ەلىمىزدەگى كولىك قاتىنايتىن جولداردىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. بۇل نەگىزگى باعىتتاعى جولداردى ەسەپتەمەگەن كەزدە اۋدان-ايماقتارداعى جولداردىڭ جاعدايى ءماز ەمەس.

2015-2016 جىلدارعا ارنالعان «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا 616 ملرد تەڭگە جانە ۇلتتىق قوردان 329 ملرد تەڭگە ساپالى جولداردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا قاراستىرىلعان. 2017 جىلى اتالعان باعدارلاما اياسىندا ۇلتتىق قوردان، رەسپۋبليكا بيۋدجەتىنەن جانە حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ جەلىلەرىنەن 356 ملرد تەڭگە بولىنگەن.

Global Competitiveness Index رەيتينگىسىندە 2017 جىلى قازاقستان 137 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 115-ورىندا تۇرعان. 2016 جىلى 107-ورىندا ەدىك. اتالعان كەستەدە ناميبيا 31-ورىندا، رۋاندا-32 ورىندا، گوندۋراس-81 ورىندا، موڭعوليا-102 ورىندا ورنالاسقان.

ەلىمىزدەگى جولداردىڭ جىل سايىن جوندەۋدەن وتسە دە ساپاسى كوڭىل تولتىرمايتىنىنىڭ ءبىر سەبەبى – قارجىنىڭ تەڭ بولىنبەۋىندە. بيۋدجەتتەن اقشا الدىمەن رەسپۋبليكالىق نەگىزگى جولدارعا بولىنەدى دە، سودان كەيىن بارىپ اۋدان-ايماقتارعا قالعان قالدىق جۇمسالادى. بۇل سەبەپ قانا. ال باستى ماسەلە تەندەر ارقىلى ۇتىسقا تۇسكەن اقشانىڭ تالان-تاراجى بولۋىندا. تەندەر ارقىلى ۇتىپ العان كومپانيالار قۇرىلىس ماتەريالدارى مەن جۇمىس كۇشىن بارىنشا قىسقارتىپ، مول اقشا الىپ قالۋدىڭ قامىن جاسايدى. ءبىر سوزبەن ايتقان كەزدە، سانى بار، ساپاسى جوق جولدا جۇرۋگە ءماجبۇرمىز.

ەلىمىزدەگى اقىلى جول ماسەلەسى

اقىلى اۆتوموبيل جولىن جاساۋ – اۆتوماگيسترال، كوپىر جانە تۋننەلدەردىڭ قۇرىلىسى مەن جوندەۋ جۇمىستارىن قارجىلاندىرىپ، پايدالانۋدىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋدى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ءتيىمدى  ءتاسىلى.

2020 جىلعا قاراي ەلىمىزدە 6500 شاقىرىم جول اقىلى تۇردە جۇمىس جاسايدى دەپ وتىر. اتالعان جۇيە ارقىلى 30 ملرد تەڭگە مەملەكەت قازىناسىنا ءتۇسىپ، ول جولدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا، كەتكەن شىعىنداردى جابۋعا باعىتتالادى. ءتىپتى مينيستر جەڭىس قاسىمبەك 2023 جىلى بۇل كورسەتكىش 45 ملرد تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلەدى دەيدى.

«قازاۆتوجول» كومپانياسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2022 جىلى رەسپۋبليكامىزداعى جولداردىڭ 72 % اقىلى تۇردە جۇمىس جاسايدى.

اقىلى جولدىڭ حالىق ءۇشىن پايداسى قانداي؟

اقىلى جول ەلدەگى جول ساپاسىن ارتتىرا وتىرىپ، حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جانە جۇرگىزۋشىلەردىڭ كوپ شىعىندالماۋىنا كەپىلدىك بەرە الادى. ياعني، اقىلى تۇردە جۇرگەن جولعا ءسىز اقشا تولەي وتىرىپ، ساپالى جولدا جۇرۋگە مۇمكىندىك الاسىز.

الەمدىك تاجىريبەدەگى اقىلى جول ماسەلەسى

ءبىز ءۇشىن ەۋروپا مەن اقش جانە باسقا دا دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن قاراستىرۋ ماڭىزدى بولسا، وندا اتالعان ەلدەردە اقىلى جولداردىڭ التەرناتيۆتى (اقىسىز جول) بالاماسى بار.

