن ۇسىنادى. پىكىر سايىسىنا شاقىراتىن دا تۇستارى بار. ءبىز پروفەسسور ءا.قايداروۆتىڭ بۇل «...جاڭاشا كوزقاراسىن» نەگىزىنەن قۋاتتاي وتىرىپ، ءقايسىبىر تۇستارداعى وزىمىزدىك 80 پايىزدىڭ ءوزى دە ءالى عىلىمي ورالىمعا ەنبەي جاتقان توپشىلاۋلارىمىزدى ورتاعا سالا كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىز.

اۆتور تەرمينجاسام «شارۋاشىلى­عىنا» باي­لا­نىس­تى ويلارىن بايانداي كەلە، ونى ون ءبىر پرينسيپ نەگىزىندە تۇيىندەيدى. بۇلاردىڭ ءبىرازى ق.جۇبانوۆتا دا، ن.ساۋرانبايەۆتا دا، م.جانعالين مەن ق.ساعىندىقوۆ پا-يىمداۋلارىندا دا كەزدەسەتىن. الايدا اۆتور بۇلاردىڭ ءبارىن وي ەلەگىنەن وتكىزە وتىرىپ، مۇلدە جاڭا باپتار ەنگىزەدى. مىنە، وسىلاردى ساراپقا سالا كەلە، ءبىز قازاق تىلىندە تەرمين جاساۋدىڭ ون ءبىر ەمەس، نەگىزىنەن بەس ءپرينسيپى بوي كورسەتەدى دەپ شامالادىق. تىلدىك ماتەريالدار ارى كەتكەندە التى، جەتى پرينسيپ شەڭبەرىنەن شىعارمايتىن ءتارىزدى. شىندىعىندا، اڭگىمە بۇل پرينسيپتەردىڭ سانىندا ەمەس، مانىندە عوي.

1.قىسقاسى، ءبىرىنشى جانە ەڭ نەگىزگى پرينسيپ رەتىندە ءبىز قازاق ءتىلى ءسوز بايلىعىن بارىنشا سارقا پايدالانۋ دەپ بىلەمىز. بۇل ۇنەمى ايتىلىپ كەلگەنمەن، وسى پرينسيپكە ءالى كۇنگە جەتە ءمان بەرىلمەي كەلگەنىن نەسىنە جاسىرامىز. مۇنى ۇستانۋ – باستى پارىزىمىز.
2.تەرمينجاسامدا ءتىل بايلىعىن سارقا پايدالانۋ ءپرينسيپى ساركىلعان كەزدە ەكىنشى ءبىر قازىنانىڭ كوزى اشىلادى. ول – ءتۇپ نەگىزى ءبىر تۇركى تىلدەرىنىڭ ءسوز بايلىعى. ءبىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇل بايلىعىمىزدى دا ەسكەرمەي كەلدىك. ەندەشە تۇركى تىلدەرى ءسوز بايلىعىن سارقا پايدالانۋ ءپرينسيپىن ەستەن شىعارۋعا مۇلدە بولمايدى.
3.قازاق ءتىلى ارنايى لەكسيكالىق قۇرامىن بايىتا تۇسۋگە ءتيىستى ءۇشىنشى ءبىر پرينسيپ، ول ينتەرناسيونالدىق تەرميندەرگە بايلانىستى ماسەلەدەن تۋىندايدى. ورەسكەل قاتەلىكتەر وسى ينتەرتەرميندەر نەگىزىندە ورىن الىپ كەلگەنى ءمالىم. مۇنى يگەرۋدىڭ، تىلگە ەندىرۋدىڭ، قابىلداۋدىڭ، بىزدىڭشە، ءۇش ءتۇرلى جولى بار سياقتى. ول، بىرىنشىدەن، ينتەرتەرميندەردىڭ ماعىناسىن ءدال بەرەتىن بالاما تابۋ؛ ەكىنشىدەن، ولاردى سوزبە-سوز اۋدارۋ، كالكالاۋ؛ ۇشىنشىدەن، مۇنىڭ ەشقايسىسىنا كونبەگەن ينتەرتەرميندەردىڭ تۇلعاسىن وزگەرتپەي، تۇرپاتىن قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىنا باعىندىرا قابىلداۋ.
4.قىسقارعان تەرمين جاساۋ ءپرينسيپى. مۇندا دا نەگىزىنەن ءوز بايلىعىمىزدى سارقا پايدالانا وتىرىپ، وزگە تەرميندەردى وزىندىك ەتىپ الۋدىڭ جولدارى قاتتى قاراستىرىلىپ وتىرىلۋى كەرەك.
5.اكادەميك ءا.قايداروۆ ارنايى اتاپ كورسەتىپ وتىرعان شارتتىلىق ءپرينسيپى. ءسوز جوق، بۇل – تەرمينجاسام ىسىندە وزىندىك ورنى بار پرينسيپ. تەرمين نەگىزىندە بەلگىلى ءبىر قالىپقا ءتۇسىپ، سونى قاتىپ ۇستايتىن ارنايى لەكسيكالىق قاباتتى قۇرايتىن بولعاندىقتان دا شارتتىلىق بولماي تۇرمايدى.
ال مىنا تومەندەگى ەكى ماسەلە ءالى پرينسيپ رەتىندە ايكىندالا قويماعانمەن، نازار اۋدارۋعا تۋرا كەلەدى.
6.تەرميندەر، سونداي-اق جازۋ پرينسيپ­تەرىنە قاراي بەيىمدەلەتىن بولعاندىقتان، ولاردىڭ تاعدىرى ەملە ەرەجەلەرىنە دە بايلانىستى. ياعني بۇدان تەرميندەردى جازۋ ءپرينسيپى شىعادى. بۇل سالادا دا شالاعايلىقتارىمىز جەتىپ جاتىر.
7. بۇل شارانىڭ بارىندە دە مەملەكەت تاراپىنان ۇزدىكسىز قامقورلىق قاجەت-اق. مۇنى، ءابدۋالى تۋعانباي ۇلى كورسەتكەندەي، نەگىزگى پرينسيپتەر قاتارىنا كوسسا دا، قوسپاسا دا بولادى دەپ ەسەپتەيمىز.

