قازاقستاندا اعزا ساتۋ مەن ساتىپ الۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنعاندىقتان، كوپ ادام زاڭسىز ارەكەتكە بارادى. ءقازىر دونورلار تاپشى، اعزا الماستىرۋ وتاسىنا كەزەكتە تۇرعاندار كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. سوندىقتان كەيبىرى دونور تابامىز دەگەن ۇمىتپەن «قارا نارىققا» جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولادى، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى.

ينتەرنەتتە اعزا ساتاتىندار مەن ساتىپ الاتىنداردىڭ حابارلاندىرۋى تولىپ جاتىر. اعزاسىن «تاۋار» ەتكەندەردىڭ كوبى – قارىزعا باتىپ، اقشاعا مۇقتاج بولعاندار. بۇيرەكتىڭ «قارا نارىقتاعى» باعاسى 5 ميلليون تەڭگەدەن 130 ميلليون تەڭگەگە دەيىن قۇبىلادى. ال ەڭ قىمبات اعزا – جۇرەك، ونىڭ باعاسى 1 ميلليون دوللارعا دەيىن بارادى.

ءقازىر «قارا نارىقتا» بۇيرەككە سۇرانىس مول. ا.ن. سىزعانوۆ اتىنداعى حيرۋرگيا ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ ترانسپلانتولوگى ماقسات دوسحانوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا تۋىستىق دونورلاردان، مايىتتىك دونورلاردان اعزا الىپ سالۋ 2011 جىلدان بەرى بەلەڭ العان.

باۋىر الماستىرۋ وتاسىنا 14-16 ساعات كەتەدى

— بۇيرەك اۋىستىرۋ وتاسىن قاجەت ەتەتىن كۇتۋ پاراعىندا كەزەكتە تۇرعان 3000-عا جۋىق ادام بار. بارلىعى دەرلىك بۇيرەكتىڭ قىزمەتىن اتقاراتىنا «دياليز» اپپاراتىنا تاۋەلدى، — دەيدى ماقسات دوسحانوۆ.

بۇيرەكتەن كەيىنگى اسا قاجەتتى اعزا — باۋىر. باۋىر الماستىرۋ وتاسىن جاساۋعا 700-گە جۋىق ناۋقاس كەزەكتە تۇر ەكەن. سونىمەن قاتار قازاقستاندىقتار جۇرەك، ۇيقى بەزى، وكپە سىندى مۇشەلەرگە ءزارۋ.

2013 جىلدان بەرى ەلىمىزدە ترانسپلانتاسيالىق وتانى قازاقستاندىق ماماندار جاسايدى. ماقسات دوسحانوۆتىڭ سوزىنشە، قازاقستاندا اعزا الماستىرۋ وتاسىمەن زاڭسىز اينالىساتىن مەكەمەلەر جوق، سەبەبى ول ءۇشىن بىلىكتى ماماندار قاجەت.

— بۇيرەك الماستىرۋ وتاسى 4-6 ساعاتقا دەيىن، باۋىر الماستىرۋ وتاسى 12-16 ساعاتقا دەيىن سوزىلادى. ارنايى قۇرال-جابدىق كەرەك. بۇل جەرتولەدە نەمەسە باسقا دا مەديسينالىق ەمەس مەكەمەلەردە جاساي سالاتىن كىشىگىرىم وپەراسيا ەمەس. ناۋقاستىڭ وتادان كەيىنگى جاعدايىن دا باقىلاۋ كەرەك، — دەيدى  مامان.

ترانسپلانتولوگ مامان دونوردىڭ كوبى ناۋقاستىڭ جاقىن تۋىستارى بولاتىنىن ايتادى.

—  كەز كەلگەن ادامنان اعزا المايمىز. ءوز ەركىمەن كەلىپ اعزاسىن بەرۋىنە دە ەشكىمنىڭ قۇقىعى جوق. مۇنداي ماسەلەلەردى رەسپۋبليكالىق كوورديناسيالىق ورتالىق  شەشەدى، — دەيدى ماقسات دوسحانوۆ.

