ءبىز تاريح بەتتەرىنەن پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) نامازى تۋرالى وقيعالاردى ءجيى وقيمىز. اشتىقتان قۇرىلداعان قارىننىڭ، ىسىگەن اياقتىڭ حالىنە قاراماستان، جۇرەگى شارشاماي، بەرىلە وقىعان نامازدارى – ءاربىر مۇسىلمانعا ۇلگى. جاسقا شىلانعان جايناماز، تىزەسىنەن تىرسىلداپ تاماتىن كوز جاستارى ءبىر بولەك اڭگىمە. ول اللا الدىندا تۇرۋدىڭ راقاتىن، باقىتى مەن قۋانىشىن، نامازدىڭ ءتاتتى ءدامىن سەزىنگەن ادام. سوندىقتان دا ناماز ۋاقىتى كەلگەندە «ەي، ءبىلال! ءبىزدى راقاتتاندىر!» دەپ بۇيىراتىن. ال ءابۋ باكىردىڭ (وعان اللا رازى بولسىن) «وكىنۋشى، قايعىلى» دەگەن ەسىمىن بىلەمىز. ول قۇراندى ەستىگەندە، وقىعاندا جىلايتىن، نامازدا، يمامدىققا شىققاندا جىلايتىن. وماردىڭ (وعان اللا رازى بولسىن) ءبىر جاس بالانىڭ قيامەت كۇنى تۋرالى وقىپ وتىرعان اياتتارىن ەستىگەندە تالىپ تۇسكەنى ەسىڭىزدە مە؟ وسىدان كەيىن ءبىر اي بويى توسەك تارتىپ جاتتى. وماردىڭ نامازدا تۇرىپ جىلاعان داۋىسى ەڭ ارتقى ساپتا تۇرعان ساحابالاردىڭ قۇلاعىنا جەتەتىن بولعان ەكەن. بالاسىن جىلان شاقپاق بولعانىن بايقاماعان، ءۇيدىڭ ىشىندە ءورت بولعانىن بىلمەگەن، رۋكۋعتا تۇرعاندا ارقاسىنا قۇستار قوناتىن ىزگى جانداردىڭ وقيعالارى جۇرەكتى تەربەيدى. ال ءوزىمىزدىڭ نامازىمىزدى ولاردىڭ نامازىمەن قانشالىقتى سالىستىرا الامىز؟ اڭگىمە حۋشۋع تۋرالى ەدى. حۋشۋع – جان-تانىمەن بەرىلۋ، باعىنۋشىلىق، بويسۇنۋشىلىق، تومەندەۋشىلىك، تىنىشتىق، ءوتىنۋ، سۇراۋ، تىلەۋ، اللاعا باعىنۋ. ياعني، سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ قۇلشىلىق جاساۋى. حۋشۋع – نامازدىڭ جانى.  ال ناماز – ءدىننىڭ تىرەگى، ءجانناتتىڭ كىلتى. اللا تاعالا قۇراندا: «اقيقاتىندا، يماندىلار (مۇمىندەر) جەڭىسكە (باقىتقا، مۇراتقا) جەتتى. ولار نامازدارىندا بەرىلە بويسۇناتىندار». دەيدى. («مۋ’مينۋن» سۇرەسى، 1-2-ايات). ال اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) تيىسىنشە دارەت الىپ، بويسۇنا، تولىق ناماز ورىنداعاننىڭ كىشى كۇنالارىنىڭ كەشىرىلەتىندىگىن ايتادى. حۋزەيفا (وعان اللا رازى بولسىن): «ەكىجۇزدىلىكپەن حۋشۋع ەتۋدەن قورقىڭدار» دەگەندە، وعان: «ەكىجۇزدىلىكپەن حۋشۋع ەتۋ دەگەن نە؟» دەپ سۇراق قويىلادى. سوندا حۋزەيفا: «دەنەنىڭ (اللاعا) بەرىلگەن بولىپ كورىنگەنىمەن، جۇرەكتىڭ حۋشۋع ەتپەگەندىگى» دەگەن. حۋزەيفا (وعان اللا رازى بولسىن) تاعى ءبىر سوزىندە: «دىندەرىڭنەن ەڭ الدىمەن جوعالتاتىندارىڭ – حۋشۋع» دەگەن. كەز كەلگەن ىشىندە حۋشۋعى بار عيباداتتىڭ ساۋابى ونداعى حۋشۋعتىڭ مولشەرىنە قاراي بەرىلەدى. ويتكەنى پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ناماز وقىعان كىسى تۋرالى: «وعان نامازىنىڭ جارتىسى، تورتتەن ءبىرى، بەستەن ءبىرى... وننان عانا ءبىرى بەرىلەدى» دەگەن. ءاربىر مۇسىلمان راببىسى رازى بولاتىن، اقىرەت تارازىسىندا اۋىر تارتاتىن قۇلشىلىق جاساعىسى كەلەدى. جانە «وسىمەن ءجانناتقا جەتەمىز-اۋ» دەپ جۇرگەن «الدانىش امالىمىزدىڭ» ەڭ ۇلكەنى – ناماز. ەندەشە، ءدال بۇگىن پايعامباردىڭ كوزىنىڭ قاراشىعىنداي بولعان نامازدى ايالاۋعا قادام جاساپ كورەيىكشى. تومەندە جازىلعان كەڭەستەر – سىزگە دە، بىزگە دە ۇگىت-ناسيحات.. 1.    دۇعا  جاساۋ. قۇراندا جانە حاديستە كەلگەندەي، دۇعا قابىل بولاتىن مەزگىلدەر مەن مەكەندەردە دۇعا جاساۋ. يبراھيم پايعامبار (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) اللا تاعالاعا مىناداي دۇعا جاسادى: «راببىم! مەنى جانە ۇرپاعىمدى نامازدى (بارلىق شارتتارىن ساقتاپ، بەرىلە) تولىق ورىنداۋشىلاردان ەت. راببىمىز! تىلەگىمدى قابىل ەت!». («يبراھيم» سۇرەسى، 40-ايات). نامازدا بويسۇنۋ – ۇلكەن نىعمەت. ال نىعمەت دۇعامەن كەلەدى. جۇرەكتەردىڭ يەسى – اللا، ياعني، اللا بەرمەسە، ەشبىر كەڭەس سىزگە بۇل راقاتتىڭ ءدامىن تاتتىرا المايدى. 2.    نامازعا تياناقتى دايىندىقپەن كەلۋ. ەڭ ءبىرىنشى ۇقىپتىلىقپەن دارەت الۋ قاجەت. سەبەبى، كوپتەگەن ءۋاسۋاس دارەتتىڭ ناشارلىعىنان بولادى. ال بۇل ويلار جۇرەكتەگى حۋشۋعتى جويادى. بىردە پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «سەندەرگە اللانىڭ كۇنالارىڭدى كەتىرىپ، ءجانناتتاعى دارەجەلەرىڭدى كوتەرۋىنە سەبەپ بولاتىن امالدى ايتايىن با؟» دەدى. باسقالار: «ءيا، اللا ەلشىسى!» دەگەندە: «دارەتتى مۇقيات الىڭدار...» دەگەن ەكەن. (مۋسليم) ياعني، ءاربىر مۇشەنىڭ دارەتتەگى حاقىسىن بەرۋ كەرەك. 3.    ناماز الدىندا ميسۋاك قولدانۋ. اللا تاعالانىڭ الدىنا باراردا قۇران اياتتارىن وقيتىن  اۋىز قۋىستارىن تازارتۋ ابزال ءىس.  «اۋىزدارىڭ – قۇراننىڭ جولى، ميسۋاكپەن تازالاڭدار» (ءابۋ نۋايم). «ۇمبەتىمە قيىنداتىپ قوياتىن بولماعانىمدا، ولارعا ءار نامازدان بۇرىن ميسۋاك قولدانۋدى بۇيىرار ەدىم» (بۇحاري)، «ميسۋاك قولدانىڭىزدار، ول اۋىز تازالىعىنا ءارى جاراتۋشىنىڭ رازىلىعىنا سەبەپ» (بۇحاري) دەگەن حاديستەر – ميسۋاك قولدانۋدىڭ دانالىعىن نۇسقايدى. 4.    مەشىتكە ەرتە بارۋ. جوعارىدا كەلتىرىلگەن مۋسليمنەن جەتكەن حاديستە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) كۇنالاردى كەتىرىپ، ءجانناتتاعى دارەجەنى كوتەرەتىن امالدارعا دارەتپەن بىرگە، مەشىتكە قاراي باسىلاتىن كوپ قادامدى اتايدى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، اسىعىپ كەلىپ، ەكىنشى راكاتقا قوسىلۋدا، ىڭعايسىز ورىندا تۇرۋدا قانداي بويسۇنۋ بولسىن!؟ ال ادام مەشىتكە تىنىشتىقپەن، لايىقتى تۇردە كىرىپ، نامازدىڭ ۋاقىتىن كۇتسە ساۋاپ جازىلا بەرمەك. 5. جاقسى كيىنۋ، يىستەنۋ. بويسۇنۋعا جول اشاتىن ادىستەردىڭ ءبىرى – حوش ءيىستى ميسك سەبۋ. سونداي-اق اللا تاعالا قۇراندا: «ەي، ادام ۇرپاقتارى! ءاربىر ساجدە جاسايتىن ورىندا كورىكتى (كيىمدەرىڭدى) كيىنىڭدەر» دەپ بۇيىرادى» («اراف» سۇرەسى، 31-ايات). جانە حاديستە: «اللا – سۇلۋ، سۇلۋلىقتى جاقسى كورەدى» دەلىنگەن. (مۋسليم). بۇل – قۇلشىلىق، اللاعا، دىنىنە دەگەن قۇرمەت.  اياقتان، قولتىقتان جاعىمسىز ءيىس شىققاندا، كىرلەنگەن كيىممەن تۇرعاندا نامازدىڭ ءتاتتى ءدامىن سەزۋ قيىن. مۇنداي ادەپسىزدىك مەشىتكە ناماز وقۋعا كەلگەن باسقا مۇسىلماندارعا دا زيانىن تيگىزەدى. اقيقاتىندا، پەرىشتەلەر دە ادامدار جيرەنەتىن نارسەدەن جيرەنەدى. 6. تاقۋا يمامنىڭ ارتىندا تۇرىپ ناماز وقۋ. جاماعاتتا بولۋ شايتاننىڭ ۇرەيىن تۋعىزادى ءارى اللانىڭ ريزاشىلىعىنا جەتكىزەدى. اللا ەلشىسى بۇل تۋرالى: «اقيقاتىندا، قاسقىر وتاردان بولىنگەن قويدى جەيدى» (ءابۋ ءداۋىت) جانە «كىم ءجانناتتىڭ ورتاسىن قالاسا جاماعاتتا بولسىن: راسىندا، شايتان ءبىر اداممەن بولادى، ال ەكى ادامنان الىستايدى» (احماد، تيرميزي)، «ءبىر اۋىلداعى نەمەسە شولدەگى ءۇش ادام جاماعات بولىپ ناماز وقىماسا، شايتان ولارعا بيلىك جۇرگىزەدى. سوندىقتان دا، نامازدا جاماعاتپەن بولىڭىزدار، قاسقىر دا وتاردان بولىنگەن قويدى جەيدى» دەگەن. (ءابۋ ءداۋىت، تيرميزي). ياعني، جاماعاتپەن ناماز وقۋ قاي جاعىنان دا قۇلشىلىققا پايدالى. ال تانمەن عانا ەمەس، جۇرەكپەن، بەرىلە، قورقىنىشپەن وقيتىن يمام ارتىندا تۇرۋ – حۋشۋع تۋدىراتىن سەبەپتەردىڭ ءبىرى. 