مىنە، قازاق تەرمينولوگياسىن ءتىلىمىز­ءدىڭ ىشكى بولمىسىنا وراي جاساپ قالىپتاستىرامىز دەسەك، وسى ايتىلعان پرينسيپتەر نەگىزىنەن دە قىرۋار جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلەدى. ويتكەنى ءتىلىمىز ءالى قالىپتاسۋ، دامۋ كەزەڭىن باستان وتكەرىپ بىتكەن جوق. مۇمكىندىگى سارقىلار دا ءتۇرى جوق، سارقىلمايدى دا.
وسىلاردىڭ ءبارىن بايانداي كەلگەندە، تەرمينولوگيا ماسەلەسىن جونگە كەلتىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مىناداي شارالاردى جەدەل تۇردە قولعا الۋ قاجەت.

1.تەرمينولوگيا – عىلىم مەن تەحنيكا ءتىلىن دامىتاتىن لەكسيكانىڭ بىردەن-بىر كۇردەلى قاباتى. بۇعان يەلىك جاسايتىن ءبىر مەكەمە بولسا، ول – ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى بولۋ كەرەك. تۇزىلگەن، ءتۇزىلىپ جاتقان، تۇزىلەتىن تەرمينولو­گيالىق سوزدىكتەر ماتەريالىنىڭ عىلىمي نەگىز­دەرىن قاراستىراتىن عالىمدار بولماعاندا كىمدەر بولۋ كەرەك. ەندەشە وسى يگى شارۋانى قولعا الىپ، قاداعالاپ وتىراتىن عىلىم مينيسترلىگى – عىلىم اكادەمياسى ءتورالقاسىنىڭ جانىنان تىكەلەي پرەزيدەنتتىڭ ءوزى باسقاراتىن بارلىق تەرمينولوگ عالىمداردىڭ كۇشىن ءبىر جەرگە تۇيىستىرەتىن عىلىمي ورتالىق قۇرعان ءجون.بۇل ورتالىق مەملەكەتگىك تەرمينولوگيا كوميسسياسىمەن تىعىز بايلانىس جاساي وتىرىپ، ەڭ اۋەلى تەرمينجاسامنىڭ عىلىمي پرينسيپتەرىن ايقىنداۋى ءتيىس. سول نەگىزدە بۇكىل بۇرىنعى جاريالانعان سوزدىكتەر مەن وقۋلىقتاردى قايتا ءتۇزىپ، عىلىمي ساراپتان وتكىزىپ، لەك-لەگىمەن باس-پادان شىعارۋدى رەتتەۋ كەرەك. سونداي-اق داۋ تۋعىزىپ كەلە جاتقان تەرميندەردى توپ-توبىمەن ىرىكتەپ الىپ، ولاردى الدىمەن گازەت ارقىلى كوپشىلىك تالقىسىنا ۇسىنىپ، سوسىن مەمتەرمينكوم ماجىلىسىندە ۇزدىكسىز بەكىتىپ وتىرۋدى داعدىعا اينالدىرۋ قاجەت. ال بەكىتىلگەن تەرميندەردى بۇدان ءارى الىپ قاشىپ، ءارقيلى قولدانۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالۋ جايىن قاراستىرعان ءجون.
2.مەمتەرمينكوم جۇمىسىنا ايرىقشا ءمان بەرىلۋى ءتيىس. عىلىمي ورتالىقتى دا، مەمتەر­مينكومدى دا قارجىلاندىرۋ، مامانداردى ىنتالاندىرۋ جايىن ويلاستىرماسا، ىستە ناتيجە شامالى بولماق.
جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بويى جاق­­سى­­لى-جاماندى جۇمىس ىستەپ، جۇزدەگەن تەرميندەردىڭ قولدانىسقا ەنىپ تۇراقتانۋىنا سەبەپشى بوپ كەلگەن مەملەكەتتىك تەرمينولوگيا كوميسسياسى­نىڭ جۇمىسىن مۇلدە قايتادان قاراپ، ءتۇبىرلى وزگەرىس­تەر ەنگىزۋ قاجەت... «كۇشتىل­ەرىم ءسوز ايتسا، باس يزەيمىن شىبىنداپ» دەگەن پرينسيپ نەگىزىندە جۇمىس ىستەپ كەلگەن بۇل كوميسسيا جۇمىسىن جانداندىرۋ جولدارىن قاراستىرۋ كەرەك. ال ول ءۇشىن، بالكىم، ارنايى كونفەرەنسيا شاقىرىپ، ءوز الدىنا بولەك اقىلعا سالعان ءجون بولار جانە ول كوميسسيانىڭ مەملەكەت اتىنان سويلەيتىن قۇقى بولۋى ءتيىس. ەڭ باستىسى، بۇل مەملەكەتتىك ءمانى بار ءىستى مەملەكەت قامقورلىعىنا الماسا بولمايدى.
3.قازاق ءتىلى تەرمينولوگياسى جازۋ ەملە ەرەجەلەرىنە تىكەلەي تاۋەلدى. ياعني تەرمين سوزدەر ءۇشىن بولەك ەملە جاسالمايدى، ول ورتاق ەرەجەگە باعىنادى. ەندەشە ەملە ەرەجەمىزدە تەرمين سوزدەردى جاساۋ، قابىلداۋ جونىندە جىبەرىلگەن ورەسكەل قاتەنى تۇزەۋ كدجەت.
4.ءاۋ باستان-اق قازاق تىلىندە تەرمين­دەنۋ­ءدىڭ عىلىمي پرينسيپتەرىنىڭ نەگىزدەرى جاسالعان. ءبىراق، اسىرەسە، ورىس جانە ينتەرناسيونالدىق تەرميندەر جونىندە ءتىلىمىزدىڭ تابيعاتىنا مۇلدە جات باعىت ۇستانىپ كەلگەنىمىز وكىنىشتى. بۇل جونىندەگى ءۇش ءتۇرلى قۇجاتتى ەسكە سالىپ وتتىك. ولاردى ۇلگى رەتىندە قولدانۋدى توقتاتۋ كەرەك.
5.تەرمينجاسامنىڭ جاڭا ۇلگىلەرىن باسپا­سوزدە جاريالاي وتىرىپ، سونىڭ نەگىزىندە جىل سايىن پىكىر سايىسىن وتكىزىپ وتىرايىق.
6.تەرمينولوگ كادر دايىنداۋ ماسەلەسى مۇلدە جولعا قويىلماعان. سونىڭ ءتۇرلى جولدارى قاراستىرىلىپ، مامانداردى شەتەلگە تاجىريبە الماسۋعا دەيىن جىبەرۋ جايى ويلاس­تىرىلسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى.
7.قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ وزەكتى ماسە­لە­لە­ءرى جونىندە ىزدەنىپ، راديو-تەلەحابار­لارىن جۇرگىزىپ، ەكى جىلدا ءبىر عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيا وتكىزىپ وتىرۋدى داستۇرگە اينالدىرۋ قاجەت.
8.بۇكىل تۇركى تىلدەرىنە ورتاق تەرمينو­لو­گيالىق قور جاساۋ ىسىمەن شۇعىلدانۋ كەزەڭى كەلدى. ول ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ءبىز جازۋىمىزدى جونگە قويۋىمىز قاجەت. ياعني تۇركى تىلدەرىنىڭ كوبى كوشكەن لاتىن الىپپەسى جونىندەگى ءا.قايداروۆتىڭ ۇسىنىسى بۇگىنگى كۇن سۇرانىسىنان تۋىنداپ وتىرعانىن تۇسىنەر ۋاقىت جەتتى.