اعزا الماستىرۋ وتاسىنا كەزەكتە تۇرعانداردىڭ ىشىنەن دەنساۋلىعى ناشار جانە كۇتۋ قاعازىندا ۇزاق ۋاقىت تۇرعان ادام تاڭدالادى ەكەن.

— ناۋقاستىڭ جاعدايىن باعالايتىن ارنايى شكالا بار. باۋىرى اۋىراتىن ادامداردا اۋرۋدىڭ سوڭعى ساتىسىنىڭ مودەلى كىمدە جوعارى بولادى – سول ادامدارعا وپەراسيانى ءبىرىنشى جاسايدى. ال بۇيرەك الماستىرۋ كەزىندە يممۋنولوگيالىق رەاكسيالارعا قارايدى، ەڭ الدىمەن يممۋنولوگيالىق سايكەستىگى جوعارى ادام وتاعا جىبەرىلەدى. كۇتۋ پاراعىندا ۇزاق تۇرعان ادامدارعا دا باسىمدىق بەرىلەدى. ايتالىق،  جىلىنا باۋىر الماستىرۋ وتاسىن 3-4 ادامعا عانا جاسايمىز، كەزەكتە تۇرعان ناۋقاستاردىڭ  30-40 پايىزى كوز جۇمادى، ال 60-70 پايىز ناۋقاس كەزەگىن كۇتپەي كەتىپ قالادى. كۇتۋ قاعازىندا تۇرعان ادامداردا كىمنىڭ دەنساۋلىق جاعدايى ناشار بولسا، سول ادامعا وتا جاسالادى، — دەيدى ترانسپلانتولوگ.

«بۇيرەگىمدى ساتقىم كەلەدى»

اعزاسىن ساۋداعا سالعانداردىڭ قاتارىندا تارازدىق گۇلناز رىسباي بار. 45 جاساعى ايەل ءوزىنىڭ بۇيرەگىن ساتقىسى كەلەتىنىن جاسىرمايدى.

— وسى قىستا قاتتى قينالدىم. ءۇيىم ورتەنىپ، اقشادان قىسىلدىم. ءوزىمنىڭ ءۇش بالام بار، ۇلكەنى 13-كە ەندى تولدى. كوزى كورمەيتىن انام اۋىردى. سول كەزدە وسى اۋىرتپالىقتىڭ بارلىعىنان شارشاپ، بۇيرەگىمدى ساتۋدى ۇيعاردىم. مەن بالا ەمەسپىن، اقىل توقتاتتىم. بارىنە توزەمىن، شىدايمىن. الايدا انام مەن بالالارىمنىڭ قينالعانىن كورگەندە جانىم تىنىم تاپپايدى. اقشا تابۋدىڭ باسقا دا جولدارى بار ەكەنىن بىلەمىن. ءوز كاسىبىمدى اشقىم كەلەدى. الايدا وعان دا قاراجات كەرەك قوي، — دەپ قىنجىلادى ايەل.

گۇلناز مۇنداي شەشىمنىڭ نەگە اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن ەكەنىن ءبىلىپ تۇرسا دا، تاۋەكەلگە بەل بۋعان.

— بالالارىم ءۇشىن بارىنە دايىنمىن. ولاردى اياققا تۇرعىزسام، الاڭسىز ءومىر سۇرەر ەدىم. كوبى مۇنىمدى قاتە دەپ ەسەپتەيتىنىن بىلەمىن، ولاردىكى دە دۇرىس. ءبىراق مەن ەشكىمگە قارىزدانعىم كەلمەيدى، بانككە دە باس سۇقپايمىن، ءوز اقشام ءوز ەنشىمدە بولار ەدى، — دەيدى ول.

ال ەكى جىل بۇرىن بۇيرەگىن ساتقان 35 جاستاعى ارمان الاياقتاردىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپتى. اقىرىندا بۇيرەك تە جوق، اقشا دا جوق، ەكى ورتادا سان سوعىپ قالعان.

