«قوعامدىق كولىكتەردە جاعداي جاسالماعان!»، «جولاقى قىمبات!»، «جۇرگىزۋشىلەرى دورەكى!»، «وڭاي» كارتاسىنىڭ اۋرەسى كوپ»، «اۆتوبۋستار كىشكەنتاي، جولاۋشىلار ارەڭ سيادى»... وسىنداي شاعىمداردى الماتىلىق تۇرعىنداردان ءجيى ەستيمىز. بۇل ماسەلەلەر قالاي شەشىلەدى؟ قاشان شەشىلەدى؟ Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى مۇنىڭ جاۋابىن الماتى قالاسى جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوموبيل جولدارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ماقسۇت يساحوۆتىڭ وزىنەن ءبىلىپ قايتتى.
قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرى جول ەرەجەسىن بۇزبايتىن بولادى
2016 جىلى الماتىدا ايالدامادان تىس جەردە اۆتوبۋستان تۇسكەن وقۋشىنى تروللەيبۋس قاعىپ كەتتى. حالىقتىڭ زارەسىن ۇشىرعان مۇنداي وقيعا بىرنەشە رەت قايتالاندى. وسىعان بايلانىستى بيىلدان باستاپ قوعامدىق كولىكتەردە جول ەرەجەسىن باقىلايتىن كامەرالار ورناتىلۋى مۇمكىن.
الماتى قالاسى جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوموبيل جولدارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ماقسۇت يساحوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل جوبا بيىل جۇزەگە اسۋى ىقتيمال.
– اۆتوبۋستىڭ الدىڭعى جانە ارتقى بولىگىنە كامەرا ورناتىلىپ، جول ەرەجەسىنىڭ بۇزىلۋى تىركەلەتىن بولادى. ەگەر اۆتوبۋستار «ا» جولاعىنان شىعىپ كەتسە نەمەسە رۇقسات ەتىلمەگەن جەردە جولاۋشىلاردى تۇسىرسە، ول بىردەن تىركەلىپ، «گلوناسس» ارقىلى اۆتوماتتى تۇردە ىىد-گە جولدانادى»، – دەيدى يساحوۆ.
ءقازىر جوبانى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن قالا بيۋدجەتىنە ءوتىنىش جولدانعان.
جولاقى قىمباتتاۋى مۇمكىن
2012 جىلى الماتىدا جولاقى 50 تەڭگەدەن 80 تەڭگەگە قىمباتتادى. سودان بەرى قازاقستاننىڭ باسقا قالالارىندا جولاقى ءتاريفى ەكى-ۇش رەت وزگەرگەن ەكەن. تەك الماتىدا عانا باعا كوتەرىلگەن جوق. يساحوۆتىڭ سوزىنشە، اۆتوبۋستاردىڭ قوسالقى بولشەكتەرى مەن جانارماي باعاسى قىمباتتادى، ينفلياسيانىڭ دا اسەرى بار. سول سەبەپتى جولاقىنى ءوسىرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ جاتىر. الايدا ونداي قاۋلىنى شىعارۋ ءۇشىن كەم دەگەندە ەكى اي ۋاقىت كەتەدى.
«سۋبسيديا ءبولىنسىن دەسەڭ، جاڭا اۆتوبۋس ال!»
يساحوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل 44 مارشرۋتتى سۋبسيديالاۋعا قالا بيۋدجەتىنەن 7،9 ملرد تەڭگە بولىنگەن. ءالى دە بولىنە بەرەدى. تەك ءبىر شارتى بار: تاسىمالداۋشى الدىمەن جاڭا اۆتوبۋس الۋى كەرەك، سودان كەيىن عانا سۋبسيدياعا قول جەتكىزەدى. سەبەبى اقشا بولىنگەنىمەن، ونىڭ قايدا جۇمسالعانى بەلگىسىز كۇيدە قالاتىن جاعدايلار كوپ بولادى ەكەن. سوندىقتان يساحوۆ تاسىمالداۋشىلاردى ءبىرىنشى اۆتوبۋستارىن جاڭارتۋعا مىندەتتەدى.
