ادەبيەتتى شەكتەپ جانە جۇيەسىز وقىتۋ كىمگە قاجەت؟

مىناۋ قازىرگى جاڭارتىلعان باعدارلاما بويىنشا ورتا مەكتەپكە قازاق ادەبيەتى پانىنەن بەرىلەتىن بازالىق ءبىلىمنىڭ مازمۇنى ەكەن. كاسىبي ادەبيەتشىلەر تولىقتىرا جاتار، مەنىڭشە مۇندا بىرنەشە كەمشىلىك (ولقىلىق) بار.

بۇل ءپان ىشتەي ادەبيەتتىڭ تاريحى، سىنى جانە تەورياسى دەگەن سالالارعا بولىنەدى. بۇرىنعى باعدارلامادا جوعارى سىنىپتار حالىق اۋىز ادەبيەتىنەن باستاپ بۇگىنگە، قازىرگى قازاق ادەبيەتىنە قاراي بىرتە-بىرتە جىلجيتىن ەدى، مۇندا ءار سىنىپتا ادەبيەت تاريحىنىڭ انا كەزەڭىنەن، مىنا كەزەڭىنەن بىر-ەكى شىعارمادان ءۇزىپ-جۇلىپ بەرىلەدى. وسى دۇرىس پا؟
ادەبيەتتىڭ ءار كەزەڭىن باستاپ تۇراتىن ورتان قول جازۋشىلار بولادى. سولار تۇگەل قامتىلعان با؟ ماسەلەن، ءانۇران اۆتورى ن.ناجمەدەنوۆ، 30 توم مۇرا قالدىرعان ءماشھۇر ءجۇسىپ، قىسقا ءسوز شەبەرى ب.ءمايليننىڭ اڭگىمەلەرى جانە ت.ب. بۇل باعدارلاماعا كىرمەي قالعان.
اۋىز ادەبيەتى كەرقۇلا اتتى كەندەسباي مەن قوبىلاندى، قىز جىبەك، اسان قايعىمەن بىتە مە؟ قازاق وقۋشىسىنا حالقىنىڭ عاسىرلار بويى جيناعان مول مۇراسى (100 توم بابالار ءسوزى) ەندى كەرەك ەمەس پە؟ اۋىز ادەبيەتىنەن وسىلاردى عانا وقىسا جەتەدى دەپ كىم شەشكەن؟ ماقال-ماتەل، جۇمباق، ايتىس جانە ت.ب قايدا؟
قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمى مەن قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، جالپى قازاق فيلولوگياسى عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ ىشىنەن بۇكىل ورتا مەكتەپ بويى بالا تەك «ەگىن باستارى» مەن «ادامدىق ديقانشىسى»دەگەن ەكى ولەڭىن وقىسا، جەتكىلىكتى مە؟ اقاڭ ۇلتتىڭ ار-وجدانى ەمەس پە؟ ەكى ولەڭىنەن بالا اقاڭدى ءبىر تولىق تانىپ بولا ما؟ ابايدان كەيىنگى پوەزيانىڭ ءىرى وكىلى ماعجاننىڭ باتىر باياننان باسقا ءبىر دە ولەڭى كىرمەگەن. نەگە؟
ءبىر توقسان بويى (24 ساباق) ادەبيەتتەن بىر-ەكى شىعارمانى عانا وقىتۋ بالانى شەكتەۋ ەمەس پە؟ ماسەلەن، بۇل باعدارلاما بويىنشا وقۋشى 9 سىنىپتا 4 توقساندا (24 ساباق) تەك ن.ايت ۇلىنىڭ «بايتەرەك» پوەماسى مەن كنۋت گامسۋننىڭ «اشتىق» رومانىن عانا وقيدى ەكەن. بۇل قازاق مەكتەبىندە قازاق بالاسىن رۋحاني اشتىققا ۇشىراتۋ ەمەس پە؟ كوركەمسوزدىڭ شەبەرلەرى-سول كەزەڭنىڭ بەينەسىن ءدال تانىتاتىن ج.ايماۋىتوۆ پەن م.اۋەزوۆتىڭ اڭگىمەلەرى نەگە تولىق كىرمەگەن؟
قازاق ادەبيەتى پانىنە 5-پەن 11ء-شى سىنىپتاردا التى جۇزدەن اسا ساعات بەرىلەدى ەكەن. وقۋشىعا ءار شىعارمانى تالداۋعا ءۇش ساعاتتان بەرىلگەندە، نەگە ەڭ قۇرماعاندا 200-دەن اسا شىعارمامەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرىلمەگەن؟ نەگە بۇل باعدارلاما ءبىر وقۋ جىلىنا بەرىلەتىن 108 ساباققا بار-جوعى 12-14 تۋىندىمەن عانا شەكتەلگەن؟ مىسالى،

