23 ماۋسىمدا V دۇنيەجۇزى قازاقتارى قۇرىلتايىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ سايلانعان ەدى. زاۋىتبەك قاۋىسبەك ۇلىنىڭ جاڭا قىزمەتكە كەلگەنىنە 5 اي!

كۇنى كەشە عانا «باسقا رەسپۋبليكالارداعى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاق رەسپۋبليكاسىنا قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتارى تۋرالى» قاۋلىنىڭ قابىلدانعانىنا 26 جىل تولدى. تورتكىل دۇنيەدەگى قازاقتاردىڭ باسى قوسىلعان بەيبىتشىلىكتىڭ العاشقى قۇرىلتايىنا دا شيرەك عاسىر ءوتتى. 1 ميلليوننان استام قانداستارىمىز اتاجۇرتقا ورالسا شەتەلدە ءالى 5 ميلليون شاماسى ەتنيكالىق قازاق ءومىر سۇرەدى. بۇل تۇرعىدا قاۋىمداستىقتىڭ اتقارار جۇمىسى كوپ. Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وسىعان بايلانىستى قاۋىمداستىقتىڭ جاڭا باسشىلىعىنا ساتتىلىك تىلەپ، قازاق كوشىن جانداندىرۋدا قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتقاندىعىن سۇراعان بولاتىن. جاۋاپ رەتىندە كەلىپ تۇسكەن زاۋىتبەك قاۋىسبەك ۇلىنىڭ ماقالاسىن «قامشى» وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.

تورتكۇل دۇنيەگە تارىداي شاشىلعان قانداستارىمىزدىڭ ەل تاۋەلسىزدىگىمەن بىرگە ورتامىزعا ورالا باستاعانىنا دا شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت ءوتتى. شەتەلدەگى قانداس باۋىرلارىمىزدىڭ تاريحي وتانىنا كوش تۇزەۋىنە قوزعاۋشى كۇش بولعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ سوناۋ 1991 جىلعى 31 جەلتوقساندا اق تىلەكپەن جولداعان العاشقى ۇندەۋى بۇگىنگى تاڭدا بارشانىڭ ەسىندە.

ەلباسىمىزدىڭ ۇلكەن جۇرەگىنەن شىققان شاقىرۋىنان جىگەرلەنگەن شەتەلدىك قانداستارىمىزدىڭ اراسىنان وزبەكستانداعى، موڭعولياداعى باۋىرلارىمىز سۋىرىلىپ شىعىپ ەڭ العاشقىلاردىڭ قاتارىن اسا قارقىنمەن تولىقتىرىپ، اتاجۇرتقا اعىلا كوشكەنى وتكەن كۇننىڭ تاريحي شىندىعى.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ارقاسىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلىپ، ونىڭ ءتوراعاسى بولىپ ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ سايلانىلۋى ەلىم دەگەن قازاقتىڭ ەڭسەسىن ءبىر كوتەرىپ تاستاعانىن جۇرت تەبىرەنە ايتۋدا.

بيىلعى جىلى شاقىرىلعان دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ بەسىنشى  قۇرىلتايىندا ۇلت باسشىسىنىڭ: «ءبىز 25 جىل ىشىندە عاسىرعا تاتيتىن شارۋا جاسادىق. قازاقستاندى دۇنيە جۇزىنە پاش ەتتىك. ەلىمىزدىڭ دەڭگەيىن كوتەردىك. قازاقستاننىڭ كوپتەگەن باستاماسى الەمدە قولداۋ تاۋىپ، ىسكە اسۋدا. وسى جىلدار ىشىندە بارشاعا بەلگىلى بولعان وتانداستارىمىز دا از ەمەس. سولاردى ىرىكتەپ، اتتارىن الەمگە تانىتۋ كەرەك. ءاربىر ازاماتتىڭ تابىس جولى – ەلىمىزدىڭ دامۋ جولىنىڭ كورىنىسى. ولاردى الىستاعى اعايىن ءبىلۋى قاجەت. سونداي-اق، ءومىر بويى سىرتتا جۇرسە دە، ءبىلىمى مەن بىلىگى، ونەرى مەن دارىنى ارقىلى قازاقتىڭ اتىن شىعارعان باۋىرلارىن تاريحي وتانى تانۋعا ءتيىس. قازاق بالاسى قاي ەلدە تۇرسا دا ۇلى دالادا ماڭگىلىك ەل قۇرىپ جاتقان بايتاق قازاقستاننىڭ اجىراماس بولشەگى ەكەنىن جۇرەگىنىڭ تورىندە ۇستاسىن!» – دەۋى ەلگە ورالعان جانە شەت جۇرتتا ءالى كۇنگە دەيىن عۇمىر كەشىپ جاتقان بارشا قازاققا ءوز قامقورلىعىن اياماعاندىعىنىڭ  ءبىر دالەلى.