— ينتەرنەت ارقىلى كليەنت تاپتىم. باسىندا 15 ملن تەڭگە ۇسىنعان. باسقا قالاعا بارعان سوڭ باعا 10 ملن تەڭگەگە دەيىن تومەندەپ كەتتى. وعان دا كونىپ، بۇيرەگىمدى الدىرۋعا كەلىستىم. جەمە-جەمگە كەلگەندە اقشامدى بەرمەي، الداپ كەتتى، — دەپ وكىنىشتەن اھ ۇرادى ارمان.

وسىلاي الدانىپ، بارماق تىستەگەندەر كوپ. الايدا ولار زاڭسىز ارەكەتكە بارعاندىقتان، ءوز قۇقىقتارىن  قورعاي المايدى.

ب ا ق ارقىلى باعى جانعان ناۋقاس

 «گەمودياليز» (سوزىلمالى بۇيرەك جەتىسپەۋشىلىگى) اۋرۋىنا شالدىعىپ، 10 جىلعا جۋىق ترانسپلانتاسيا جاساۋعا بۇيرەك كۇتكەن العا اسنوۆتى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. جالعىزباستى مۇگەدەك اكە ءبىراز جىل بۇرىن ەلدەن جاردەم سۇراپ، تەلەارنالار مەن باسىلىمدارعا شىققان.

— باستاپقى ءتورت جىلدا تەلەارنالارعا بارعان جوقپىن، نامىستانىپ ءجۇردىم. سوسىن ويلانا كەلە تەلەارنالارعا شىعىپ، بالالارمىممەن ستۋدياعا شاقىرىلدىم. «قازاقستان-زامان» گازەتىنەن، «حابار» ارناسىنان، باسقا دا جەرلەردەن كومەك كورسەتىلدى. الايدا بۇيرەك تابىلا قويمادى، - دەپ ەسكە الادى ا. اسانوۆ.

2007 جىلدان باستاپ العانىڭ قان قىسىمى كوتەرىلە باستاعان. بويىندا السىزدىك پايدا بولىپ، تەرلەپ جۇرگەن. دارىگەرلەر ناقتى دياگنوز قويا الماپتى. تەك قان قىسىمى 220-عا كوتەرىلىپ كەتكەن سوڭ عانا الماتىداعى كارديولوگيا ورتالىعىندا ارنايى اپپاراتقا وتىرعان. سول ۋاقىتتا وعان 1-توپ مۇگەدەكتىگى بەرىلىپتى.

بۇيرەگىنە «گەمودياليز» دياگنوزى  قويىلعان العا اسانوۆتى 14 جىل وتاسقان كەلىنشەگى تاستاپ كەتىپ، ءبىر ساتتە جالعىزباستى اكە اتانعان.

— سول كەزدە تۋىستارىمنىڭ اراسىندا ماعان باۋىرلارىم قاراستى. ولاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ بۇيرەگى ماعان ساي كەلگەن جوق، تەك ءبىر اپكەمدىكى cايكەستى، الايدا ونىڭ جۇرەگى اۋىرعاننان كەيىن وتا جاساتۋ مۇمكىن بولمادى. جۇڭگو مەن پاكىستاندا اعزا ترانسپلانتاسياسىن جاساتۋعا بولادى دەگەندى ەستىپ جاتتىق. ءبىراق ونداعى وتانىڭ باعاسى قىمبات بولدى. 2009 جىلدارى 50-70 مىڭ دوللارعا بۇيرەك سالدىرتاتىن. بىردە مەن شاقىرىلعان باعدارلامالاردىڭ بىرىنە سىزعانوۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حيرۋرگتارى كەلىپ، ماعان كومەكتەسەنىنە ۋادە بەردى. سول باعدارلامادان كەيىن بىردەن ساراپتامالارىمدى وتكىزىپ، قان تاپسىرىپ، كەزەككە تۇردىم.  ءبارىن اقىسىز تۇردە جاسادى. بۇيرەككە دە ءبىر تيىن الماي، تەگىن سالىپ بەردى. ءقازىر دە  استاناعا ساراپتاما ناتيجەلەرىن جىبەرىپ، قارالىپ تۇرامىن، — دەيدى ا. اسانوۆ.

