وسى اپتادا حالىق قالاۋلىلارى «قىمىز تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلداۋ قاجەت» دەگەن ءۋاج ايتتى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە باعىتتالعان بۇل ۇسىنىسقا اركىم ءارتۇرلى پىكىر بىلدىرۋدە. شىن مانىندە مۇنداي جاعىمدى جاڭالىقتى قازاق جەرىندە جاساپ جاتقان ءاربىر ادام قۋانا قابىلاداۋعا ءتيىستى. پارلامەنت دەپۋتاتتارى الدان سىمايىل مەن ءداريعا نازاربايەۆا كەلتىرگەن ناقتى مىسالدار ەشكىمدى دە بەيجاي قالدىرماسا كەرەك. ءبىز وسى ماسەلە تۋراسىندا بىرنەشە جىلدان بەرى قىمىز وندىرىسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن «سارجايلاۋ» قىمىز ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى احمەتبەك نۇرسيلامەن پىكىرلەسكەن ەدىك.

احمەتبەك نۇرسيلا، «سارجايلاۋ» قىمىز ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى: شوشقاعا ءبولىنىپ جاتقان، باسقاعا ءبولىنىپ جاتقان قاراجات قىمىزعا كەلگەندە قىسىراپ تۇر

ءبىز «قىمىز تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلدايمىز با، جوق پا؟» دەپ جۇرگەنىمىزدە، قاسيەتتى سۋسىنىمىزدى وزگە جۇرت اتاسىنىڭ اسىنا بالاپ ۇلگەردى. ءتىپتى، رەسەيدىڭ ياكۋتيا ايماعىندا ارنايى زاڭ قابىلدانىپ، قىمىز ءوندىرىسى كۇن ساناپ وركەندەپ كەلەدى. ورىس ەلىندە «تۋبەركۋلەزدى» قىمىزبەن ەمدەيتىن 40-تان استام ساناتوريي بار. ال گەرمانيادا ارنايى مامانداندىرىلعان، قىمىز وندىرەتىن 50 فەرما جۇمىس جاسايدى. مۇنداي مىسالدار وتە كوپ.

جاسىراتىنى جوق، قىمىز ءوندىرىسى وتە قيىن شارۋا. ونى اينالىسقان ادام بىلەدى. جىلقى 24 ساعات ءشوپ جەيدى. 12 ساعات ساۋۋ كەرەكسىڭ. ونى جيناۋ، وڭدەۋ، بوتەلكەگە قۇيۋ، ساتىلىمعا شىعارۋ كوپ كۇشتى قاجەت ەتەدى. جىلقى بالاسى ءبىر ساۋعاندا ءبىر-اق شىنى ءسۇت بەرەدى. ويتكەنى ول قاسيەتتى سۋسىن. قازاقشا ايتساق، التىنعا بارابار. مىسالى، «پەپسي»، «كولا» دەگەندەردى تەمىر دەسەك، قىمىز - التىن. وعان داۋ جوق. سوندىقتان وكىمەتتىڭ كومەگىنسىز جىلقى شارۋاشىلىعىن دامىتىپ، قىمىز ءوندىرىسىن وركەندەتۋ مۇمكىن ەمەس. وسىعان دەيىن قانشاما ادام قىمىز وندىرۋمەن اينالىستى. بۇل كۇندە ءبارى دە نەگىزىنەن بانكروت بولدى. سونىڭ سالدارىنان بابامىزدىڭ سۋسىنى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋىزىندا كەتىپ جاتىر. ايتالىق، مەن قازاقستانداعى جالعىز قىمىز ءوندىرۋشىمىن. مەملكەتتىڭ ايتقانىنا سەنسەڭ، قىمىز وندىرىسىنە ميللياردتاپ قارجى ءبولىپ جاتقان كورىنەدى. ەگەر، راسىندا سونشا مول قارجى ءبولىنىپ جاتسا، مەن قايدا قاراپ ءجۇرمىن؟ ءتيىستى ادامداردان سۇراسام، قارجىنى جىلقىسى بارلارعا بەرەمىز دەيدى. ال ولار قىمىزدى وڭدەپ، بوتەلكەگە قۇيىپ بازارعا شىعارىپ جاتقان جوق قوي. «اسپاننان بۇلعارى جاۋسا، قۇلعا وقشانتاي دا تيمەيدى». مەن ءقازىر تەك باسقا بيزنەستەرىمنىڭ ارقاسىندا عانا قىمىز ءوندىرىسىن جۇرگىزىپ وتىرمىن. بىلايشا ايتقاندا، ماعان ەشقانداي پايدا اكەلىپ جاتقان جوق.