5-سىنىپتا جىل بويىنا 14 شىعارما،

8-سىنىپتا جىل بويىنا 16 شىعارما،

11-سىنىپتا جىل بويىنا 8 شىعارما. بۇل قولدان جاسالعان شەكتەۋ ەمەس پە؟

ادەبيەتتىڭ تەوريا مەن سىنى قايدا؟ ونداي ءبىلىم نەگە وقۋشىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي مولشەرلەپ بەرىلمەگەن؟ بۇل ادەبيەتتانۋ دەگەن عىلىمي ءپاننىڭ مەكتەپتەگى بازالىق بىلىمىنە كىرمەي مە؟ جالپى ادەبيەتتانۋدىڭ سالالارى، وسى ۋاقىتقا دەيىنگى جۇيەلەنگەن كاتەگوريالارى، تيپتەرى دەگەن ۇعىمداردان وقۋشى ماقۇرىم بولۋى كەرەك پە؟ نەگە، نەنى وقىتۋدى كاسىبي ادەبيەتشى عالىمدار شەشىپ، ال كەمبريدجدىڭ «جاڭا» مازمۇنداعى وقىتۋ تەحنولوگياسىمەن قايتا قارۋلانعان ادىسكەر-ترەنەرلەر سونى قالاي وقىتۋدىڭ جايىنا عانا ارالاسپايدى؟ ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ مەتودولوگياسىن بەيبەرەكەت بۇزۋعا ولارعا كىم قۇقىق بەرگەن؟ نەگىزىن اقاڭ سالعان ادەبيەت تانۋ عىلىمى ەندى ادىرەم قالا ما؟
ادەبيەت ءپانىنىڭ نەگىزگى ماقساتى: ۇلتتىڭ رۋحاني الەۋەتىن قالىپتاستىرۋ ەمەس پە؟ ورتا مەكتەپتەگى وسىنداي جۇيەسىز بىلىمنەن كەيىن تامىرى تاريحي قۇندىلىقتارعا تەرەڭدەمەگەن باتىستىڭ لەبىنە دە، شىعىستىڭ جەلىنە دە كوزسىز دومالاي بەرەتىن ۇلتىنىڭ ايالىق بىلىمىنە قانىقپاعان قاڭباق سياقتى جاستار قايدان شىعادى دەپ تاڭقالۋعا بولا ما؟
جالپى سۇراق كوپ. «نەگىزگى ورتا ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىنە ارنالعان «قازاق ادەبيەتى» وقۋ پانىنەن جاڭارتىلعان مازمۇنداعى ۇلگىلىك وقۋ باعدارلاماسى» الدارىڭىزدا. 1،2 جانە 5-7 سىنىپتار وسىمەن وقىپ تا جاتىر. نە دەيسىزدەر، ادەبيەتشى مىرزالار؟ ەڭ قۇرماسا، ءۇن قوسىڭىزدار!!!

ورتا مەكتەپتەگى قازاق ادەبيەتىنىڭ جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى.

سىنىپ

توقسان

شىعارمالار

5سىنىپ

جالپى- 68 ساعات

1 توقسان

(16 ساعات)

«كەرقۇلا اتتى كەندەباي» ەرتەگىسى، «قوبىلاندى باتىر » جىرى، اسان قايعى «اسان قايعىنىڭ جەرگە ايتقان سىنى» اڭىزى.

2 توقسان

(15 ساعات)

دۋلات باباتاي ۇلى «و، اقتان جاس، اقتان جاس»، ىبىراي التىنسارين «قىپشاق سەيىتقۇل»، «اتىمتاي جومارت»، «دۇنيە قالاي ەتسەڭ تابىلادى؟»

3 توقسان

(22 ساعات)

ا.بايتۇرسىن ۇلى «ەگىننىڭ باستارى مىسالى»، «ادامدىق ديقانشىسى» ولەڭى، ب.سوقپاقبايەۆ «مەنىڭ اتىم قوجا» حيكاياتى، م. قابانباي «باۋىر» اڭگىمەسى.