7.    نامازدا كەدەرگى بولاتىن بارلىق نارسەدەن ارىلۋ. نامازعا تۇراردا ىڭعايسىزدىق تۋدىراتىن بارلىق نارسەنى مەشىتتىڭ سىرتىنا تاستاپ (ۇيدگەگى نامازعا تۇرار الدىندا دا) كەتىڭىز. ءتىپتى، تاكبىر قاققاندا كۇللى دۇنيەنى، دۇنيە تۋرالى ويلاردى تارك ەتۋ قانداي ۇلكەن جەتىستىك! سەبەبى، ءبىز «اللاھۋ  اكباردى» ايتۋمەن الەمدەردىڭ راببىسىمەن تىلدەسۋدى باستايمىز. ىلگەرى بۋىننىڭ تاقۋالارى تاكبىر قاققاندا قورقىنىشتان دىرىلدەيتىن بولعان ەكەن.  مۇنىڭ سەبەبى سۇرالعاندا: «سەندەر ءقازىر مەنىڭ كىمنىڭ الدىمدا تۇراتىنىمدى بىلەسىڭدەر مە؟» دەپ جاۋاپ بەرەتىن بولعان. سونداي-اق، تاماق داستارقانعا قويىلعاندا، قارنىڭىز قاتتى اش كەزدە نامازعا تۇرۋ  قايتارىلادى. مۋسليمدە ايشا (وعان اللا رازى بولسىن) انامىزدان جەتكەن مىنا حاديس كەلتىرىلگەن: «تاماق قويىلعاندا ناماز جوق». ءيىسى مۇڭكىگەن، تابەتتى اشاتىن تاماق ادامدى نامازدان الدايدى، ناتيجەسىندە حۋشۋع جوعالادى. جەل شىعارعىڭىز كەلگەندە، ۇلكەن، كىشى دارەت قىسقاندا ناماز وقىماعان ءجون. الدىمەن قاجەتتىلىكتى وتەپ الۋ كەرەك. مۇندايدا جاماعات نامازعا ۇلگەرمەسەڭىز، اقتالۋ سەبەبىم بار دەپ ءبىلىڭىز. مۇنان باسقا قىبلا باعىتىنا كۇماندانۋ مەن اشىلىپ قالۋىنان قورىقاتىن كيىمدەرىڭىز دە نامازعا كەدەرگى كەلتىرەدى. ءتىرى جاراتىلىستىڭ سۋرەتتەرى بار كارتينالار نەمەسە شىمىلدىقتاردىڭ دا بولماۋىن قاداعالاڭىز. كيىمدەگى تىم كوپ قىزىلدى-جاسىلدى ورنەكتەردىڭ دە ويىڭىزدى بولمەيتىن بولۋىنا نازار اۋدارىڭىز. 8. يستيعفار دۇعا مەن زىكىر. نامازعا بارار الدىندا جان مەن جۇرەكتى تازارتۋ قاجەت. مۋسليمدە اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) تاڭ نامازىنا بارار جولدا نۇر سۇراعان دۇعاسى كەلتىرىلەدى: «ەي، اللا، جۇرەگىمدى نۇرلاندىر، ءتىلىمدى نۇرلاندىر، قۇلاعىمدى نۇرلاندىر، جانارىمدى نۇرلاندىر جانە ماعان ۇستىمنەن نۇر بەر، استىمدى نۇرلاندىر، ماعان وڭ جاعىمنان نۇر بەر، ماعان سول جاعىمنان نۇر بەر، الدىمدى نۇرلاندىر، ارتىمدى نۇرلاندىر، ىشكى دۇنيەمە نۇردى جايلاستىر جانە مەن ءۇشىن نۇردى ۇلى ەت، مەن ءۇشىن  نۇردى ۇلكەن ەت، ماعان نۇر ەندىر، مەنى نۇر ەت!...». (مۇنان باسقا ناماز الدىندا كەشىرىم سۇراپ، اللاعا ماقتاۋ ايتىلاتىن زىكىرلەردى «مۇسىلمان قورعانى» كىتاپشاسىنىڭ 32-42 بەتتەرىنەن تابا الاسىزدار). 