ال ەگەر «قىمىز تۋرالى» ارنايى زاڭ قابىلدانسا، ەڭ الدىمەن قىمىز وندىرۋشىلەرگە مەملەكەت تاراپىنان سۋبسيديا ءبولۋدى قاراستىرعان ءجون. سونداي-اق، بالا باقشا، مەكتەپتەن باستاپ، جاس ۇرپاقتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق سۋسىنىمەن ازىقتاندىرۋدى مىقتاپ قولعا العان دۇرىس. ال سپورتشىلارىمىزعا ۇسىنىلاتىن تاعامدار قاتارىندا مىندەتتى تۇردە «قىمىز» تۇرۋى كەرەك. رەسەي جۇرتى الدەقاشان ءوز سپورتشىلارىنىڭ قىمىزدى پايدالانۋىنا بارىنشا مۇمكىندىك جاساعان. سەبەبى زات الماسۋدى قالپىنا كەلتىرەتىن بىردەن ءبىر تابيعي تاعام - قىمىز. سوندىقتان ۋاقىت سىنىنان وتكەن مۇنداي شيپالى سۋسىندى ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارى، مەديسينالىق مەكەمەلەر ءتيىمدى پايدالانعانى ءجون.

چەرچيللدىڭ تۇسىندا انگليا مەملەكەتى مەكتەپ وقۋشىلارىنا ءار كۇنى ءبىر كەسە ءسۇت ءىشۋدى مىندەتتەگەن. سونىڭ ارقاسىندا اعىلشىن جۇرتىنىڭ اۋىل-شارۋاشىلىعى وركەندەپ، حالىقتىڭ دەنساۋلىق ساپاسى كوتەرىلگەن. مىسالى، ءبىزدىڭ اسكەرلەرىمىزگە «كامپوت-مامپوتتىڭ» ورنىنا كۇنىنە 2 ستاقاننان قىمىز بەرەتىن بولسا، وندا بىرىنشىدەن، ولاردىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولار ەدى، ەكىنشىدەن، اتا-باباسىنىڭ سۋسىنىن ىشكەن ازامات رەتىندە اسكەريلەردىڭ پاتريوتتىق سەزىمى ارتاتىن ەدى، ۇشىنشىدەن، ەل ەكونوميكاسىنىڭ كوتەرىلۋىنە، اۋىل-شارۋاشىلىعىنىڭ وركەندەۋىنە بۇل دا ءبىر سەپ بولار ەدى.

جەر بەتىندە كەز كەلگەن وركەنيەت قىمىزدىڭ ورىنىن باساتىن سۋسىن ويلاپ تابا الماعان. 5500 جىلدىق تاريحى بار ۇلتتىق سۋسىنىمىزعا تاڭعالمايتىن عالىمدار كەمدە كەم.

وكىنەرلىگى سول، شوشقاعا ءبولىنىپ جاتقان، باسقاعا ءبولىنىپ جاتقان قاراجات قىمىزعا كەلگەندە قىسىراپ تۇر. سارجايلاۋ اتانعان جەرىمىز «سىراجايلاۋعا» اينالدى. بۇل قازاق حالقىنىڭ سورى، تراگەدياسى. عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، ءبىر مەملەكەتتەگى سىرانى تۇتىنۋ مولشەرى ادام باسىنا 16 ليتردەن اينالسا، وندا ول حالىقتىڭ كوبەيۋ قۋاتى تومەندەگەن بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل كورسەتكىش قازاقستاندا ادام باسىنا 31 ليتردەن تۋرا كەلەدى. ارى قاراي ءوزىڭىز ويلاي بەرىڭىز...

باستىسى، قىمىز ءوندىرىسىن دامىتۋعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كەرەك ەكەندىگى بىرنەشە جىلدان بەرى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلە جاتىر. قۇلاق اسقان پەندە جوق. ەندى بۇل ماسەلەنى حالىق قالاۋلىلارى كوتەرىپ جاتسا، وندا ءتيىستى شارالار قولعا الىنار دەپ ويلايمىز. سوندىقتان «قىمىز تۋرالى» زاڭ قابىلداۋدى ءبىر ءسات تە كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايدى.

http://www.masa.kz