دورەكى جۇرگىزۋشىلەر مەن كوندۋكتورلاردان قۇتىلامىز
«2017 جىلى شىمكەنتتە ارداگەردى اۆتوبۋستان قۋىپ شىقپاق بولعان كوندۋكتور مەن جۇرگىزۋشى جۇمىستان قۋىلدى». «الماتىدا جولاۋشىمەن سوزگە كەلگەن كوندۋكتور مەن جۇرگىزۋشى قاتاڭ سوگىس الدى». «الماتىدا كوندۋكتور جولاۋشىنى اۆتوبۋستان قۋىپ جىبەرگەن».
ءدال وسىنداي اقپاراتتار ب ا ق بەتىندە ءورىپ ءجۇر. اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى مەن كوندۋكتورلاردىڭ دورەكىلىگى جولاۋشىلاردىڭ شامىنا ءتيىپ ءبىتتى. كەيدە، كەرىسىنشە، جولاۋشىلار اۆتوبۋس قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇيكەسىن جۇقارتۋى مۇمكىن. قالاي دەسەك تە، جولاۋشى مەن تاسىمالداۋشىنىڭ اراسىندا تۇسىنىستىك ورناعانى ءجون. باسقارمانىڭ نازارىنان بۇل دا تىس قالمادى.
- نەگىزى اۆتوبۋستا كوندۋكتور بولماۋى كەرەك، جۇرگىزۋشىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى»، - دەيدى يساحوۆ.
الايدا كەيبىر جولاۋشىلار كوندۋكتوردىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ، جولاقىنى تولەمەي قويۋى مۇمكىن. «وڭاي» كارتاسىندا اقشا بولسا دا، 80 تەڭگەسىن قيماي وتىرا بەرەتىندەر بار. ماقسۇت يساحوۆتىڭ پىكىرىنشە، مۇندايدا جۇرگىزۋشىلەردىڭ نارازىلىعىنا تۇسىنىستىكپەن قاراعان دۇرىس.
مىسالى، 12ء-شى باعىتتاعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسى جولاقىسىن تولەمەگەن جولاۋشىلارعا اشۋلانىپ، اۆتوبۋستى توقتاتىپ تاستاعان. جۇرگىزۋشىنىڭ سوزىنشە، اۆتوبۋس سالونىندا 70-تەن استام ادام بولعان، ونىڭ 17ء-سى عانا «وڭاي» ارقىلى تولەم جاساعان. ماقسۇت يساحوۆ ول جۇرگىزۋشىنىڭ وزىمەن جەكە سويلەسكەنىن ايتتى.
- جۇرگىزۋشىلەردىڭ جۇمىسى اۋىر. تاڭعى 5-تەن تۇرىپ، كەشكى 9-دا جۇمىستى اياقتاپ، تۇنگى 11-دە ۇيىنە شارشاپ ارەڭ جەتەدى. ءتورت-اق ساعات ۇيىقتايدى. مەن جۇرگىزۋشىگە: «اۆتوبۋستى توقتاتىپ تاستاعانىڭ قاتە»، - دەدىم. ءبىراق ول سولاي ىستەۋگە ءماجبۇر بولعان. مەن ونىڭ ارەكەتىن اقتامايمىن، الايدا جولاۋشىلار جۇرگىزۋشىنى مۇنداي جاعدايعا جەتكىزبەۋى كەرەك ەدى، - دەدى يساحوۆ.
«نەگىزگى ماسەلە – جالاقىدا»
باسقارما باسشىسى جۇرگىزۋشىلەردىڭ جالاقىسىنا قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى. ونىڭ ويىنشا، جۇرگىزۋشىلەردىڭ ءتارتىبى مەن مادەنيەتى تىكەلەي جالاقىسىنا بايلانىستى.