الەمنىڭ 30-دان استام ەلىندە اقىلى جولدار جۇمىس جاسايدى. الايدا، بۇل جەرگىلىكتى حالىق مىندەتتى تۇردە جولعا اقشا تولەپ ءجۇرۋى كەرەك دەگەن زاڭدى كورسەتپەيدى. بۇل جەردە جۇرگىزۋشى ءۇشىن ەكى تاڭداۋ بار. ءبىرى – اقىلى جول، ەندى ءبىرى – التەرناتيۆتى تەگىن جول.

ماسەلەن، ەۋروپادا اقىلى جولدار ارقىلى ءجۇرۋ كولىك ساپاسىن ساقتاپ، جۇرگىزۋشى ءۇشىن ءقاۋىپتىڭ الدىن الاتىن شىعىنداردى وتەي الادى. بۇل جولداردا ورتاشا ەسەپپەن 100-105 كم/ساع جىلدامدىقپەن قوزعالۋعا بولادى.

تەگىن جولدار. بۇل جولدا ءجۇرۋ ورتاشا ەسەپپەن 60-70 كم/ساع قۇرايدى. جولدىڭ ساپاسى سىن كوتەرە بەرمەيدى. دەگەنمەن، دىتتەگەن جەرگە جەتۋگە بولادى. كولىك شىعىنى، قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى ءوز قولىڭىزدا بولماسا، اقىسىز جولمەن جۇرگەنىڭىز ءۇشىن ەشكىمگە ايىپ تاعا المايسىز.

قازاقستاندا شە؟

ەلىمىزدە 2018 جىلدىڭ قاراشاسىنان باستاپ پيلوتتى رەجيمدە  تولەم قابىلدايتىن بەكەتتەر: الماتى – قاپشاعاي، الماتى – قورعاس، استانا – تەمىرتاۋ.

ايتا كەتۋ كەرەك، ەلىمىزدەگى العاشقى اقىلى جول استانا-ششۋچە باعىتىنداعى تاس جولعا ەنگىزىلگەن.

سونىمەن بىرگە ءى دارەجەلى استانا – پەتروپاۆل جولى دا اقىلى نەگىزدە پايدالانىلادى.

قازاقستانداعى اقىلى جول ماسەلەسىن كوتەرۋ جانە ونىڭ اينالاسىنداعى داۋعا بايلانىستى بىرنەشە فاكتور اتالدى. سونىڭ باستى ءارى بىرەگەيى التەرناتيۆتى تەگىن  جولدىڭ بولماۋى. ءتىپتى بۇل جايىندا ءسوز دە قوزعالعان جوق.

ق ر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ازات پەرۋاشيەۆ وسى ماسەلەنى كوتەرە ءبىلدى:

«الەمدىك تاجىريبەگە سالاتىن بولساق، اقىلى جولداردىڭ التەرناتيۆتى اقىسىز جولدارى بارى. حالىق وزىنە ىڭعايلى، تەگىن جولدا، شىعىن تولەمەي جۇرۋگە مۇمكىندىك الا الادى. ءبىز نە ىستەپ وتىرمىز؟ ءبىز التەرناتيۆتى جول تۋرالى ءسوز قوزعاماق تۇگىلى، جۇرگىزۋشىلەردىڭ تاڭداۋ جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرمەي، اقىلى جولمەن جۇرۋگە مىندەتتەيمىز. كىم كىنالى؟ حالىق ونسىز دا سالىق تولەپ وتىر. جول دا وسى حالىقتىڭ سالىعىنا سالىنادى. سوندا ءبىز ولارعا تاعى تولەۋىن تالاپ ەتەمىز بە؟».

ماسەلەنىڭ ءمانى

اقىلى جول حالىقتىڭ سالىعىنا سالىنىپ وتىرعانىن ازات پەرۋاشيەۆ مىرزا قاداپ ايتتى. ەندەشە، ەلدىڭ قازىناسىنا سالىنعان جولدىڭ الەمدىك ستاندارتقا ساي بولۋى كەرەك ەدى.

سۋرەتتە الماتى – قاپشاعاي جانە الماتى – قورعاس اقىلى تاس جولدارى كورسەتىلگەن. ءالى قۇرىلىس جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقانىن انىق كورۋگە بولادى.

