الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى تاقىرىبى – «كوكجايلاۋ» جوباسى. كوكجايلاۋعا دەمالىس ورتالىعىن سالۋ يدەياسى وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن تۋعان. الايدا يدەيا تۋعان بويدا جوباعا قارسىلاردىڭ سانى جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. دەسە دە، قولداپ «الماتىنى كوركەيتىپ، تۋريستەردى تارتۋ كەرەك» دەگەن پىكىرلەر دە اعىلىپ جاتتى.

4 قاراشا الماتى قالاسىندا «كوكجايلاۋ» ماسەلەسىنە قاتىستى قوعامدىق تالقىلاۋ ءوتتى. ول تالقىلاۋ قالاي ءوتتى؟ بىر-بىرىمەن كەلىسىپ، ناتيجەسىندە قول الىسقاننان بۇرىن، بىر-بىرىنە قارسى ەكى تاراپ (قارسى جانە قولدايتىندار – رەد.) ءبىرىن-بىرى جەپ قويارداي، شيەلەنىسكەن جاعدايدا وتكەن ەدى. جوباعا قارسىلار تازا اۋاعا شومىپ قايتاتىن جايلاۋدى ساقتاپ قالۋدى كوزدەيدى. 19 مىڭعا جۋىق ادام كۋرورتتىڭ سالۋىنا قارسى قول قويدى. ال قولدايتىندار ەلگە كەلەتىن اقشا ماسەلەسىن العا كوتەرىپ، تۋريستەردىڭ جاعدايىن كوبىرەك ويلاپ وتىر. وسىعان وراي Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى ەكى تاراپتىڭ پىكىرىن بەرۋدى ءجون كوردى.  

بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم ەلىمىزگە اقشا اكەلەتىن جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇراتىن كۋرورتتار وتە قاجەت دەيدى.

«كوكجايلاۋ» جوباسىنا قارسى جانداردىڭ پوزيسياسى ارقىلى ول جاقسارا ءتۇستى. ەگەر ءبارى بىرىگەتىن بولسا، قۇرىلىس پروسەسىندەگىدەي جوبا بۇدان دا ۇتىمدى بولار ەدى. مەن كۇشتەردىڭ بىرىگۋىن جانە جوبانىڭ ىسكە اسۋىن قالايمىن»، - دەدى ساياساتكەر.

ءارى قوعامدىق تالقىلاۋ بارىسىندا جوباعا قارسىلاردىڭ قىلىعىنا قىنجىلدى.

«نەتكەن دورەكى جاندار. وزدەرىن مادەنيەتتىڭ ەتالونى سانايتىنداردىڭ ەرسى قىلىعى قىنجىلتتى، ءتىپتى سول جەردەن تۇرىپ كەتىپ قالعىم كەلدى. وزدەرىن جاقتايتىنداردىڭ ورنىنا بەيتاراپ ادامداردىڭ اراسىنان قارسىلاستارىن كوبەيتىپ الدى. بۇگىنگى شاراعا كوپتەن بەرى دايىندالعان سىڭايلى. كەشەگى ىستەرىنە تەك وكىنىش بىلدىرۋگە بولادى». – دەدى ايدوس سارىم.

ال قوعام قايراتكەرى، ەكونوميست مۇحتار تايجان جوباعا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەردىڭ كۋرورتتى سالعان كەزدە فلورا مەن فاۋنانىڭ بۇزىلادى دەگەنىندە ەش نەگىز جوق ەكەنىن ايتتى.

«ەگەر بۇل لوگيكانى نەگىزگە الساق، وندا بارلىق كۋرورتتى جابۋ كەرەك. قازاقستاندا، الماتىدا عانا ەمەس، الەمدە. قىرعىزستاندا، وزبەكستاندا، گرۋزيادا، سوچيدە، ەۋروپادا. بۇل – دۇرىس ەمەس پوزيسيا. ەگەر وسى پوزيسيا سوناۋ 60-70 جىلدارى باسشىلىققا الىنسا، وندا بۇگىن مەدەۋ دە، شىمبۇلاق تا بولماس ەدى. ءبىز بالالارىمىزدىڭ ۇيدە قامالىپ، قورقور تارتقانىن ەمەس، قايتا سىرعاناق تەپكەنىن، سپورتپەن اينالىسقانىن قالايمىز. سوندىقتان ولار ءۇشىن سپورت بازالارىن سالعانىمىز دۇرىس»، - دەپ اتاپ ءوتتى مۇحتار تايجان.