- مەنىڭشە، نەگىزگى ماسەلە – جالاقىدا. ءبىز ترانسپورت كومپانيالارىنىڭ ەسەبىن الىپ وتىرامىز، وندا تومەنگى جالاقى 189 مىڭ تەڭگە دەپ كورسەتىلگەن. ال جۇمىس كەستەسىن قاراڭىز. ولار تاڭعى 6:30-نان كەشكى 21-گە دەيىن جۇرەدى. سوندىقتان الماتىدا جۇرگىزۋشىلەر جەتىسپەيدى»، - دەدى يساحوۆ.
جولاۋشىلار نەگە نارازى؟
جولاۋشىلار اۆتوبۋستاردىڭ ۋاقىتىلى جۇرمەيتىنىنە، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنىڭ ناشارلىعىنا، ءىشىنىڭ لاستىعىنا نارازى. ماقسۇت يساحوۆ بيىل بۇل ماسەلەنى دە شەشە باستاعانىن مالىمدەدى. «كوشەدەن جاسىل ءتۇستى اۆتوبۋستاردى بايقاساڭىز، ءسوزىمنىڭ راستىعىنا كوزىڭىز جەتەدى»، - دەيدى ول.
سەبەبى ونداي اۆتوبۋستارعا سۋبسيديا بولىنەدى. ال سۋبسيديا بولىنەتىن ءار اۆتوبۋستا ەكى جۇرگىزۋشىدەن وتىرادى، جالاقىلارى 150 مىڭ تەڭگەدەن كەم بولمايدى.
جاسىل اۆتوبۋستار قالا ەكولوگياسىنا زيانسىز
ەكولوگتاردىڭ دەرەگىنشە، اۋاعا تارايتىن ۋلى زاتتاردىڭ 80 پايىزى كولىكتەردەن شىعادى. الماتىدا 800 مىڭعا جۋىق كولىك تىركەلگەن، ونىڭ ءبىر جارىم مىڭى – قوعامدىق كولىكتەر. 160 تروللەيبۋس بار. ال اۆتوبۋستاردىڭ تەڭ جارتىسى بۇگىندە گازبەن جۇرەدى.
- بيىل 499 اۆتوبۋس اكەلىندى، ونىڭ 388ء-ىنىڭ قوزعالتقىشى «ەۋرو-5» تالابىنا ساي. «ەۋرو-5» ستاندارتتى كولىكتىڭ ءتۇتىنى – گازبەن جۇرەتىن اۆتوبۋستاردىڭ تۇتىنىمەن بىردەي، - دەدى مارات يساحوۆ. ياعني جاڭا اۆتوبۋستار قالانى لاستامايدى.
سۋبسيديالاناتىن جاڭا اۆتوبۋستارعا مىناداي تالاپتار قويىلادى:
- قوزعالتقىشى «ەۋرو-5» ستاندارتىنا ساي بولۋى كەرەك؛
- سالونىندا جەلدەتكىش بولۋى كەرەك؛
- مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا قولايلى بولۋى كەرەك؛
- ەدەنى الاسا بولۋى كەرەك.
الاتاۋ اۋدانىندا 200 اۆتوبۋسقا ارنالعان اۆتوپاركتىڭ قۇرىلىسى باستالدى. قۇرىلىس بيىل جەلتوقساندا اياقتالادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. ونداعى 200 اۆتوبۋستىڭ ءبارى گازبەن جۇرەتىن بولادى جانە اۆتوبۋستاردى جابدىقتايتىن گاز ستانسيالارى دا ىسكە قوسىلادى.
اۆتوتۇراقتاردان تۇسەتىن پايدا
باسقارما باسشىسى اقىلى تۇراقتاردان بيۋدجەتكە ەلەۋلى پايدا ءتۇسىپ وتىرعانىن ايتتى.
- 10 كوشەنىڭ بويىندا اقىلى تۇراق جاسادىق. سونىڭ ءوزى بيۋدجەتكە تۇسەتىن ءتۇسىمدى 5 ەسە ارتتىردى، - دەدى ول.
2017 جىلى اقىلى اۆتوتۇراقتار 290 ملن تەڭگە تابىس اكەلىپتى. ال 2015 جىلى بۇل كورسەتكىش 32 ملن تەڭگە بولاتىن.
پىكىر قالدىرۋ