شيرەك عاسىر بويى جالعاسىپ جاتقان كوشى-قون ءۇردىسى بۇگىندە كوپتەگەن سىناقتاردان سۇرىنبەي ءوتىپ، وزىندىك تاجىريبەسى مەن مەكتەبىن، قۇقىقتىق بازاسىن قۇرىپ، قالىپتاسۋ ۇستىندە. اتالعان كەزەڭدە ەلگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ ءبارى دە قازاقستاننىڭ ازاماتى اتانىپ، ەلىمىزدىڭ گۇلدەنىپ دامۋىنا، وزدەرىنىڭ ولشەۋسىز ۇلەستەرىن قوسۋدا. قۋانىشقا وراي ولاردىڭ سانى بارشىلىق. سوندىقتان ءبارىن تاتپىشتەپ ايتۋدى ماقسات تۇتپادىق. مىسال رەتىندە ءبىلىم، مادەنيەت، ونەر، سپورت، كاسىپكەرلىك سالاسىندا قاجىرلى ەڭبەك ەتىپ، حالىققا كەڭىنەن تانىلعاندارعا كوڭىل اۋدارۋدى دۇرىس دەپ تاپتىق.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى –  جانداربەك مالىبەكوۆ (وزبەكستاننان)، اتاقتى ءانشى، قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، كوپتەگەن ءان بايقاۋلارىنىڭ جۇلدەگەرى – مايرا مۇحامەد قىزى (قىتايدان)، فيزيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، عالىم-جۋرناليست – دوسان بايمولدا (موڭعوليادان)، شىعىستانۋشى عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى – يسلام جەمەنەي (يراننان)،  اقىن، شىعىستانۋشى عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ايماقتانۋ كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى – دۇكەن ءماسىمحان ۇلى (قىتايدان)، ال بوكسشى، بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى – قانات يسلام (قىتايدان)، تاريحشى عالىم – ءنابيجان مۇقامەتجان ۇلى (قىتايدان) سىندى ازاماتتاردى بۇگىندە ەل تانىپ، ەسىمىن قۇرمەتپەن اتايدى. مەملەكەتكە جىل سايىن ميللياردتاپ سالىق تولەپ وتىرعان جۇزدەگەن كاسىپكەرلەر دە بار.

بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ باعىت-باعدار ەتىپ ۇسىنعان رۋحاني جاڭعىرۋ ماسەلەسى ءوز الدىنا ەرەكشە ماڭىزعا يە. ۇلتتىق كودتى ساقتاۋدىڭ ۇتىمدى ءادىسى، الەمدەگى بارشا قازاقتىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن قالىپتاستىرۋدا شارتاراپتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزبەن بولعان قارىم-قاتىناسىمىزدى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋىمىز قاجەت.

بۇلاي دەۋىمىزدەگى باستى سەبەپ قانداس باۋىرلارىمىز وزدەرى تۋىپ-وسكەن ەلدىڭ وزىق تاجىريبەسىن، تاڭداۋلى مادەنيەتىن، قايماعى بۇزىلماعان انا ءتىلىن، اتا سالتىن تاريحي وتانىنا الا كەلدى. سول ارقىلى رۋحاني دامۋىمىزعا سۇبەلى ۇلەسىن قوسۋدا. اعايىنداردىڭ كوشىنىڭ قۇيىلىپ كەلۋىنىڭ ارقاسىندا،  ەلىمىزدىڭ دەموگرافياسىندا ەلەۋلى ىلگەرىلەۋ  پايدا بولدى. 1991 جىلى ەلىمىزدەگى  قازاقتاردىڭ ۇلەسى 40 پايىزعا جەتەر-جەتپەس بولسا، ءقازىر 70 پايىزدان استى. ناتيجەسىندە ءوز وتانىمىزدا ەل ءوسىمى بويىنشا باسىم ۇلەستى باعىندىردىق.

دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 1992 جىلى الماتى قالاسىندا وتكەن العاشقى  قۇرىلتايىنان بەرى، كوشى-قوننىڭ كەڭ ءورىس العانى سونشالىقتى، ورتامىز تولىپ، بۇگىندە ەلگە ورالعان باۋىرلارىمىزدىڭ سانى ميلليوننان استى.

ەلگە ورالعان جانە شەكارانىڭ ارعى بەتىندە ۇلتىمىزدىڭ دياسپوراسى رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىپ، قول ۇشىن بەرۋ ءبىرلى-جارىم قوعامدىق ۇيىمداردىڭ عانا اينالىساتىن شارۋاسى ەمەس. ونى مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورگانداردان باستاپ، بۇكىل ەل-جۇرت بولىپ قولعا السا قۇبا-قۇپ. مۇنىڭ، الىنبايتىن «تاس قامال» ەمەستىگىن، تەك بىرلەسىپ، ىنتىماقتاسا كىرىسكەندە عانا  «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» ەكەنىن بيىلعى قۇرىلتايدا ەلباسى ەرەكشە قاداپ ايتتى.