جوبانى قولدايتىنداردىڭ قاتارىندا ايتىس تارلاندارى دا كەزدەستى. بۇعان دەيىن تانىمال اقىن ءجۇرسىن ەرماننىڭ "كوكجايلاۋ" جوباسىنا قاتىستى پىكىرىن بەرگەن ەدىك.  

♦ءجۇرسىن ەرمان «كوكجايلاۋ» جوباسىنا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەردى باتىل سىنادى

ءوز سوزىندە ءجۇرسىن ەرمان «كوكجايلاۋ» جوباسىنا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەردى وزدەرىن جارنامالاۋشىلار مەن ارزان ۇپاي جيناۋشىلار دەپ اتادى.

بۇگىن ءجۇرسىن ەرماننىڭ شاكىرتتەرى دە ءۇن قوستى. العاشقى شاكىرتتەرىنىڭ قاتارىندا بولعان، بۇگىندە "اسىل ارنا" تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى مۇحامەدجان تازابەك جوبانىڭ بايىبىنا بويلاماي، قارسى شىعىپ جاتقان بەلسەندىلەردىڭ ارەكەتىن سىناپ، Facebook-تەگى پاراقشاسىندا جازبا قالدىردى. 

"ءتىلىڭ - تاعدىرىڭ" دەگەن وسى. "جوق دەسەڭ، جوعالاسىڭ" دەگەندى دە ايتىپ كەتكەن ءبىزدىڭ بابالار ەدى. كەي-كەيدە بايىبىنا بويلاماي تۇرىپ بەلدەن باسىپ پىكىر جازاتىنىمىز بار. كوكجايلاۋ جايلى جازىلىپ جاتقان پوستتار دۇركىنىن وقىپ وتىرىپ ەڭ اۋەلى وسىنى ويلادىم. "كۇيرەتتى، قۇرتتى، قۇتقارايىق" دەپ قۇتىرتىپ كۇڭىرەنە بەرۋدىڭ ءجونى جوق. اسپان سوگىلىپ، تاۋ تۇتاس ۇگىتىلگەندەي ءبۇلىنىپ كەتكەن دە ەشتەڭە جوق. ارادا عاسىر جاتىر دەمەسەڭىز، "قازاق جەرىندە قىرقىلعان ءبىر ۋىس ءجۇن قازاق بالاسىنىڭ ۇستىنە كيىپ بوپ كيىلۋىن" ارمانداعان الاش قايراتكەرلەرىنىڭ كوزدەگەنى دە وسى ەمەس پە ەدى؟ قۇداي ءناسىپ قىلعان الاتاۋدىڭ يگىلىگىن، بۇيرا بەلدەردىڭ ارتىقشىلىعىن قازاق بالاسى قىزمەتىنە جاراتسا ايىپ پا؟ جەر - اۋەلى ۇستىندە تىرشىلىك قۇرعان حالىقتىڭ پايداسىنا جۇمىس ىستەمەي مە؟ قۇر جاتقان جەر بەرەكە شاقىرمايدى، بوس كەڭىستىك جاۋ شاقىرادى. مۇنى دا ايتقان باتىس فيلوسوفتارى ەمەس، ءوزىمىزدىڭ قاريالار. 

ال جوباعا قارسىلاردىڭ ويى قانداي؟ ونى دا بەرۋدى ءجون سانادىق. ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆ وسى ۋاقىتقا دەيىن الماتىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ءبىر جاقتى ەتە الماعان اكىم قارالاردى سىنادى.

