الماتىداعى «پوليگرافكومبينات» باسپاسىنان قازاق مال شارۋاشى­لىعى جانە مال ازىعى ءوندىرىسى عىلى­مي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەك­تورى، قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكا­دە­مياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءابدىراحمان ومبايەۆتىڭ ورىس تىلىندەگى «سمۋشكوۆوە وۆسە­ۆودستۆو» («ەلتىرى قوي شارۋاشىلىعى») اتتى كولەمى 305 بەتتەن تۇراتىن كىتاپ-البومى ءتۇرلى-تۇستى سۋرەتتەرى­مەن جارىق كوردى.

مونوگرافيا قازاقستاندا كەڭ تانىمال قوي تۇقىمى – قاراكول جانە قازاقتىڭ قۇيرىقتى قاراكول قويىنىڭ دامۋىنا ارنالعان. اۆتوردىڭ 47 جىل بويى وندىرىستىك جانە عىلىمي جۇمىستارى ناتيجەسىندە جيناقتاعان ەڭبەگى وتاندىق قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان ىرگەلى جوبا بولىپ تابىلادى.

بۇدان 35 جىل بۇرىن، كەڭەستىك كەزەڭدە شىق­قان «قاراكول قويىنىڭ قوزىلارىن سۇرىپتاۋ جانە تاۋارلىق باعالاۋ» اتتى جالعىز البو­مىنان كەيىن وتاندىق قوي شارۋاشىلىعىندا قاراكول قوي تۇقىمىن سەلەكسيالىق-اسىلدان­دىرۋ جۇمىستارىنىڭ جاڭا باعىتتارى مەن كەزەڭدەرى قالىپتاسىپ، ولاردى عىلىمي جۇيەلەۋ قاجەتتىلىگى تۋدى. اراعا ۇزاق ۋاقىت سالىپ جارىق كورگەن ءابدىراحمان ومبايەۆتىڭ «ەلتىرى قوي شارۋاشىلىعى» ەڭبەگى ەلتىرى قوي شارۋاشى­لىعىنىڭ جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلۋىمەن سيپاتتا­لادى. 1998 جىلى قازاقتىڭ قايتالانباس قۇيرىقتى قاراكول قويى شىعارىلىپ، قاراكول شيكىزاتىن سۇرىپتاۋدا جاڭا ىشكىتۇقىمدىق جانە زاۋىتتىق تۇرلەرى  دامىدى.

قاراكول قويى قوزىسىنىڭ ەلتىرىسى وتە باعالى بولىپ سانالادى. ونىڭ نەشە ءتۇرلى گۇل تارىزدەس قۇلپىرعان تۇستەرى تابيعات جاراتىلى­سىنىڭ ەرەكشە قۇبىلىسى بولسا كەرەك. ەلىمىزدىڭ جەڭىل ونەركاسىبى عانا ەمەس، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەلدە­رىندە قاراكول قويى قوزىسىنىڭ ەلتىرىسى بۇرىن دا، ءقازىر دە جوعارى سۇرانىسقا يە ەكەنى بەلگىلى. كەزىندە ەلتىرىگە دەگەن سۇرانىستى تولىق قامتا­ما­سىز ەتە الماعاندىقتان ماتاعا قىلشىق جاپسى­رىپ، جاساندى ەلتىرى جاساعانمەن، ونىڭ تابيعي جىلتىر قاسيەتى مەن ساپاسى تومەن بولعان ەدى.

قىلشىق ءجۇندى قوي تۇقىمدارىنىڭ ىشىندەگى قاراكول قويى ەلىمىزدىڭ ءشول جانە جارتىلاي شولەيتتى ايماقتارىنىڭ قاتاڭ اۋا-رايى جاعدايىنا جانە جۇتاڭ جايىلىمىنا جاقسى بەيىمدەلگەن، وتە ءوسىمتال مال بولىپ تابىلادى. كەزىندە عالىمنىڭ ءوزى قاراكول قويىنىڭ جاڭا زاۋىتتىق، ىشكىتۇقىمدىق تۇرلەرىن جانە  ءونىمدى ەلتىرى-ەتتى-مايلى قۇيرىقتى قويىنىڭ جاڭا تۇقىمدارىن شىعارۋعا جانە تاراتۋعا تىكەلەي اتسالىسقان بولاتىن.

ءابدىراحمان ومبايەۆتىڭ «ەلتىرى قوي شارۋا­شىلىعى» البوم-كىتابىندا قاراكول جانە قازاقتىڭ قۇيرىقتى قاراكول قويىنىڭ شىعۋ تاريحىنان باستاپ، ولاردىڭ بيولوگيالىق كوبەيۋ ادىستەرى، ونىمدىلىك قاسيەتتەرى، ءوسىرۋ جولدارى، قوزىلاردى ەندەۋ مەن باعالاۋ، قاراكول تەرىسىن سۇرىپتاۋ جانە وڭدەۋ تەحنولوگيالارى كەڭىنەن ءسوز بولادى.

«داراق ءبىر جەردە كوكتەيدى» دەسەك، ينەمەن قۇدىق قازعانداي ناعىز عالىم ادامنىڭ ۇزاق جىل بويى ماڭداي تەرىن توگىپ، قاجىماي-تالماي ەڭبەكتەنۋى ارقىلى كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋگە بولاتىنىن ءابدىراحمان ومبايەۆتىڭ ومىرىنەن كوز جەتكىزەر ەدىك. وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلدا­رىنىڭ باسىندا، بەس جاسىنان مالشى اۋىلى­نىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە ەتەنە ارالاسىپ وسكەن بولاشاق عالىمنىڭ اكەسى مولدانازار ومبايەۆ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، وتىرار اۋدانى­نىڭ «سىرداريا» كەڭشارىندا فەرما مەڭگەرۋشى بولىپ ىستەپ جۇرگەندە مەكتەپ ەسىگىن اشپاعان ۇلىن مالشى وتارلارىنا وزىمەن بىرگە ەرتىپ باراتىن بولعان. فەرما مەڭگەرۋشىسى مولدانازار ومبايەۆ وزبەكستاننان قاراكول قويىن اكەلىپ، جەرگىلىكتى قوي تۇقىمىمەن بۋدانداستىرىپ، مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ ىسىمەن دە اينالىسقان ەدى. سول كەزدەن ءابدىراحمان ومبايەۆقا قاراكول قويىن وسىرۋمەن اينالىساتىن شوپاندار ءومىرى جاقسى تانىس بولىپ قالدى. 1971 جىلى الماتى زووتەحنيكالىق-مالدارىگەرلىك  ينستيتۋتىن بىتىرگەن جاس مامان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيستر­لىگىنىڭ جولداماسىمەن قازاق قاراكول قوي شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى­نىڭ قارا ءتۇستى قاراكول قويىنىڭ تۇقىمى مەن اسىلداندىرۋ بولىمىنە اعا لابورانت بولىپ قابىلدانىپ، كەلەسى جىلى ەلتىرى زەرتتەۋ بولىمىنە كىشى عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ اۋىسادى. سول جىلدارى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدا­نىنداعى «تاستى» مەملەكەتتىك اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعى زاۋىتىندا قاراكول قويىن قولدان ۇرىقتاندىرۋ مەن شىمكەنت قاراكول زاۋىتىندا ءار ءتۇرلى ءتۇستى قاراكول ەلتىرىسىن تەحنولوگيالىق سۇرىپتاۋ جۇمىستارىنا قاتىسىپ، ينستيتۋت لابوراتورياسىندا ەلتىرى تالشىق­تارىنىڭ پايدا بولۋى مەن مورفولو­گيالىق قۇرىلىسىنا، قاراكول قويى قوزىلارى­نىڭ ەلتىرى ساپاسىنا دەندەپ ىقىلاس قويادى. وسى جىلدارى ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا كەنجە دامىعان قاراكول قويىن وركەندەتۋدە ماڭىزدى سالاعا ءومىرىن ارناعان عىلىمداردىڭ ساپىندا ءوزىنىڭ الداعى ماقساتىن ايقىنداپ العان ەدى. 1973 جىلى بۇكىلوداقتىق مال شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا جولدا­ما­مەن جىبەرىلگەندە مال شارۋاشىلىعى سالا­سىندا ەڭبەك ەتەتىن مامان رەتىندە قالىپتاسىپ ۇلگەرەدى. 1976 جىلى وسى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ اسپيرانتۋراسىن ويداعىداي ءبىتىرىپ، ءوزىنىڭ ەڭبەك جولىن باستاعان جاس مامان قازاق قاراكول قوي شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا  2011 جىلعا دەيىن كىشى جانە اعا عىلىمي قىزمەت­كەر، لابوراتوريا مەن ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، ديرەك­توردىڭ عىلىم جونىندەگى ورىنباسارى، ينستيتۋت ديرەكتورى بولىپ ەڭبەك ەتەدى. ينستيتۋت ديرەك­تورى بولىپ 18 جىل بويى تابان اۋدارماي ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ، ومىرلىك اسا باعالى عىلىمي جانە اكىمشىلىك سالادا باي تاجىريبە جيناقتايدى. قاراكول قوي شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىندە ءابدىراحمان مولدانا­زار­ۇلى ومبايەۆتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن وڭتۇستىك-باتىس مال شارۋاشىلىعى مەن وسىمدىك شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى قۇرىلىپ، كورنەكتى عالىمنىڭ جەتەكشىلىگىمەن سالانى ىرگەلى زەرتتەۋ ماقساتىندا باي عىلىمي ماتەريالدار جيناقتالادى.