اعىمداعى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىندا شەكارانىڭ ارعى جاعىنداعى ەلگە كوشىپ كەلگىسى كەلەتىن اعايىنداردى قولداۋ ءۇشىن، پرەزيدەنت «وتانداستار» قورىن قۇرۋدى ءتيىستى مينيسترلىكتەرگە تاپسىردى. مۇنىڭ كورەگەندىلىكپەن قابىلدانعان شەشىم ەكەنىن الەم ساياساتكەرلەرى مويىنداۋدا. ال ەستىگەن قانداستارىمىز قۋانعاننان ءبىر بىرىنەن ءسۇيىنشى سۇراپ، قۋانىشىن ءتوس قاعىسىپ بولىسۋدە. ەلدىڭ وسى قۋانىشى باياندى بولعاي دەپ تىلەيمىز.

وسى ورايدا تەگەۋرىندى تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋىنداعى تولعاۋى توقسان ماسەلەنىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن شەشۋدە، بۇگىنگى قاۋىمداستىقتىڭ جاڭادان جاساقتالعان قۇرامىنىڭ اتقارىپ جاتقان قىرۋار ءىس-شارالارى ءسوز ەتۋگە تۇرارلىقتاي.  

الەمنىڭ 40-قا جۋىق ەلىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان  قانداستارىمىزبەن قوعامدىق-ەكونوميكالىق، رۋحاني-مادەني سياقتى سالالى ماسەلەلەرگە باسشىلىق جاساپ، قارىم-قاتىناس ورناتۋدىڭ جاڭا جولدارىن ىزدەستىرۋ – ەل الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتەن تۋعان ارەكەت ەكەنى داۋسىز.

الدىمىزداعى ماقساتتاردى تارامداپ  ايتار بولسام، ەلباسى تاپسىرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى مەن بىرەگەيى الەمدەگى تانىمال قازاقتاردىڭ ەلەكتروندى بازاسىن دايىنداۋ. بۇگىندە وسى سالادا تياناقتى جۇمىستار جۇرگىزىپ، ءاربىر ازاماتتى زەردەلەي وتىرىپ مالىمەتتەر قورىن مولايتۋدى قولعا الىپ، كۇردەلى جۇمىستىڭ كۇرمەۋىن شەشۋ جولىندامىز. شەكارانىڭ ارعى جاعىنداعى ەلگە كوشىپ كەلگىسى كەلەتىن اعايىنداردى قولداۋ ءۇشىن، «وتانداستار» قورىن قۇرۋدى ەلباسى ءوز سوزىندە قاداپ ايتىپ تاپسىرعاندىقتان، وسى قۇتتى دا قايىرىمدى  ءىس-شارانى جەدەل جۇزەگە اسىرۋ ءبارىمىز ءۇشىن دە، ونىڭ ىشىندە قاۋىمداستىقتىڭ اسا ابىرويلى مىندەتى ەكەنى ايقىن.

جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ناقتى ايعاعى – ءوز كەزەگىندە قازاق بيزنەسمەندەرىنىڭ باسىن قوسىپ، اتالمىش قورعا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋعا ولاردىڭ نامىسىن جانىپ، رۋحىن كوتەرۋ سياقتى نازىك تە، كۇردەلى جۇمىستاردى قولعا العاندىعىمىز. وسى رەتتە تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ءجاي، قورعا اۋدارىلعان قاراجاتتى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى ماقساتقا ساي جۇمساۋدى، ءارى قارجىنىڭ ەسەبىن حالىققا دەر كەزىندە بەرىپ تۇرۋدى ءوز بورىشى سانايدى. سونىمەن قاتار كەلەلى ماسەلەلەرگە قاتىستى بارلىق سۇراقتاردى اكىمشىلىكتەرمەن، مينيسترلىكتەرمەن ۇزەڭگى قاعىستىرا وتىرىپ شەشۋ. ول ءۇشىن – وتانداستارعا جان-جاقتى قولداۋ مەن كومەك بەرۋ جولىنداعى ىس-تاسىلدەردى جۇيەلەۋ.

ۇرپاق قامىمەن تاريحي وتانىنا تۇپكىلىكتى قونىس اۋدارىپ كەلگەن  اعايىنعا ءجون سىلتەپ، تۇرمىس-تىرشىلىگىن وڭداپ، كاسىپپەن اينالىسۋىنا جانە ورتاعا بەيىمدەلىپ، باسپانالى بولۋىنا جاعداي جاساۋ باستى مىندەت. وعان جەرگىلىكتى وڭىرلەردەگى باسشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋ ماقساتىندا قاۋىمداستىقتىڭ جاڭا قۇرامى جۇيەلى كەلىسسوزدەردى دە باستاپ جىبەردى.

قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان شەت مەملەكەتتەردەگى قازاقستاننىڭ ەلشىلىك، كونسۋلدىق وكىلدىكتەرىمەن دە قارىم-قاتىناسىمىز تىعىز بولماق. ولارعا سول ەلدەردەگى قازاق ازاماتتارىن ەش كەدەرگىسىز قابىلداپ، ەلگە ورالعىسى كەلەتىندەردىڭ  قۇجاتتارىن مەيلىنشە جەدەل، تىڭعىلىقتى  دايىنداۋىنا كوڭىل بولۋدەمىز. وعان قوسا ەلىمىزدىڭ ولكەلەرىنىڭ دامۋ ەرەكشەلىكتەرى جايىندا كەڭ اقپاراتتار بەرۋدى، قاي جەرگە  قونىستانۋدىڭ قولايلى ەكەندىگى جايلى كەڭەس بەرىپ وتىرۋىن وتىنۋدەمىز. مۇنىڭ ءبارى ءوز كەزەگىندە ەلگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ الدىن الا پسيحولوگيالىق دايىندىقپەن كەلۋىنە، ءوزى قالاپ قونىستانعان جەرىندە   تۇراقتانۋىنا بارىنشا يگى ىقپال ەتەدى. وسىنداي ماڭىزدى سۇراقتار مەن وتىنىش-تىلەكتەرىمىزگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تۇسىنىستىكپەن قاراپ، قولداۋ كورسەتەتىنىنە سەنىمىمىز مول.

ەلباسى كەزەكتى قۇرىلتايدا ءبىزدىڭ جارقىن بولاشاعىمىز – جاستارعا قولداۋ كورسەتۋ ەكەندىگىن ەرەكشە ىقىلاسپەن ايتتى. ۇكىمەتكە وتانداستارىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم الۋىن قولجەتىمدى ەتۋ ءۇشىن، ولارعا بولىنگەن كۆوتانى 2 ەسەگە كوبەيتۋ ماسەلەسىن تاپسىردى.

سول سەبەپتى شەتەلدەگى قازاق بالالارىنىڭ قازاقستاندا ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ ءۇشىن، ءبولىنىپ وتىرعان ەكى پايىزدىق مەملەكەتتىك گرانتتىڭ سانىن ءوسىرۋ جولدارىن ىزدەستىرۋدەمىز. ونىڭ وڭتايلى شەشىمىن تابۋ ءۇشىن، ەلىمىزدىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارى رەكتورلارى مەن جەرگىلىكتى وبلىس، قالا اكىمدەرى ءوز وڭىرلەرىندەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنا وقۋعا تۇسكەن شەتەلدىك قازاق ستۋدەنتتەرىنە وزدەرىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىنىڭ ەسەبىنەن گرانت بولۋىنە ءوز ىقپال جاساۋ شارالارىن قولعا الۋدامىز. الىس-جاقىن شەتەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ جاس بۋىنى قازىرگى تاڭدا انا تىلىنەن، ۇلتتىق سالت-ساناسىنان ۋاقىت وزعان سايىن الىستاپ بارادى. كەلەشەكتە جاستاردىڭ اسسيميلياسياعا ءتۇسۋى جيىلەي بەرەتىنى باسى اشىق اڭگىمە. وسىنداي كۇردەلى كەزەڭدە ولاردىڭ تاريحي وتانىنا كەلىپ ءبىلىم الۋىن قولداۋىمىز – جاستاردىڭ ۇلتتىق ءبىتىم-بولمىسىن ساقتاپ قالۋدىڭ بىردەن-بىر جولى ەكەنىن تۇسىنەتىن ۋاقىت جەتتى.

شەتەلدەن كەلەتىن جانە رەسپۋبليكامىزدىڭ حالىق ەڭ تىعىز ورنالاسقان وڭتۇستىك وبلىستارىنداعى قانداستارىمىزعا ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىنە ورنالاسۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن ارتىقشىلىقتارىن ءاردايىم تۇسىندىرۋدەن جالىقپايمىز. بۇل – كوشۋگە ىنتالى الىستاعى قانداستار مەن وڭتۇستىك وبلىستارداعى اعايىندارعا جول سىلتەيتىن باعدارشام دەسە بولعانداي!