9. قۋىلعان شايتاننىڭ ازعىرىلۋىنان سىيىنۋ. پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ناماز الدىندا اللا تاعالادان پانا سۇرايتىن بولعان: «شايتاننىڭ دەم سالىپ، ۇرلەۋىنەن جانە ونىڭ تاكاپپارلىعىنان جانە ونىڭ زيانىنان اللاعا سىيىنامىن» (ءابۋ ءداۋىت). كەلەسى ءبىر حاديستە ناماز ۋاقىتىندا ءۋاسۋاس سالاتىن شايتان تۋرالى بىلاي دەلىنگەن: «بۇل حينزاب اتتى شايتان، سەن ونىڭ قاتىسۋىن سەزسەڭ، اللاعا شايتاننان سىيىن دا، وڭ جاققا ءۇش رەت تۇكىر». (مۋسليم، احماد). ياعني، ناماز ۋاقىتىندا بوتەن ويلار كەلە باستاسا، «ءاۋزۋ ءبيل-لااھي ءميناش-شايتاانير راجييم» دەپ وڭ جاقا تۇكىرەسىز. 10. نامازدى سۋترا قويىپ وقۋ. ءابۋ ءداۋىت كەلتىرگەن حاديستە: «ەگەر كىمدە كىم نامازعا تۇرسا، سۋتراعا جاقىنداسىن» دەلىنگەن. مۇنداعى دانالىق – سۋترادان ار جاقا قاراماۋ، ادامنىڭ نازارى سۋترامەن اياقتالادى، سۋترادان شايتاندى، ادامدى وتكىزبەۋ. 11. ساجدە جاسالاتىن جەرگە قاراۋ. حاكيم ايشا (وعان اللا رازى بولسىن) انامىزدىڭ: «اللا ەلشىسى نامازدى ساجدە جاسايتىن جەرگە قاراپ وقيتىن» دەگەن ءحاديستى كەلتىرەدى. بۇل – تاپ ءبىر قۇلدىڭ قوجايىننىڭ الدىندا قورىقا، بويسۇنا تۇرعانىنداي قۇبىلىس. 12. نامازدا ءولىمدى ەسكە الۋ. پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) نامازدا ءولىمدى ويلاعاننىڭ قۇلشىلىعى جاقسارادى دەگەن بولاتىن كەلەسى نامازعا جەتپەيمىن دەگەن وي –ءسىزدىڭ دۇنيەلىك ويلارىڭىزدان ارىلۋىڭىزعا سەبەپ بولادى. حۋشۋع تۋدىراتىن ەڭ ۇلكەن سەبەپ – نامازدى ماعان بەرىلگەن سوڭعى مۇمكىندىك دەپ وقۋ. 13. دۇعالاردى، سۇرەلەردى اۋىستىرىپ وتىرۋ. ياعني، بەس ۋاقىت نامازدا ۇنەمى «ىقىلاستى»، «كاۋساردى»وقي بەرۋ حۋشۋعتىڭ پايدا بولۋىنا كەدەرگى بولادى. ال ءار ءتۇرلى سۇرەلەردى ءتۇسىنىپ وقىعان ادام بويسۇنۋعا جەتەدى. بىزدە باسقا 112 سۇرە بار ەمەس پە؟ ال قيمىلدار اراسىندا ايتىلاتىن دۇعالاردىڭ بىرنەشەۋى جەتكەن. ماسەلەن، رۋكۋعتا ايتىلاتىن: «ءسۋبحانا راببيال-ازىيم»-نان باسقا، «سۋبحاناكال-لاھۋمما ءراببانا ءۋا بيحامديك. ءاللاھۋمماع-فير-لي» دۇعاسى بار. 14.  