قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قازاق ءتىلىنىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، ونىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتىپ، قازاقستان حالقىنا وزگە تىلدەردى ۇيرەنۋگە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ءتۇرلى قادامدار جاسالۋدا. ونىڭ تىلدەردىڭ دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى. ونىڭ قانداي مىندەتتەردى ارقالايتىنىنا توقتالىپ وتەلىك.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ، ياعني قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ ورتا مەكەمەلەردە، ياعني مەكتەپتەردە، ارنايى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەردە، ياعني كوللەدجدەر، جوعارى وقۋ ورىندارىندا، ارنايى كۋرستاردا جانە ت.ب مەكەمەلەردە تىڭ ءادىسناماسىن دامىتۋ، ستاندارتتاۋ. ودان بولەك قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ، وقۋشىعا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ. سونىمەن بىرگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردى قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن وقىتۋ پروسەسىنە ىنتالاندىرۋ. مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىن قولدانۋدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ، كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، اياسىن كەڭەيتۋ. وسىلايشا قازاقستاندىق قوعامدا قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىستى ارتتىرۋ. بۇدان بولەك قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكالىق قورىن دامىتۋ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ باستى ماقساتتاردىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، كوممۋنيكاتيۆتىك، ياعني ءتىل اياسىندا ورىس ءتىلىنىڭ قىزمەت ەتۋى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. سونىمەن بىرگە جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، قازاق تىلىمەن قاتار، وزگە ءتىلدى دە ۇيرەنۋ. ماسەلەن، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ. ياعني قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدىك ءارالۋاندىلىقتى ساقتاپ وتىرۋ.

بۇل ماڭىزدى ميسسيانى ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ موينىنا ارتىلعان. ولار قازاق ءتىلىنىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتۋ ءۇشىن تالاي قاجىرلى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. بۇل جۇمىستار اتقارىلۋ بارىسىندا كەڭ بايتاق قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي ايرانداي ۇيىپ وتىرعان بارلىق ەتنوس وكىلدەرىن ءوز انا ءتىلىن ساقتاي وتىرا، ولارعا مەملەكەتتىك ءتىلدى، ياعني قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ىنتالاندىرۋ، جاعداي تۋعىزۋ. بۇل ەڭ الدىمەن ۇلتارالىق قاتىناستى جاقسارتىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇرىپ جاتقان بارلىق ەتنوستاردى قازاقستاندىق بىرتەكتىلىك پەن اۋىزبىرشىلىكتى بەكي تۇسۋىنە وتە ماڭىزدى دايەك رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى - قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن وتە ۇتقىر ءارى ناتيجەلى ءتىل ساياساتى.

بۇل ماقسات، مىندەت، كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماڭىزدى ماسەلە توعىز جىلدا، ياعني 2011 مەن 2020 جىلدار ارالىعىندا ورىندالۋى ءتيىس. ءاۋ باستا ول كەزەڭ، كەزەڭمەن ساتى بويىنشا بەلگىلەنىپ قويعان. ماسەلەن، ءبىرىنشى كەزەڭ ەكى مىڭ ون ءبىر مەن ەكى مىڭ ون ءۇشىنشى جىلدار ارالىعىن قامتىدى. ودان كەيىنگى ساتى، ياعني ەكىنشى ساتى ەكى مىڭ ءتورت پەن ەكى مىڭ ون التىنشى جىلدار ارالىعىندا ىسكە استى. ءبىز ءقازىر ءۇشىنشى كەزەڭدە ءجۇرمىز، ياعني بۇل كەزەڭ ەكى مىڭ ون جەتى مەن ەكى مىڭ جيىرماسىنشى جىلدار ارالىعىن الادى.

نىسانالى ينديكاتورلارعا توقتالىپ وتەلىك. مەملەكەتتىك ءتىل، ياعني قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالقىنىڭ ۇلەسىن سەكسەن پايىزعا جەتكىزۋ، ال ەكى جىلدان كەيىن، ياعني ەكى مىڭ جيىرماسىنشى جىلى توقسان پايىزعا جەتكىزۋ جوسپاردا بار.

ەكى جىلدان كەيىن، ەكى مىڭ جيىرماسىنشى جىلى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكەمە، ياعني مەكتەپتەردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلىن ۆ1 دەڭگەيىندە بىلەتىندەردىڭ پايىزدىق كورسەتكىشىن جۇزگە جەتكىزۋ جوسپاردا بار.

جوعارىدا كورسەتىلگەن كەزەڭدەر بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى قازاق ءتىلى جوبالاردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ، ياعني قازاق تىلىندە كونتەنتتىڭ ۇلەسىن پايىز، پايىزبەن كوتەرۋ ماقساتى تۇر. ءار كەزەڭگە قويىلعان تالاپقا توقتالىپ وتەلىك.