ابەكەڭ كەشەگى كەڭەستىك جۇيە ىدىراعان ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى 1992–1994 جىلدارى نەگىزگى سالاسى ءتورت تۇلىك مال، ونىڭ ىشىندە قارا­كول قوي شارۋاشىلىعى بولىپ تابىلاتىن وڭتۇستىك ولكەسىنىڭ شالعايىنداعى سوزاق اۋدانىنا العاشقى اكىم بولىپ بارعاندا دا باسشىلىق قىزمەتى ءوزىنىڭ عىلىمي جۇمىسىمەن دە تىكەلەي بايلانىستى بولعان ەدى. وتپەلى كۇردەلى كەزەڭدە اۋدان ەكونوميكاسىن ارتتىرۋعا، ەلدىڭ ىنتىماق-بىرلىگىن ساقتاۋعا بار كۇش-جىگەرى مەن بىلىم-قابىلەتىن جۇمسادى. شيرەك عاسىر بويى سۋى تارتىلعان شۋ وزەنىنىڭ ارناسىنا قايتا كەلىپ، اۋدان حالقىنىڭ قۋانىشقا كەنەلۋى – تىكەلەي ءابدىراحمان ومبايەۆتىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسى ەدى. جاپپاي جەكەشەلەندىرۋ بەلەڭ العان كەزدە دە اۋدان باسشىسى بەي-بەرەكەت تالان-تاراجعا جول بەرمەستەن اۋدانداعى ون كەڭشار­دىڭ مال-مۇلكى مەن تەحنيكاسىن شاشاۋ شىعار­ماي ساقتاپ تۇردى. سوزاقتىڭ حالقى ىسكەرلىك قابىلەتى مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتى قاتار تانىل­عان عالىم-اكىمنىڭ ونەگەلى ءىسىن ءالى كۇنگە ۇمىتپاي ايتىپ جۇرەدى.

كورنەكتى عالىم ءابدىراحمان ومبايەۆ قاراكول قويىنىڭ قوزىلارى مەن انالىق مالدىڭ، قوزىنىڭ ءار ءتۇرلى ءتۇستى ەلتىرىلەرى تۋرالى كوپ جىل بويى جيناقتاعان عىلىمي تۇجىرىم مەن ءتۇرلى-تۇستى سۋرەتتەردىڭ نەگىزىندە قازاقستاننىڭ ەكولو­گيالىق-تابيعي ايماقتارىندا جۇزەگە اسقان قاراكول قوزىسى ەلتىرىسىن زەرتتەۋ بارىسىنداعى عىلىم مەن وقۋ-تاجىريبەلىك باعىتقا ارنالعان عىلىمي زەرتەۋلەردىڭ جيىنتىعىن مونوگرافيا­لىق باسىلىم – البوم-كىتاپ ەتىپ شىعارۋدى كوپ جىلدان بەرى ماقسات ەتىپ ءجۇر ەدى. 1980 جىلى «قاينار» باسپاسىنان «قاراكول قويىنىڭ قوزىلارىن سۇرىپتاۋ جانە تاۋارلىق باعالاۋ» بويىنشا البومدى شىعاردى. سول كەزدەن بەرى قاراكول قويىن اسىلداندىرۋ جوعارى دەڭگەيدە ءوستى، قاراكول قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋدا جاڭا باعىتتار پايدا بولدى، قاراكول قويى قوزىسى ەلتىرىسىنىڭ تۇرلەرى مەن ساپاسى دا جاقسار­دى. «قازاق قاراكول ەلتىرىسىنىڭ» جاڭا زاۋىتتىق جانە ىشكى تابيعي ءتۇرى شىعارىلىپ، ءوندى­رىسكە جولداما الدى. مال تۇقىمىن اسىل­داندىرۋ ىسىندە قاراكول قويىنىڭ قوزىلارىن سۇرىپتاۋ مەن قاراكول-ەلتىرىسى شيكىزاتى جۇيەسى­نە كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.