«جاساندى بۇيرەك» — توزاقتان دا جامان

— «جاساندى بۇيرەك» (دياليز-بۇيرەك فۋنكسياسىن الماستىراتىن قۇرىلعى) دەگەن — ادامدى تۇرمەدە ۇستاپ وتىرعانمەن بىردەي، — دەيدى العا اسانوۆ، — بۇل اپپاراتتى قولدانىپ جۇرگەندە تاماقتى شۇقىپ-شۇقىپ جەپ، سۋدى ءبولىپ-بولىپ ىشەتىنمىن. سەبەبى ارتىق سالماق جيناۋعا بولمايدى.

العا اسانوۆ اپپاراتقا بايلانىپ، بۇيرەك كۇتىپ جۇرگەن ۋاقىتىن ومىرىندەگى ەڭ قيىن كەزەڭ دەپ سيپاتتايدى.

—  بۇيرەك الماستىراتىن اپپاراتتا جاس بالالار دا بولدى. كوز الدىمىزدا ومىردەن ءوتىپ تە جاتتى. كوپ ادام اپپاراتتان قورقادى، ءبىراق اينالىپ كەلگەندە «جاساندى بۇيرەكتى» قولدانۋعا ءماجبۇر بولادى. سوندا ءبىر جىگىتتى كوردىم، اعاسى قارايلاسىپ، كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن. ءبىر كۇنى اعاسى وعان: «سەن دە بالە بولدىڭ عوي، سور بولدىڭ عوي باسىمىزعا، شارشاتتىڭ»، — دەمەسى بار ما. وسى سوزدەردى مەنىڭ كوزىمشە ايتتى. سول جىگىت اپپاراتتان قاشىپ ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى كوماعا، ودان كەيىن جانساقتاۋ بولىمىنە ءتۇسىپ قالدى. سوندا اعاسى جىلاپ تۇرعانىن كوردىم. ءىنىسى ەكى كۇننەن كەيىن كوز جۇمدى، — دەپ ەسكە الادى سول جىلداردى.

بۇيرەكتى الماستىراتىن اپپاراتتا جۇرگەن ادامداردىڭ قانى قويۋلانىپ كەتەدى. قويۋلانعانى سونشالىق، الگى اپپاراتتىڭ ىشىندە قالىپ قويىپ، قايتىپ ادامعا قۇيىلمايدى ەكەن.

— ادام اپاراتتا قانى قالىپ قويعانىن سەزبەيدى، ول كورىنىس ادامعا ايتىلمايدى دا، كورسەتىلمەيدى دە. ال ءبىز مۇنىڭ ءبارىن كورىپ جاتامىز. بىر-ەكى رەتتەن ارتىق قان قويۋلانىپ، اعزاسىنا قۇيىلماي قالسا، ءولىپ قالۋىڭ مۇمكىن، — دەيدى ا. اسانوۆ، — بىردە مەنىڭ قاسىما كومادا جاتقان ءبىر ۇلكەن كىسىنى اكەلىپ، توسەككە تاستاي سالدى. ول كىسىمەن ارالاسىپ جۇرگەنبىز. سول كەزدە دارىگەرلەردىڭ قاتەلىگى: مەن قان تازالاتىپ جاتقان اپپاراتقا الگى كىسىنى  اكەلىپ، تۋىستارىمەن بىرگە كىرگىزدى. ولار جىلاي باستادى، بالالارى بولسا: «اكە، سوڭعى رەت كوزىڭدى اششى»، — دەگەندەي سوزدەردى ايتا باستادى. «نەگە كىرگىزەسىزدەر؟»، — دەپ دارىگەردى شاقىرتىپ الدىم. ءدال سول كىسىدەي مەن دە جاتىرمىن ول جەردە. الگى ادامنىڭ مەنىڭ كوز الدىمدا ءجۇرىپ كەتكەنىن كورگىم كەلگەن جوق. دارىگەرلەرگە ۇرسىپ، اپپاراتتان شىعارۋلارىن تالاپ ەتتىم. دياليزدەن بىردەن تۇرىپ كەتۋگە بولمايدى. سوندا دا دارىگەرلەرمەن داۋلاسىپ جاتىپ، ۇيگە قايتىپ كەتتىم. شىعىپ بارا جاتقانىمدا ارت جاعىمنان اكەلەرىن جوقتاپ، جىلاعان داۋىستار شىعا باستادى. مەن جاڭاعى كىسىنىڭ 1-2 مينۋتتا قايتىس بولاتىنىن ءبىلدىم. پسيحولوگيالىق تۇرعىدان سول جاعداي قاتتى اسەر ەتتى...