4 توقسان

(15 ساعات)

ت.نۇرماعامبەتوۆ «اناسىن ساعىنعان بالا» اڭگىمەسى، نۇرداۋلەت اقىش «ناعىز اجە قايدا؟» اڭگىمەسى، د.لوندون «مەكسيكا ۇلى» اڭگىمەسى.

6 سىنىپ

جالپى- 68 ساعات

1 توقسان

(16 ساعات)

«اياز بي» ەرتەگىسى، «الىپ ەر تۇڭعا» جىرى، ءال فارابي «قاشىقتاسىڭ تۋعان جەر»، «تىرشىلىكتە قۇرىشتاي بول ءتوزىمدى»، دوسپامبەت جىراۋ «قوعالى كولدەر، قوم سۋلار»، «اينالايىن، اق جايىق».

2 توقسان

(15 ساعات)

اباي قۇنانباي ۇلى «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن»، «عىلىم تاپپاي ماقتانبا»، «ءبىرىنشى قارا ءسوز»، «جەتىنشى ءسوز»، «وتىز ءبىرىنشى قارا ءسوز».

3 توقسان

(22 ساعات)

س.تورايعىروۆ «شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»، «شاكىرت ويى»، س.مۇراتبەكوۆ «جۋسان ءيىسى»، و.بوكەي «تورتاي مىنەر اقبوز ات»، قالقامان ءابدىقادىروۆ «قاجىمۇقان».

4 توقسان

(15 ساعات)

ە.ءجۇنىس «مەنىڭ اتىم – تاۋەلسىزدىك» ولەڭى، ا.التاي «پروپيسكا»، ر. عامزاتوۆ «انا ءتىلى»، «مەنىڭ داعىستانىم».

7 سىنىپ

جالپى – 68 ساعات

1 توقسان

(16 ساعات)

«قىز جىبەك» جىرى، ورحون-ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرى، «كۇلتەگىن» جىرى، جيەمبەت جىراۋ «ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم»، قازتۋعان جىراۋ «قازتۋعاننىڭ قونىسىمەن قوشتاسۋى».

2 توقسان

(15 ساعات)

ش.قاناي ۇلى «زار زامان»، س.ارون ۇلى «ءسۇيىنباي مەن قاتاعاننىڭ ايتىسى»، جامبىل جابايەۆ «ءزىلدى بۇيرىق».

3 توقسان

(22 ساعات)

م. جۇمابايەۆ «باتىر بايان»، م. اۋەزوۆ «كوكسەرەك»، ق. قايسەنوۆ «جاۋ تىلىنداعى بالا»، س. سارعاسقايەۆ «ءتامپىش قارا».

4 توقسان

(15 ساعات)

م.شاحانوۆ «نارىنقۇم زاۋالى»، م.تەمىرحان «تاۋەلسىزبىن ولەڭى»، ت. ابدىكوۆ «قوناقتار»، ا. پۋشكين «ەسكەرتكىش».

8 سىنىپ

جالپى – 102 ساعات

1 توقسان

(24 ساعات)

قورقىت «ءبايبورى بالاسى بامسى-بايراق تۋرالى جىر»، قورقىتتىڭ ناقىل سوزدەرى، ا.ياسساۋي «دانالىق كىتابى»، اقتامبەردى جىراۋ «كۇلدىر-كۇلدىر كىسىنەتىپ»، «بالالارىما وسيەت»، شالكيىز جىراۋ «بي تەمىرگە ءبىرىنشى تولعاۋى».

2 توقسان

(24 ساعات)

م.موڭكە ۇلى «ءۇش قيان»، «سارىارقا»، ش.قۇدايبەردى ۇلى «ەڭلىك-كەبەك» داستانى، «جاستارعا» ولەڭى.

3 توقسان

(30 ساعات)

م. دۋلاتوۆ «باقىتسىز جامال» رومانى، ب. مومىش ۇلى «ۇشقان ۇيا» اڭگىمەسى، د.يسابەكوۆ «اپكە» دراماسى، م.ماقاتايەۆ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسى.

4 توقسان

(24 ساعات)

ت.احتانوۆ «كۇي اڭىزى» اڭگىمەسى، ج.ساحييەۆ «ايداعى جاسىرىنباق»، «دابىل» فانتاستيكالىق اڭگىمەلەرى، ر. مۇقانوۆا «ماڭگىلىك بالا بەينە».