پروفەسسور ءابدىراحمان ومبايەۆتىڭ ورىس تىلىندە جارىق كورگەن «ەلتىرى قوي شارۋاشى­لىعى» البوم-كىتابى قاراكول قويىنىڭ قوزىسى مەن قازاقتىڭ اسىل تۇقىمدى قاراكول قويىن ىرىكتەۋ، قاراكول ەلتىرىسى شيكىزاتىنىڭ ستاندارت­تارىنا كەڭ كولەمدە ارنالىپ وتىر.

عالىمنىڭ كىتابىنداعى – «ەلتىرى قوي شارۋا­شىلىعى»، «ەلتىرى قوي شارۋاشىلىعىندا سەلەكسيالىق-تۇقىمىن اسىلداندىرۋ جۇمىس­تا­رىنىڭ جۇيەسى»، «ەلتىرى قاراكول قويىنىڭ قوزى­لارىن سۇرىپتاۋ»، «ەلتىرى قوي شارۋاشىلىعىندا تەحنولوگيالىق پروسەستەردىڭ ەرەكشەلىگى»، «ەلتىرى قاراكول قويى قوزىسى تەرىسىنىڭ تاۋارلىق قاسيەتى» جانە «قاراكول شيكىزاتىن سۇرىپتاۋ» اتتى  6 تاراۋدان تۇراتىن  عىلىمي ەڭبەك جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە، جۇيەلى جانە ساۋاتتى جازىلعان ىرگەلى جوبا رەتىندە اۋىل شارۋاشىلىعى مامان­دارى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ ءمالدا­رىگەرلىك جانە تەحنولوگيالىق فاكۋلتەت­تەرىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە، ماگيسترانتتارى مەن PhD-دوكتورانتتارىنا ارنالىپ وتىر.

ءابدىراحمان مولدانازار ۇلى ومبايەۆ – ەلىمىز اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ىشىندە ەلتىرىلىك جانە ەتتى-مايلى قوي شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋعا ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن كورنەكتى عالىم. وسى كەزگە دەيىن 422  عىلىمي ەڭبەك، ونىڭ ىشىندە 2 مونوگرافيا مەن 14 كىتاپتىڭ اۆتورى اتاندى. ونىڭ تىكەلەي جەتەكشىلىگىمەن 9 دوكتورلىق جانە 28 كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعالدى، 57 عىلىمي جاڭالىق پەن پاتەنتتىڭ اۆتورلىق كۋالى­گىنە يە بولدى.

ءار جىلدارى اق ءتۇستى قاراكول ەلتى­ءرىسىن الۋ، قاراكول قويىن ازىقتاندىرۋ، كۇلگىن ءتۇستى قاراكول ەلتىرىسىن الۋدىڭ سەلەكسيالىق جۇمىسى ءۇشىن تاڭداۋ، قوڭىر ءتۇستى قاراكول ەلتىرى­ءسىن الۋ سەلەكسياسىنىڭ، اق ءتۇستى قاراكول قويى­نىڭ وتىرارلىق تۇقىمىن، قارا ءتۇستى قاراكول قويىنىڭ تاستىلىق ءتۇرىن، قاراكول قويىنىڭ سۇر جانە كوگىلدىر ءتۇستى قۇمكەنتتىك تۇقىمىن الۋ تاسىلدەرىنىڭ جانە ەتتى-مايلى ورداباسى قوي تۇقىمىنىڭ اۆتورى اتانعان. جۇندەس ءارى ەتتى-مايلى اتىراۋلىق قوي تۇقىمىن ءوسىرۋ مەن تاراتۋ ىسىنە دە بەلسەنە ارالاستى. قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى، قازاق­ستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەرتاپقىشى، موڭعو­ليا اۋىل شارۋاشىلعى اكادەمياسىنىڭ اكادە­ميگى، موڭعوليا اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى  جانە رەسەي عىلىم اكادە­مياسىنىڭ شەتەلدىك مۇشەسى، قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەس­سورى اتاقتارى بار.

قازاق مال شارۋاشىلىعى جانە مال ازىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادە­ميا­سىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، مەملە­كەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءابدىراحمان مولدانازار ۇلى ومبايەۆتىڭ جاقىندا باسپادان شىققان «سمۋشكوۆوە وۆسيەۆودستۆو» («ەلتىرى قوي شارۋاشىلىعى») كىتاپ-البومى كورنەكتى عالىمنىڭ جارتى عاسىر بويى ىزدەنگەن عىلىمي ەڭبەگىنىڭ جۇيەلەنگەن قورىتىندى ءتۇيىنى ىسپەتتەس.