«جاقسى نيەتپەن باستالعان ءىستىڭ جولى شىرعالاڭ. «كوكجايلاۋ» ىسىنە قاتىستى قوعامدىق تالقىلاۋعا دەيىن الماتى قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى ۆيكتور حراپۋنوۆ پەن سىبايلاستارىنىڭ ءىسى بويىنشا سوت پروسەسى وتكەن بولاتىن. ءبىر كەزدەرى ولار دا اتقارىلىپ جاتقان ءىستىڭ دەنىن قالانىڭ، تۇرعىنداردىڭ يگىلىگى ءۇشىن ەكەنىن ايتىپ سەندىرگەن. كەيىن اكىم قارالاردىڭ ءوز قالتالارى جايلى دا ۇمىتپاعانى بەلگىلى بولدى. مەنىڭ تۇسىنگەنىم مىناۋ: الماتىعا اكىمدەردىڭ ءبىرى كەلىپ جاتتى، ءبىرى كەتىپ جاتتى. الايدا قالانى ءتۇرلى اپاتتاردان قورعاۋ ماسەلەسىن ەشكىم شەشە المادى. 2015 جىلى ورىن العان سەل تاسقىنى قالانىڭ وسال تۇستارىن تۇبەگەيلى اشىپ كورسەتتى. بۇل بەر جاعى عانا. 2006 جىلى «تاۋەكەلدەردى باعالاۋ توبى» ۇيىمى مەگاپوليستەگى جەر سىلكىنىسىنىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي، دەموگرافيالىق جانە وزگە دە اسەرلەرىن زەرتتەگەن ەدى. ناتيجەسىندە «دومينو اسەرى. الماتىلىق جەر سىلكىنىسىنەن كەيىنگى بولجامدار» اتتى كىتاپ جارىق كوردى.  وكىنىشكە وراي، سول كەزدە ساراپشىلار وڭتۇستىك استانامىزدى «اجال قالاسى» دەپ اتادى. مۇنى ماماندار دا جاسىرمادى. ءزىلزالالاردان اجال قۇشقانداردىڭ سانى 300 مىڭنان 500 مىڭعا دەيىن جەتكەن ەدى. الايدا بۇل بولجامدىق ەسەپ قانا. تاسقىندار الدا ءالى تالاي بولادى. «كوك جايلاۋ» جوباسىن قولداپ، كۋرورت سالۋدى دۇرىس دەپ ەسەپتەيتىندەردى شىنىمەن تۇسىنبەيمىن. 2013 جىلى سەل تاسقىنىنىڭ كەسىرىنەن ەسىك وزەنىنىڭ جويىلعانىنا 50 جىل تولعان ەدى. قازا تاپقانداردىڭ ناقتى سانى ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز. ءبىر انىعى، جاپا شەككەندەردىڭ كوبى تۋريستەر بولىپ شىققان. سەبەبى قازاق سسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ «ەسىك كولى جۇمىسشىلارىنىڭ مادەني دەمالىسىن قامتاماسىز ەتۋ» تۋرالى  1958 جىلعى قاۋلىسىنا سايكەس، كول ماڭىندا دەمالىس ءۇشىن ينفراقۇرىلىمنىڭ بارلىق ءتۇرى قۇرىلعان. سونىمەن قوسا، تاس جول، اۆتوۆوكزال، ءقوناقۇي مەن مەيرامحانالار سالىندى. ءبىراق ءبىر ساتتە مۇنىڭ ءبارى كوزدەن عايىپ بولدى. 50 جىلدان اسا ۋاقىتتان كەيىن الماتى ءۇشىن ءقاۋىپتى اپات جايلى ءتۇرلى حابارلامالار كەلە باستادى. ادامدار تاۋدا قالاي كوڭىل كوتەرسىن؟ دەگەن ويدان بۇرىن، ولاردى اپاتتان قالاي قورعايمىز دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەن ءجون-اق»، - دەپ ەدى دوسىم ساتپايەۆ ءوزىنىڭ جازباسىندا.

قوعام بەلسەندىسى ارۋجان ساين بيۋدجەتتەن 85 ميلليارد تەڭگە بولىنبەك نيەتتەگى كۋرورتقا تۇبەگەيلى قارسى. ءتىپتى جوبانى 85 ميللياردقا تاتي ما دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورىپتى.

«جوباعا سايكەس، حالىققا نە تەحنيكا-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسىن، نە سمەتانى كورسەتپەيدى. جوباعا قارسى ەكولوگتار مەن سەيسمولوگتار قالاعا ءقاۋىپتى تاسقىندار جايلى ايتىپ جاتىر. وليمپيادا كوميتەتى بۇل ورىنعا وليمپيادا ويىندارىن سالۋعا بولمايتىنىن ايتتى. ال الماتىنىڭ ماڭايىندا 5 تولىققاندى شاڭعى كۋرورتى بار. ال 20-عا جۋىعى جوندەۋ جۇمىستارىن تالاپ ەتەدى. ودان دا اقشانى سول جەرلەرگە قۇيىڭدار! شەتەلدىك ينۆەستيسيانى تارتىڭدار!» – دەدى ارۋجان ساين.