9 سىنىپ

جالپى – 102 ساعات

1 توقسان

(24 ساعات)

ج.بالاساعۇن «قۇتتى بىلىك»، شەشەندىك ونەر: مايقى بي مەن موڭكە ءبيدىڭ شەشەندىك سوزدەرى، انەت بابا «نە ارسىز؟ نە عايىپ؟ نە داۋسىز؟»، تولە بي «ەردىڭ باقىتى – ايەل»، ايتەكە بي «قاسقاكول داۋى»، قازىبەك بي «كىم جاقىن؟ نە قىمبات؟ نە قيىن؟»، س. دات ۇلى «بالابي مەن سىرىم»، بۇقار جىراۋ «تىلەك»، «ءاي، ابىلاي، ابىلاي»، «اسقار تاۋدىڭ ولگەنى»، «ءبىرجان – سارا» ايتىسى.

2 توقسان

(24 ساعات)

نىسانباي جىراۋ «كەنەسارى – ناۋرىزباي»، ماحامبەت وتەمىس ۇلى «ماحامبەتتىڭ بايماعامبەتكە ايتقانى»، «مەن، مەن، مەن ەدىم»، «باعانالى تەرەك»، ش.ءۋاليحانوۆ «ىستىقكول كۇندەلىگى».

3 توقسان

(30 ساعات)

ءى. جانسۇگىروۆ «قۇلاگەر» پوەماسى، ب.مايلين «شۇعانىڭ بەلگىسى» حيكاياتى، ع. مۇسىرەپوۆ «ۇلپان» رومانى، ت. ايبەرگەنوۆ «ساعىنىش»، ف. وڭعارسىنوۆا «ولەڭ، مەن سەنى ايالاپ وتەم».

4 توقسان

(24 ساعات)

ن. ايت ۇلى «بايتەرەك» پوەماسى، كنۋت گامسۋن «اشتىق» رومانى.

10سىنىپ، جاراتىلىستانۋ-ماتەم. جالپى – 68 ساعات

1 توقسان

(16 ساعات)

اباي شىعارماشىلىعى. «سەگىز اياق»، «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم»، «لاي سۋعا ماي بىتپەس قوي وتكەنگە» ولەڭدەرى؛ ون جەتىنشى ءقاراسوز، وتىز ەكىنشى ءقاراسوز، «ماسعۇت» پوەماسى.

2 توقسان

(15 ساعات)

م.سارسەكە «قانىش ساتبايەۆ» رومان-ەسسە.

3 توقسان

(22 ساعات)

ا.كەمەلبايەۆا «شاشتى» اڭگىمەسى،

ت.سۇلتانبەكوۆ «كوشپەلى التىن» عىلىمي فانتاستيكالىق اڭگىمە،

ورازاقىن اسقار «شەتتە جۇرگەن باۋىرلارعا» ولەڭى.

4 توقسان

(15 ساعات)

ش. مۇرتازا «بەسەۋدىڭ حاتى» دراماسى،

ج.بودەش «جالعىز» پوەماسى.

10 – سىنىپ، قوعامدىق- گۋمانيت.

جالپى – 102 ساعات

1 توقسان

(24 ساعات)

اباي شىعارماشىلىعى. «سەگىز اياق»، «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»، «كوڭىلىم قايتتى دوستان دا، دۇشپاننان دا»، «سابىرسىز، ارسىز، ەرىنشەك»، «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم»، «بولىس بولدىم، مىنەكي»، «لاي سۋعا ماي بىتپەس قوي وتكەنگە» ولەڭدەرى؛ ون جەتىنشى ءقاراسوز، وتىز ەكىنشى ءقاراسوز، وتىز ءۇشىنشى ءقاراسوز، «ەسكەندىر» پوەمالارى.

2 توقسان

(24 ساعات)

جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «اقبىلەك» رومانى،

ءا.كەكىلبايەۆ «اڭىزدىڭ اقىرى» پوۆەسى.

3 توقسان

(30 ساعات)

م.ماعاۋين «شاقان - شەرى» رومانى،

ش.ايتماتوۆ «بوراندى بەكەت» رومانى،

ۇ.ەسداۋلەتوۆ «ءبىز تۇركىلەرمىز».

4 توقسان

(24 ساعات)

ق.ءجۇمادىلوۆ «تاعدىر» رومانى،