ەكونوميكا سالاسىن باعدارلاپ وتىرعان ساراپشىلاردىڭ ءبىرقاتارى بيىلعى جىل سوڭىنا قاراي تەڭگەمىز نىعايىپ، اقش دوللارى ەداۋىر ارزانداۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ايتىپ وتىر.  ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، اقش فەدەرالدىق جۇيەسى قويعان ستاۆكا نەيترال باعىتقا جاقىنداپ قالدى. ونىڭ ۇستىنە وسى اپتادا وپەك مۇناي ءوندىرىسىن قىسقارتۋ تۋراى شەشىم قابىلداماق. بۇل نارىقتاعى سۇرانىس پەن ۇسىنىستى تەڭەستىرىپ، باعانى تۇراقتاندىرادى. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق بانكتىڭ بازالىق سىياقى مولشەرلەمەسىن 9،25 پايىزبەن ۇستاپ قالۋى دا تەڭگە باعامىنىڭ نىعاياتىنىنان حابار بەرەدى.  ۆۆس ينۆەست كومپانياسىنىڭ ساراپشىلار باسقارماسىنىڭ باسشىسى اسقار احمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، وسىلايشا جىل سوڭىندا تەڭگە نىعايىپ، كوك قاعازدىڭ قۇنى تۇسە باستايدى.

ساراپشى، ارمان بەيسەمبايەۆتىڭ پايىمداۋىنشا دا، جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىنا قاراي دوللاردىڭ قۇنى ءتىپتى 345 تەڭگەگە دەيىن ارزانداپ كەتۋى دە مۇمكىن. بۇل رەتتە ساراپشى مامان «جىل سوڭىندا ەلىمىزدەن ەكسپورتقا ءونىم شىعاراتىندار سالىق تولەي باستايدى. ولار ءىرى كولەمدەگى سالىقتى ەل بيۋدجەتىنە تەڭگەمەن تولەيتىندىكتەن، جىل سوڭىندا تەڭگەگە دەگەن سۇرانىس ارتىپ، تەڭگەنىڭ باعامى نىعايادى دا، دوللاردىڭ قۇنى تومەندەيدى» دەيدى.

ءبىراق ەكونوميكا سالاسىن زەرتتەپ جۇرگەن عالىمداردىڭ ەسەبىنشە، تەڭگە جىل سوڭىندا نىعايا قويمايدى. «دوللاردىڭ قۇنى 345 تەڭگە بولادى» دەپ بولجام جاساۋ ورىنسىز.

بۇعان قاتىستى ەكونوميت-عالىم  جاڭاباي الدابەرگەنوۆ، ماكرو-ەكونوميكالىق جاعدايىمىزدىڭ دامۋى كوبىنەسە سىرتقا فاكتورعا تاۋەلدى بولعاندىقتان تەڭگەنىڭ ۋاقىتشا نىعايعانىنىنىڭ ءوزى ءقاۋىپتى ەكەنىن العا تارتتى.

«رەسەيدىڭ ءرۋبلى، قىتايدىڭ ءيۋانى الىسىرەدى. باتىس پەن رەسەي اراسىنىڭ سالقىندىعى، اقش پەن قىتايدىڭ قاباق شىتىسۋى الەم ەكونوميكاسىنا اسەر ەتپەي قويمايدى. سوندىقتان ءقازىر قازاقستان عانا ەمەس، ءبىرقاتار دامىعان ەلدەر ابدىراپ وتىر. سەبەبى الەمدىك نارىقتا شيكىزات باعاسى ءتۇسىپ جاتىر. بۇعان قوسا اقش فەدەرالدىق رەزەرۆ جۇيەسى بۇگىندە وزگە ەلدەرگە بەرەتىن نەسيە ستاۆكاسىن 0،25 پايىزدان -0،50 پايىزعا دەيىن كوتەردى.  مۇنى اقش دوللاردى كۇشەيتۋ ءۇشىن جاساپ وتىر. ال دوللاردىڭ كۇشەيۋى سىرتقى قارىزدى دوللارمەن الاتىن مەملەكەتتەر ءۇشىن وتە ءتيىمسىز ەكەنى ونسىز دا تۇسىنىكتى. ەندى ويلاڭىز، ءبىز «جىلدىڭ سوڭىندا ەكسپورتتاۋشىلار سالىقتى تەڭگەمەن تولەيدى» دەپ ءماز بولىپ وتىرمىز. ال ءوزىمىز سىرتقى قارىزدى دوللارمەن قايتارامىز عوي. جىلدىڭ سوڭىندا سىرتقى قارىزدىڭ تۇگەلىن قايتارماساق تا، بەلگىلى ءبىر بولىگىن بيۋدجەتتەن الىپ دوللارمەن قايتارۋعا تۋرا كەلەدى. وسى جاعىن ويلاۋ كەرەك. سوندىقتان ءوز باسىم ناق ءقازىر دوللاردىڭ ارزاندايتىن فاكتورىن كورىپ تۇرعان جوقپىن. ءبىز ءۇشىن ءقازىر دوللارجىڭ 370-371 تەڭگە ارالىعىندا تۇرعانى ءتيىمدى. سەبەبى وسى ارقىلى شيكىزات ەكسپورتىنان تۇسەتىن ءتۇسىمدى كوبەيتىپ، بيۋدجەتتى تولتىرىپ وتىرمىز. دوللار تۇسسە سول شيكىزاتتان تۇسەتىن ءتۇسىم كوزى دە ازايادى. بيۋدجەت ورتايادى»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم جاڭاباي الدابەرگەنوۆ.

ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا ايتۋىنشا، ءقازىر كورشى رەسەيدىڭ تۇس-تۇستان سالىنعان سانكسيالار ەسىن الىپ، ەكونوميكاسىن تىعىرىققا تىرەپ وتىر. «رەسەيدىڭ ءرۋبلى قۇنسىزدانىپ جاتىر. رۋبل قۇنسىزدانسا، ونىڭ ارتىنان تەڭگە دە ەرەدى. سەبەبى رەسەي مەن قازاقستان ەكونوميكاسى تىعىز بايلانىستى. ەكى ەلدىڭ ساۋدا-ساتتىعىندا تەڭگە مەن رۋبل اراقاتىناسى  جاقسى دامىعان. ءرۋبلى قۇنسىزدانىپ، ەكونوميكاسى داعدارىپ، سانكسيالار سانسىراتىپ وتىرعان  رەسەي ەندى ءوزىنىڭ تاۋارىن قازاقستان مەن بەلارۋس ەلدەرىنە كوپتەپ جونەلتىپ وسى ەكى نارىقتى باسىپ الادى. كەدەندىك وداق اياسىنداعى سالىق جۇيەسىنە دە وزگەرىستەر ەنۋى ابدەن مۇمكىن. مۇندايدا تەڭگە نىعايادى دەپ ارقانى تاعى كەڭگە سالا المايمىز. سوندىقتان بۇل ارادا ۇكىمەتكە وتاندىق ءوندىرىستى قولداۋعا قاتىستى جاڭاشا باعىتتاردى ۇستانۋعا تۋرا كەلەدى»،- دەدى ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا. 

سونداي-اق مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، مۇناي باعاسى دا ەندى ءبۇرىنعىداي بولمايدى.

«جاڭادان مۇناي كەن ورىندارىنىڭ كوپتەپ اشىلۋى الەمدىك نارىقتاعى شيكى مۇنايدىڭ كوبەيۋىنە الىپ كەلدى. ءقازىر اقش تاقتاتاس مۇنايىن كوپتەپ وندىرۋدە. اقش  كۇنىنە 1 ملن باررەل مۇناي وندىرەتىن جاعدايعا جەتتى. سونىڭ ارقاسىندا ساۋد ارابياسىن ىعىستىرىپ الەمدەگى ەڭ ءىرى مۇناي وڭدەۋشى ەلگە اينالدى. وسىلايشا نارىقتا مۇناي كوبەيدى. الداعى ۋاقىتتا دا مۇنايدىڭ باعاسى تومەندەي بەرەدى. بۇل ەكونوميكاسى مۇنايعا بايلانعان ەلدەر ءۇشىن قۋانتارلىق جاعداي ەمەس. سوندىقتان بىزگە ۇلتتىق ەكونوميكانى كوتەرۋگە كۇش سالۋ كەرەك. ول ءۇشىن ارينە وتاندىق ءوندىرىستى قولداۋ قاجەت. وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەر مەملەكەتتىك قولداۋدى تولىق سەزىنۋى ءتيىس. سوندا عانا ءبىز دوللارمەن ەسەپتەلگەن، مۇنايعا بايلانعان ەكونوميكادان سىتىلىپ شىعاتىن بولامىز »،- دەدى توعجان شاياحمەتوۆا.

قارلىعاش زارىققان قىزى