بولاشاعى زور ءتىلدىڭ قاي-قايسىسى دا ۇنەمى قالىپتاسۋ، دامۋ ۇستىندە بولادى. ءبىر شۇكىرشىلىگى سول، قازاق ءتىلى دە ءوزىنىڭ وسىنداي ومىرشەڭدىگىن جوعالتپاي، قايتا ءورشىتىپ وتىرعان مۇرا. سوڭعى جەتى-ون جىلدا قولدانىس ءورىسى ۇنەمى تۇمشالانۋمەن كەلەدى دەسەك تە جاندى ورگانيزم ەسەبىندە ول تىنىس-تىرشىلىگىن، ىشتەي ءوسۋ ءورىسىن، قوزعالىسىن توقتاتپايدى. ياعني ول ءالى قالىپتاسۋ، دامۋ ۇستىندە. وسى پروسەسس بارىسىنداعى جاڭا قۇبىلىستاردان ۇركۋدىڭ ءجونى جوق. ويتكەنى «ورىس ءتىلى ءالى قالىپتاسا قويعان جوق، قۇدايدان تىلەيتىنىم  ءالى دە قالىپتاسۋ جولى ۇزارا تۇسسە ەكەن. سەبەبى ورىس ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋ جولى نەعۇرلىم ۇزاق بولسا، سوعۇرلىم كەلىسىپ، كەمەلدەنە تۇسەدى»، – دەپ ۆ.گ.بەلينسكيي ايتقانداي، قازاق ءتىلىنىڭ دە بۇگىنگى تاڭدا وسى كۇيدى باسىنان كەشىرىپ وتىرعانى ءمالىم.

مۇنى ءبىز، اسىرەسە، سوڭعى كەزدەگى قوعام دامۋى­نا وراي تۋىنداپ جاتقان سانسىز جاڭا ۇعىمدار مەن اتاۋلار تاسقىنىن بەرۋگە جاراتىلىپ جاتقان تەرمينولوگيالىق جۇيەدەن اڭعارامىز. مۇنى عىلىم ءتىلىن­دە تەرمينولوگيالىق تاسقىن نەمەسە جاڭا قولدانىستار مەن جاڭا ۇعىمداردىڭ ناق­تى­­لانۋى دەر ەدىك. مىنا مىسالدارعا زەر­ سالىڭىز: باعدارلاما، جارعى، قۇجات، ايقىنداما، تۇجىرىمداما، ۇشاق، اۋەجاي، جەكەشەلەندىرۋ، قاۋىمداستىق، ەگەمەندىك، بىرلەستىك، قۇزىر، ۋاعدالاستىق، كەشەن، كەشەندى، عيمارات، دەمەۋشى، اقپارات، ەلتاڭبا، جاريالىق، زەينەتاقى، مارتەبە، وتەم (كومپەنساسيا)، پىكىرسايىس (ديسكۋسسيا)، سىياقى (پرەميا)، تۇعىرناما (پلاتفورما)، تارالىم (تيراج)، تاپسىرىس (زاكاز)، شارۋاشىلىق ەسەپ (حوزراسچەت)، شىعارماشىلىق، شارۋا قوجالىعى (كرەستيانسكوە حوزيايستۆو)، ىلەسپە اۋدارما ت.ت.

انا ءتىلىمىزدىڭ عىلىمي ءورىسىن ايقىن­­داي­تىن ايرىقشا بەلگىسى ونىڭ تەرمينولوگيالىق جۇيەسىنىڭ، قانشالىقتى ءورىس الىپ، قالىپ­تاسۋىنا تىكەلەي قاتىستى. وسى رەتتە بەلگىلى سۋرەتكەر كونستانتين پاۋستوۆسكييدىڭ مىنا ءبىر پىكىرىن قايتالاعىڭ كەلەدى. ول: «ءاربىر ادامنىڭ ءوزىنىڭ انا تىلىنە دەگەن كوزقاراسىنا قاراپ، ونىڭ مادەني دەڭگەيىنە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ازاماتتىق قاسيەتتەرى جونىندە دە مۇلتىكسىز باعا بەرۋگە بولادى. ءوز وتانىنا دەگەن ماحاببات ءوز انا تىلىنە دەگەن شىنايى ماحابباتسىز بولۋى مۇمكىن ەمەس. ءوز انا تىلىنە نەمقۇرايدىلىقپەن قارايتىن ادام حايۋانمەن بىردەي. ونىڭ انا تىلىنە دەگەن نەمكەتتىلىگى ءوز حالقىنىڭ وتكەنىنە، قازىرگىسى مەن كەلەشەگىنە دەگەن نەمكەتتىلىكپەن ساباقتاسىپ جاتادى، سوندىقتان وندايلار زياندى».
ەندەشە وسى نەمكەتتىلىكتەن ارىلىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ ابىرويىن بيىكتەتە تۇسەر عىلىم تىلىنە، ياعني ونىڭ تەرمينولوگيالىق جۇيەسىنە جاڭاشا ءبىر كوزقاراسپەن ءۇڭىلىپ، بايلىعىمىزدى قاسيەت تۇتىنىپ، ۇرپا­عىمىزعا سارالاپ caپ تازا كۇيىندە جەتكىزەلىك!

ءومىرزاق ايتباي ۇلى
احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى 
ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ۇعا اكادەميگى