مەملەكەتىمىزدىڭ 2015 جىلى 24 قاراشادا حالىق قولداۋىنا يە بولعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنا جاڭادان وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەنى بەلگىلى. شەتتەن كەلەتىن قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتىنا تۇراقتاپ قالۋى ءۇشىن، ۇكىمەت قاۋلى شىعارىپ، سولتۇستىكتەگى جەتى وبلىستى ەلىنە ورالعان قانداستارىمىز بەن حالقى تىعىز ورنالاسقان ءۇش وبلىستىڭ تۇرعىندارى قونىستاناتىن ارنايى ءوڭىر ەتىپ بەلگىلەدى. وسى قاۋلىنىڭ سالتانات قۇرىپ، تەز ارادا ەل يگىلىگىنە جاراۋى ءۇشىن نە ىستەلدى؟            قانداستارىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىمەن وڭىرلەرگە ۇكiمەتتiڭ 2009 جىلعى 8 مامىرداعى № 674 قاۋلىسىمەن بەكiتiلگەن «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى اياسىندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، شىمكەنت قالاسىندا سالىنعان «اسار» قالاشىعى، بۇگىندە ەلىمىزدە شاعىن اۋىلدار سالۋدىڭ تەڭدەسى جوق ۇلگىسى بولىپ وتىر. بۇل جەتىستىك ەلباسىمىزدىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن جۇزەگە اسقانىن جۇرت جاقسى بىلەدى. اۋىل تۇرعىزۋداعى بۇل ءادىستىڭ ارتىقشىلىعى – ابات­تان­دىرۋ ماسەلەسى قوسا جۇرگىزىلىپ، مەملەكەت ەسەبىنەن ۇلكەن مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار سالىنىپ، قاجەتتى ينفراقۇرىلىمداردىڭ دەر كەزىندە رەتكە كەلتىرىلگەنىندە. ءار ءۇيدىڭ الدىنا سالىنعان شاعىن جىلىجايلاردىڭ بۇگىندە تىڭعىلىقتى ءونىم بەرۋىنە بايلانىستى، مىڭداعان وتباسىلار ەشكىمگە جالتاقتاماي­-اق  تابىستى كاسىپكە يە بولىپ وتىر.

سوندىقتان ءبىزدىڭ قاۋىمداستىقتىڭ العا قويعان ماقساتى، وسى  «اسار» قالاشىعىن سالۋدىڭ ىزگىلىكتى، ءارى زاماناۋي  ىس-تاجىريبەسىن ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە شاعىن قالاشىقتاردى سالۋدا مەملەكەت تاراپىنان جۇيەلى تۇردە قولداۋ تاۋىپ، قولعا الىنۋى ءۇشىن ماسەلەنىڭ ورىندالۋ تەتىكتەرى ءجىتى قاراستىرىلۋدا. مۇنداعى مۇرات پەن ماقسات  –  ازاماتتارعا زامان تالابىنا ساي باسپانالار سالىپ بەرۋ عانا!  ارينە، بۇل ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى.

ەكىنشى جاعى –  كوشىپ كەلگەن جۇرتتىڭ تۇراقتاپ ورنىعۋى ءۇشىن، ولاردى جۇيەلى ەڭبەكپەن قامتۋ. وسى ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋدا جوعارىدا اتالعان «اسار» قالاشىعىنداعىداي جىلىجايلار نەمەسە جەر جاعدايىنا بايلانىستى مال شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋ نىساندارىن تۇرعىزۋدى قولعا الماقپىز. مۇنى ەلدى تۇراقتاندىرۋ تۇرعىسىنداعى كەلەلى كومپلەكس دەپ قاراۋعا بولادى. ونى ىسكە قوسۋ ءۇشىن تۇرعىلىقتى ەلدىڭ مۇمكىندىگى اياسىندا قاجەتتى ءتورت تۇلىكتىڭ باسىنىڭ بولۋى كەرەك. سوسىن مالدىڭ  جايىلىمىنا، ازىعىنا جەر اجىراتىلۋى، زاماناۋي مال بورداقىلاۋ كەشەندەرى قۇرىلىپ، قىسى-جازى ىس-ارەكەتتە بولۋى شارت. ال، ول – ءوز كەزەگىندە  سارقىلماس جۇمىس كۇشىن تالاپ ەتەدى. سوندىقتان ءبىز وسىنداي كەلەلى ىستەر ارقىلى  ەلدى ەڭبەكپەن قامتۋ ماسەلەسىن شەشۋدى قولعا الماقپىز. ول ءۇشىن وندىرىلگەن ءسۇت، ەت، تەرى، ءجۇن ونىمدەرىن قايتا وڭدەپ حالىقتىڭ قاجەتىنە جارايتىن مەملەكەتتىك ستاندارتقا ساي دايىن ونىمدەر شىعاراتىن شاعىن زاۋىتتار قاجەت. دايىن ونىمدەردىڭ ساتىلۋ جولدارىن ساۋدا ورىندارىمەن كەلىسىم-شارت ارقىلى جۇزەگە اسىرۋدى جولعا قويماقپىز.

وسىعان قوسىمشا تاعىدا وتە تابىستى شارۋاشىلىقتى ەل اراسىندا قالىپتاستىرىپ، دامىتىپ، ونى دا تابىستىڭ جۇيەلى كوزىنە اينالدىرعىمىز كەلەدى. ول – ومارتاشىلىق سالاسى. بال ءونىمىنىڭ وزگە ءداندى داقىلدار مەن جەمىس-جيدەك تاۋارلارىنان ايىرماشىلىعى ونىڭ بۇزىلماۋىندا. بال قانشا جىل ساقتاساڭ دا بۇزىلمايتىن «ناقتى كاپيتال». ءارى ساتۋ باعاسى دا جوعارى. بۇل ءونىم ارقىلى ەلىمىزدىڭ قانتقا دەگەن سۇرانىسىن تومەندەتۋگە ابدەن بولادى. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، بۇنىڭ بارىنە ەڭبەك كۇشى قاجەت. بۇل قاجەتتىلىكتى ورىنداۋ ءبىزدىڭ جاڭا قونىستانعان ازاماتتارىمىزدىڭ ارقاسىندا عانا جۇزەگە اسپاق.