العا اسانوۆ دياليز اپپاراتىنا بايلانعان شاقتاردى ويلاسا، اۋزىنان جالىن اتىپ، اۋىر كۇرسىنەدى.

  — قاتتى اۋىرعان ادامعا اقشانىڭ دا، باسقانىڭ دا كەرەگى بولماي قالادى ەكەن. ادامداردىڭ قاتتى كۇلىپ تۇرعانى ماعان ورەسكەل كورىنەتىن. «تۇككە تۇرمايتىن نارسەگە نەسىنە كۇلەدى؟»، — دەپ ويلايتىنمىن. كۇلىپ تۇرعان ادامدار ماعان شايتان سياقتى كورىنەتىن، — دەيدى ول.

جاڭا بۇيرەكپەن جاڭا ءومىر باستاعان

— ادام ومىرگە ورالا الادى ەكەن. اعزا سىيلاۋ، دونور بولۋ دەگەن تەك بىرەۋدىڭ ءومىرىن قۇتقارۋ ەمەس، بىرنەشە تاعدىردى، بىرنەشە وتباسىنى قۇتقارۋ. ادام ءبىر بۇيرەگىن بەرىپ، ەكىنشى بۇيرەگىمەن-اق ءومىر سۇرە بەرەدى. جاڭا بۇيرەك مەنى عانا ەمەس، بالالارىمدى دا قۇتقارىپ قالدى، دەيدى العا اسانوۆ.

— مەن بولماسام، بالالارىمنىڭ تاعدىرى نە بولار ەدى؟ كۇنكورىس ءۇشىن قىزىم قايدا جۇمىس ىستەر ەدى؟ ۇيدە تابىس كوزى جالعىز مەن بولدىم، — دەيدى ول.

اپپاراتقا بايلانعانىن ەستىگەندە ەسەڭگىرەپ، ومىردەن كۇدەر ۇزگەن العا اسانوۆ بالالارىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ جىگەرلەنگەن.

— ول كەزدە كىشى بالام شامامەن 7 جاستا. ءبىر كۇنى، ءالىم جوق، تەرەزەدەن ۇلىما قاراپ جاتىرمىن. ءبىر كەزدە ول جۇگىرىپ كەلىپ ۇيگە كىرەدى. ونىڭ ماعان كەلگەنىن، سىرتقا شىعايىق، ءبىر جەرگە بارايىق دەپ ايتقىسى كەلگەنىن بىردەن ءتۇسىندىم. ءبىراق كوزىمدى جۇمىپ جاتىپ الدىم. بالام قاراپ تۇردى دا، ەشتەڭە دەمەستەن دالاعا شىعىپ كەتتى. تەرەزدەن قاراسام، جەر شۇقىلاپ وتىر ەكەن. ءدال سول ۋاقىتتا مەن بالالارىما قاجەت ەكەنىمدى ۇقتىم. «مىناۋ بولمايدى، تۇرۋ كەرەك!» دەپ ويلادىم، — دەپ اڭگىمەسىن اياقتادى ءۇش بالانىڭ اكەسى.