نامازداعى تىنىشتىق. رۋكۋعتى، ساجدەنى اسىقپاي، سۇيەكتەردىڭ قالپىنا كەلگەنىن كۇتىپ، مۇقيات ارەكەت جاساۋ. پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) نامازدى سولاي وقىعان. جاتتىعۋ جاساعان ادام نەمەسە روبوت سەكىلدى قيمىلداۋ – ناماز راقاتىن سەزىنۋدەن توسادى. «اقيقاتىندا، ناعىز ۇرى – ءوزىنىڭ نامازىن ۇرلاۋشى ادام». 15. اياتتارعا، زىكىرلەرگە وي جۇگىرتۋ. قۇران – بىرەۋلەر ايتاتىن «قۇر ءان» ەمەس. قۇران – جاتقا وقۋ ءۇشىن ەمەس، وي جۇگىرتۋ، امال جاساۋ ءۇشىن تۇسىرىلگەن كىتاپ. اللا تاعالا «ساد» سۇرەسىنىڭ 29-اياتىندا: «بۇل – ءبىز ساعان تۇسىرگەن بەرەكەلى كىتاپ. (ءبىز ونى ادامداردىڭ) اياتتارىن ءتۇسىنسىن دەپ جانە اقىل يەلەرىنىڭ ۇگىت الۋى ءۇشىن (تۇسىردىك)» نەمەسە «ولار قۇرانعا زەر سالىپ قاراماي ما؟...» دەيدى. («نيسا» سۇرەسى، 82-ايات). ءوزىڭىز بەس ۋاقىت وقيتىن اياتتارىڭىزدىڭ، دۇعالارىڭىزدىڭ ماعىناسىن بىلمەسەڭىز حۋشۋعقا جەتەمىن دەپ ويلاماڭىز. ويلاڭىزشى، باستىعىڭىزدىڭ الدىندا تۇرىپ، نە ايتىپ جاتقانىڭىزدى بىلمەسەڭىز، قانداي كۇيدە بولار ەدىڭىز؟ سول سەبەپتى، الەمدەردىڭ راببىسىنىڭ الدىندا ايتاتىن ءاربىر ءسوزىڭىز جۇرەكتەن شىقسا، ساۋابى كوپ ءارى پايداسى شاش-ەتەكتەن بولماق. اياتتاردىڭ تاپسىرلەرىن قاراپ شىعىڭىز، قانداي جاعدايدا تۇسكەنىن ءبىلىپ العانىڭىز دا ابزال. 16. يماندى كۇشەيتىپ وتىرۋ. ناماز – ادام يمانىنىڭ ولشەم بىرلىگى. سوندىقتان، يمان السىرەگەندە نامازداعى حۋشۋع تا جوعالادى. ادام تاماقسىز ولەتىن سەكىلدى، يمان دا تاماقسىز كۇش-قۋاتىنان ايىرىلادى. يماننىڭ ازىعى نەمەسە كۇشەيتۋ قۇرالدارى رەتىندە تومەندەگىلەردى اتاپ وتكىمىز كەلەدى: - قۇران اياتتارىن ءتۇسىنىپ وقۋ؛ - پارىز نامازدارعا ىقىلاستىلىق تانىتۋ؛ - پايعامباردىڭ ءومىر جولىن وقۋ؛ - دۇعا، ءناپىل قۇلشىلىقتاردى ارتتىرۋ؛ - يماندى كۇشەيتەتىن اسەرلى كىتاپتاردى وقۋ، كوركەم ۋاعىزدار تىڭداۋ؛ جوعارىدا توپتاستىرىلعان 16 كەڭەس – تاۋەكەل ەتۋ الدىندا جاسالاتىن ماتەريالدىق جانە رۋحاني امالدار عانا. اسىلىندا، قۇلشىلىق ءلاززاتىن سىيلاۋشى – ۇلى اللا. ىلگەرى بۋىننىڭ ءبىر تاقۋاسى: «مەن نامازداعى حۋشۋع دارەجەسىنە جيىرما جىل تۇنگى نامازعا تۇرۋ ارقىلى جەتتىم» دەگەن ەكەن. ەندەشە، دۇعا جاساۋدى توقتاتپايىق!

دەرەككوز: "اسىل ارنا"