وسىنداي  ءىرى كولەمدەگى شارۋاشىلىقتاردىڭ ىرعاقتى قالىپتا جۇمىس ىستەۋىنىڭ ناتيجەسىندە، قانشاما الەۋمەتتىك سالاداعى قىزمەت كورسەتۋ نىساندارى سالىناتىنى ءوز الدىنا بولەك دۇنيە. ول دەگەنىمىز قانشاما مەكتەپ، بالا-باقشا، ەمدەۋ، مادەنيەت، ساۋدا ورتالىقتارى ءوز كەزەگىندە دامىپ وركەندەيدى دەگەن ءسوز. بۇل سالاعا قانشاما ماماندار كەرەك بولسا، سونىڭ بارلىعى جاڭا قونىستانعان ازاماتتاردان تارتىلاتىن بولادى.

بۇل ماسەلەلەردى تىڭعىلىقتى شەشۋىمىز ءۇشىن، جاڭا قونىستانعان اعايىنداردىڭ بۇگىنگى سۇرانىسقا  قاجەتتى ماماندىقتاردى  يگەرۋىنە دە قولداۋ جاساۋدى تاعىدا ءوز مىندەتىمىزگە الماقپىز.

وسىمەن ساباقتاس تاعى ءبىر پروبلەما، شەت ەلدەگى اعايىنداردىڭ ىشىنەن ءبىلىم، مادەنيەت، ونەر، سپورت، كاسىپكەرلىك سالاسىندا قاجىرلى ەڭبەك ەتىپ، حالىققا كەڭىنەن تانىلعان قانداستارىمىزدىڭ  تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلۋىنە بايلانىستى. ەگەر جوعارعى ساناتتاعى ماماندار ەلگە قايتۋعا ىنتالى بولىپ نيەت ءبىلدىرىپ جاتسا، وسىنداي توپتاعى جاقسىلار مەن جايساڭدارعا مەملەكەتىمىز تاراپىنان جالپىلاما ەمەس، ارقايسىسىمەن جەكە-جەكە  قارىم-قاتىناس جاسالۋ ەرەكشە ماڭىزدى. ولاردىڭ تىلەك-وتىنىشىنە مۇقيات قۇلاق اسىپ، كوشىپ كەلۋ، ورنىعۋ ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىن تەزدەتپەكپىز. بۇنى – مەملەكەتىمىز تاراپىنان شەتتەگى قانداستارىمىزعا دەر كەزىندە تانىتىلعان وڭ قاباق دەپ تۇسىنگەن ابزال.

بولاشاقتا قۇرىلاتىن ەلدى مەكەندەردەگى ينفراقۇرىلىمدارعا، الەۋمەتتىك نىساندارعا وبلىستىق بيۋدجەتتەن قارجى قاراستىرۋ جانە شەتەلدەن ورالعان قانداستارىمىزدى ەڭبەكپەن  قامتۋ ماسەلەسىن شەشۋ وبلىس اكىمدەرىمەن دەر كەزىندە  كەلىسىلگەنى – قاۋىمداستىقتىڭ قول جەتكىزگەن تابىستارىنىڭ ءبىرى. وسى رەتتە پرەزيدەنتىمىزدىڭ: «مەن ءۇشىن شەتتە جۇرگەن باۋىرلارعا جاناشىر بولۋ – ءاربىر قازاقستاندىققا قامقورلىق جاساۋمەن بىردەي ماڭىزدى» دەگەن ءسوزى ءبارىمىزدى ورتاق ماسەلەگە جۇمىلدىراتىن ۇران دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك.

ەلىمىزدە ءقازىردىڭ وزىندە وڭتۇستىك وبلىس تۇرعىندارىن سولتۇستىككە قونىس اۋدارۋ شارالارى قىزۋ قارقىنمەن جۇرۋدە. سولتۇستىك وڭىرلەردە ەڭبەك ەتۋگە، كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋعا، جالپى ءومىر سۇرۋگە قولايلى  ەلدى مەكەندەر  بارشىلىق. مۇندا كەلگەن اعايىنداردىڭ ورتاعا تەز بەيىمدەلۋىنە، تۇرمىس-تىرشىلىگىن جاقسارتىپ  ورنىعۋىنا، قولايلى مۇمكىندىكتەردى قولدان شىعارىپ الماي، جەدەل قيمىلداپ ىسكە اسىرۋىنا سان-سالالى ءارى اۋقىمدى مالىمەت بەرەتىن كەستەلەردى جاساۋ ۇستىندەمىز.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قاۋىمداستىقتا وسىنداي ۇيىمداستىرۋ جانە قۇرىلىمداردى  رەتتەۋ شارالارى دەر كەزىندە قولعا الىنىپ، جاڭا مەكەندە جۇمىس ىرعاعىنان جاڭىلماي، ءوز قىزمەتىن ساپالى اتقارۋعا تولىق مۇمكىندىكتەر جاسالۋدا.