ەڭ العاشقى كەزەڭدە 2014 جىلعا قاراي ەلۋ ءۇش پايىزعا جەتكىزۋ جوسپارى بولدى. ءۇش جىلدان كەيىن، ياعني 2017 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك تىلدەگى كونتەنتتىڭ ۇلەسىن الپىس ەكى پايىزعا جەتكىزۋ قاجەت دەپ كورسەتىلدى. ەندى ەكى جىلدان كەيىن، ياعني ەكى مىڭ جيىرماسىنشى جىلعا قاراي جەتپىس ەكى پايىزعا جەتكىزۋ باستى ماقسات.

سونىمەن بىرگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ ونوماستيكالىق كوميسسيالاردىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىسىنداعى ءتۇرلى شەشىم قابىلداۋ پروسەسىن قىزۋ تالقىلاعان ۋاقىتتا قوعامدىق، الەۋمەتتىك قول جەتىمدى بولۋى، سونىمەن قاتار، اشىق بولۋ داعدىسىنا سايكەس، قاناعاتتانۋشىلىق دارەجەسىندە بىرنەشە كەزەڭگە بويىنشا جىكتەدى. ولارعا جەكە-جەكە توقتالىپ وتەلىك. تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋگە باعىتتالعان 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما اياسىندا، 2014 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇرعىندارىنىڭ ونوماستيكالىق كوميسسيا جۇمىسىنداعى شەشىم قابىلداۋ سەكىلدى جۇمىستاردا حالىققا قولجەتىمدى بولۋ ءۇردىسىن الپىس پايىزعا جەتكىزۋ، ال 2017 جىلى جەتپىس پايىزعا جەتكىزۋ، ال ەكى جىلدان كەيىن، ياعني 2020 جىلى توقسان پايىزعا جەتكىزۋ ماقساتى بار.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋگە باعىتتالعان باعدارلاماداعى نىسانالى ينديكاتورلار بۇدان بولەك بىرنەشە بولىككە بولىنگەن. سونىڭ ءار قايسىسىنا توقتالىپ وتەلىك. ماسەلەن، ەكى جىلدان كەيىن، ياعني 2020 جىلعا قاراي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلىنىڭ رەتتەلىپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلگەن تەرمينولوگيالىق قورىنىڭ ۇلەسىن ءجۇز پايىزعا جەتكىزۋ مىندەتى تۇر.

ءسوزىمىزدىڭ باسىندا ايتىپ وتكەندەي قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن ونىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋدە مەملەكەتتىك تىلدەي كەيىن، وزگە تىلدەردى ۇيرەتۋگە جول اشۋ. ماسەلەن، اعىلشىن ءتىلىن، ورىس ءتىلىن ۇيرەتۋ. وسى رەتتە ورىس تىلىنە توقتالىپ وتەلىك.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇرعىندارىن جاپپاي ساۋاتتاندىرۋ، «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە» دەگەن ءسوزدى نەگىزگە الا وتىرىپ، ورىس ءتىلىن بىلەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇرعىندارىنىڭ پايىزدىق كورسەتكىش بويىنشا توقسان پايىزعا جەتكىزۋ جوسپاردا بار.

مىندەتتەر تىزبەگىن ارى قاراي جالعاستىرايىق. ەتنومادەني بىرلەستىكتەر جانىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل مەن ءتۇرلى ەتنوستاردىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنۋگە باعىتتالعان كۋرستاردا وقيتىن ەتنوستاردىڭ ۇلەس سانىن 2020-عا قاراي سەكسەن پايىزعا جەتكىزۋ مىندەتى تۇر.

بۇل رەتتە اعىلشىن ءتىلىنىڭ دە ماڭىزى زور ەكەنىن دە اتاپ ءوتۋ كەرەك. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا 2020 جىلى اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ سانىن جيىرما بەس پايىزعا جەتكىزۋ قاجەت. ال ءۇش ءتىلدى دە، ياعني قازاق ءتىلىن، اعىلشىن ءتىلىن، ورىس ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەندەردىڭ ۇلەس سالماعىن جيىرما پايىزعا ۇلعايتۋ كۇن تارتىبىندە ءبىرىنشى تۇرعان مىندەت.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەردى دامىتۋ مەن ونىڭ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا مەملەكەت بيۋدجەتىنەن قارجى ءبولىندى. جالپى شىعىن -  19 134 946 مىڭ تەڭگە. بۇل قارجى يگى ىسكە جۇمسالىپ، قازاقستانداعى تىلگە قاتىستى ماسەلەنى شەشىپ وتىر.

تەمىرلان حاسانوۆ