ەڭبەك رەسۋرستارى مول، سولتۇستىك، باتىس، شىعىس وڭىرلەردەگى  حالقى سان جاعىنان ازداۋ ەلدى مەكەندەردىڭ اكىمدەرىمەن، ءداۋىردىڭ وزەكتى ماسەلەسىن اقىلداسۋ شارالارى ەداۋىر جولعا قويىلىپ، ەلباسى تاپسىرماسىنىڭ ورىندالۋ جاعى قاراستىرىلىپ، ونىڭ شەشۋ تەتىكتەرى ايقىندالۋدا.

سونداي-اق، سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي، پاۆلودار، اقمولا، اقتوبە، قاراعاندى، شىعىس قازاقستان، اتىراۋ، ورال، شىمكەنت وبلىستارىنىڭ اكىمدەرىمەن پيلوتتىق جوبالار ءۇشىن، بولاشاعى جارقىن وڭىرلەردەن 200-300 گەكتاردان زاماناۋي ەلدى مەكەندەر قۇرۋعا كەلىسىم جاسالدى. بۇل كوشىپ كەلەمىن دەۋشىلەرگە كەلگەن بەتتە تيەسىلى جەرىڭە يەلىك ەتە بەر دەگەندى بىلدىرمەيدى. اسىرەسە مىنا ءبىر جايعا كوشىپ كەلۋشى ىنتالى توپتىڭ نازارىن ەرەكشە اۋدارعىمىز كەلەدى. بۇل جوبادا العاشىندا كوشىپ كەلەمىن دەپ تىلەك بىلدىرۋشىلەرگە جاڭا سالىنعان ءۇي كەزەك كۇتتىرمەي بەرىلەتىن بولعاندىقتان، ولار باستاپقىدا ءۇيدىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ 30 پايىزىن تولەي الاتىن شامادا بولۋى كەرەك. ال قالعان 70 پايىزىن  قارجىلىق ينستيتۋتتار ارقىلى نەسيە الۋ تاسىلىمەن جۇزەگە اسىرۋ جوبالارى  ارقىلى امالعا اسىرماقپىز.

وسى جىلى استانادا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ قۇرىلتايىندا ەلباسى ن. نازاربايەۆ بىزگە ورتالىق اپپاراتتى  الماتىدان استانا قالاسىنا كوشىرۋ ماسەلەسىن جۇكتەگەن بولاتىن. بۇل ماسەلە ءوز شەشىمىن تاۋىپ، ورتالىق اپپاراتتى كوشىرۋ جۇمىستارى جەدەل ۇيىمداستىرىلۋدا.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا قۇرىلتاي مىنبەرىنەن ۇلت كوشباسشىسى بەرگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ماقساتىندا جانە بەلگىلەنگەن باعىتتارىمىز بويىنشا ىس-قىزمەتىمىزدى جۇيەلەپ، قۇزىرلى ۆەدوموستۆولار جانە سالا مينيسترلىكتەرىمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، كەلەلى ىستەردى جۇزەگە اسىرۋعا ات سالىسۋدامىز.

شەتەلدەن كەلگەن ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى جوعارى، ءبىلىمدى، بىلىكتى زيالى قاۋىم وكىلدەرىن الماتى، استانا قالاسىندا باستارىن قوسىپ، الىستاعى اعايىندى  كوشىرىپ الۋ ماسەلەسىنىڭ وزەكتىلىگىن تالقىلاۋ ءۇشىن، باسقوسۋلار، اقىلداسۋلار، قىزۋ پىكىر تالاستار وتكىزۋ بۇگىنگى تاڭدا اتقارىلىپ جاتقان ىستەرىمىزدىڭ ءبىر سالاسى.

ماقسات – شەتەلدەگى اعايىندى شۇعىل تۇردە كوشىرىپ الۋ ءۇشىن، تەك مەملەكەتتىڭ كۇشىن عانا پايدالانىپ قويماي، ەلىم، جەرىم دەگەن ۇلتجاندى قولى ۇزىن ازاماتتاردىڭ كومەگىنە سۇيەنۋ. ول ءۇشىن،  ۇلتتىق رۋحتى وياتاتىن، العىر ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى مول، ۇيىمشىل، بىرلىكشىل ازاماتتاردى ىزدەپ تاۋىپ، ولاردىڭ يگىلىكتى ىستەرى مەن ۇلگى-ونەگەلەرىن ءدۇيىم جۇرتقا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋدى قولعا الۋ. سونداعى بار ويىمىز ىسكەر ازاماتتاردىڭ جەكە باستامالارى مەن بەلسەندىلىكتەرىنە وڭ قاباق تانىتىپ، ورتاق ماقسات پەن كەلەلى ىسكە جۇمىلدىرۋ. ۇكىمەتتەن بولىنەتىن كۆوتانى كۇتپەي-اق، ءوز بەتىمەن شەتەلدەن ەكى، ءۇش وتباسىن نەمەسە ودان دا كوپ وتباسىلاردى كوشىرىپ اكەلىپ،  وعان جاعداي جاساۋعا مۇرىندىق بولاتىن ازاماتتاردى تىزىمگە الىپ، ولاردى قاۋىمداستىقتىڭ سايت-پورتالدارى ارقىلى ەلگە جاريالاۋدى جولعا قويماقپىز. اتالمىش ماسەلەنى شەشۋدى مىنانداي ەكى مالىمەتتىك ءتىزىم جاساۋ كەستەسى ارقىلى جۇزەگە اسىرساق دەيمىز.

ونىڭ ىشىندە:

ءبىرىنشى، مالىمەتتىك ءتىزىم جاساۋ كەستەسى بويىنشا جاسالىنعان ءىس-شارادا شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى  كوشىرىپ اكەلۋدەگى ۇلتجاندى، بەلسەندى ازاماتتارىمىزدىڭ بار ىس-ارەكەتى كورىنىس تاپپاق.

بۇگىنگى ءبىزدىڭ انىقتاپ الار باستى ماسەلەلەرىمىز وسى جوعارىداعى جاسالىنعان مالىمەتتىك تىزىمدەر جاساۋ كەستەسىنە بايلانىستى بولىپ وتىر. سەبەبى، وسى مالىمەتتەر ارقىلى ماسەلەلەردىڭ دەر كەزىندە وڭ شەشىمىنىڭ تابىلۋى قاجەت. ول: قاي وبلىستا قانشا ادامعا باسپانا سالىنۋىنا، قانشا جۇمىس ورنى اشىلۋىنا، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ قالاي شەشىلۋىنە مۇمكىندىكتەر قاراستىرۋ.  سورىمەن قاتار بۇل كەستە – ءوز ىسىمىزدە تياناقتى باعدارلاما جاساپ، شۇعىل ىس-ارەكەتتەردى دەر كەزىندە شەشىپ وتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ ويلايمىز. وسى ورايدا جوعارىدا كورسەتىلگەن مالىمەتتەردى تەزدەتىپ الۋىمىز ءۇشىن، مۇددەلى قانداستارىمىز ايانباي اتسالىسسا. ءوز پىكىر، وتىنىشتەرىن ورتاعا سالۋ ءۇشىن مىنا Turgyn.ui@mail.ru ەلەكتروندىق ادرەسكە حابارلاسۋىن وتىنەمىز.

الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىنا  تارىداي شاشىلعان بەس ميلليون قازاقتىڭ ەلگە ورالۋ ماسەلەسىن، ولاردىڭ ەلگە كەلگەندەگى ورنالاسۋ جاعدايىن تۇزەۋ، ءتولقۇجات، جەر تەلىمىن بەرۋ، باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن ءبىر عانا قوعامدىق ۇيىمنىڭ شەشۋى مۇمكىن ەمەس. بۇل وتە كۇردەلى دۇنيە. سوندىقتان، مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن مينيسترلىكتەردىڭ، جەرگىلىكتى باسقارۋ جۇيەسى اكىمدىكتەردىڭ قولداۋى مەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋى ءبىز ءۇشىن اۋاداي قاجەت.  ءبىز شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ مۇددەسى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋگە ءتيىستى ۇلتتىق جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى تولىق سەزىنەمىز.

شەتەلدەردەگى قازاقتىڭ ەلگە دەر كەزىندە ورالۋى  بۇرىنعى قۇندىلىقتار وزگەرىپ، قوعام وركەنيەتكە باعىت الىپ جاتقان كەزەڭدە تاۋەلسىز ەلدىڭ العا باسقان قادامى قارىمدى بولۋى ءۇشىن قاجەت. بۇل –  ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە دامۋىمىزدىڭ كەپىلى. وسى تۇرعىدان العاندا ۇلى كوشى-قون مەملەكەت ساياساتىنىڭ التىن تۇعىرى. سوندىقتان، دۇنيە جۇزىندەگى قازاقتاردىڭ باسى قوسىلىپ، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە اتسالىسۋى، جاھاندانۋ داۋىرىندە رۋحاني تۇتاستىق پەن قازاقتىڭ عاسىرلار سىنىنان سۇرىنبەي ءوتۋىنىڭ نەگىزى ءبىزدىڭ اجىراماس بىرلىگىمىزدە ەكەنىن ءومىر كورسەتىپ بەردى. ەندەشە ەلىم دەگەن قازاقتىڭ «ۇلتىنا، جۇرتىنا قىزمەت ەتۋ – بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەگەن ءاليحان ءسوزىنىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنەتىنىنە سەنگىم كەلەدى.

زاۋىتبەك قاۋىسبەك ۇلى تۇرىسبەكوۆ،

دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى

ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى

استانا قالاسى