الماتى – قاپشاعاي، استانا – تەمىرتاۋ باعىتىنداعى اقىلى جولدى جاساۋعا جالپى قۇنى 4،5 ميللياردتان استام تەڭگە بولىنگەن. كەلىسىم-شارت 2017 جىلدىڭ باسىندا جاسالعان جانە 7 اي ىشىندە ءبىتۋى كەرەك ەدى. ال الماتى – قورعاس باعىتىنداعى اقىلى جولعا 3 ملردتان استام اقشا ءبولىندى. كەلىسىم بويىنشا 2017 جىلدىڭ سوڭىندا جاسالعان شارت نەگىزىندە 6-7 ايدا جۇمىس اياقتالۋى كەرەك بولاتىن. اقىلى جول دەپ قانشا ايتقانىمىزبەن، ءالى قوسىلعان جوق. ەكى جىل بويىنا جول قوزعالىسىنا قۇرىلىس جۇمىستارى كەدەرگى جاساپ كەلەدى. ءتىپتى بىرنەشە رەت جول اپاتى تىركەلگەنىن دە جاقسى بىلەمىز.

زاڭ بويىنشا جولدىڭ ءبىر باعىتى ءۇشىن بەكىتىلگەن تولەم قۇنى تومەندەگىدەي:

جەڭىل اۆتوكولىك (ەگەر جەرگىلىكتى ترانسپورت بولسا) – 100 تەڭگە؛

جەڭىل اۆتوكولىك (ترانزيت) – 200 تەڭگە؛

16 ورىندىق اۆتوبۋس پەن 1،5-2 تونناعا دەيىن جۇك كوتەرە الاتىن ەكى ءوستى جۇك كولىگى – 1000 تەڭگە؛

32 ورىندىق اۆتوبۋس پەن 5،5 تونناعا دەيىن جۇك كوتەرە الاتىن ەكى ءوستى جۇك كولىگى – 2100 تەڭگە؛

32 ورىندىقتان كوپ اۆتوبۋس پەن 10 تونناعا دەيىن جۇك كوتەرە الاتىن ەكى ءوستى جۇك كولىگى – 3100 تەڭگە؛

10-15 تونناعا دەيىن جۇك كوتەرە الاتىن ءۇش ءوستى جۇك كولىگى – 4200 تەڭگە؛

15 توننادان ارتىق جۇك كوتەرە الاتىن جۇك كولىگى – 5200 تەڭگە.

تۋىندايتىن ەكى ماسەلە:

— مەملەكەتتەن بولىنگەن قارجىعا سالىنۋى كەرەك اقىلى جولدىڭ تولىققاندى حالىق پايداسىنا ۋاقىتىندا بەرىلمەۋى؛

— اقىلى جولداردىڭ التەرناتيۆتى تەگىن باعىتىنىڭ بولماۋى؛

حالىق اقىلى جولعا اقى تولەۋگە دايىن با؟

اقىلى جولدى ەسەپتەمەنگەن كەزدە، اۋدان-ايماقتارداعى، اتاپ ايتقان كەزدە قىزىلوردا – جەزقازعان باعىتىنداعى، تارباعاتاي – اياگوز اراسىنداعى تاس جولداردىڭ ساپاسى ەندىگى جارامسىز كۇيدە تۇر. اۋىلدان قالاعا جەتۋ ءۇشىن كولىگىن 3-4 رەت جوندەۋگە بەرىپ، قالتاسىنداعى اقشاسىنان قاعىلعان جۇرگىزۋشى ەلىمىزدە جاپپاي سالىنىپ جاتقان اقىلى جولدارعا اقى تولەۋگە دايىن بولار ما ەكەن؟!

مينيستر الداعى 7 جىل ىشىندە ەلدەگى جول ماسەلەسى جاقسى جاعىنان شەشىلەدى دەگەن وي ايتتى. ءبىز دە وسى ويدىڭ جاپپاي رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جۇزەگە اسقانىن قالايمىز.

پەتر ساۆكين «ەگەمەن قازاقستانعا» بەرگەن سۇحباتىندا بىلاي دەيدى:

ساپارجايعا بارعاندا ستەپنوگور قالاسىنىڭ اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنە جولىقتىق. سوڭعى ۋاقىتتا اقىلى جول ماسەلەسى قيىنداپ كەتكەندىكتەن بۇل جولى «ستەپنوگور-اۆتوترانس» ج ش س ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دا ەلورداعا ارنايى كەلىپتى. ەلدەگى زاڭ بويىنشا اۆتوبان بوي­ىنداعى ەلدى مەكەندەرگە قاتىنايتىن قوعامدىق كولىكتەرگە جولدى پايدالانۋ تەگىن ەدى. جول اقىلى جۇيەگە وتكەننەن كەيىن دە ەكى اي كولەمىندە سولاي بولدى. ەندى نە وزگەرگەنىن بىلمەيمىز. اۋەلى ستەپنوگوردان استاناعا دەيىن كەلەر جولدىڭ بويىنداعى كىرىپ-شىعاتىن ەلدى مەكەندەردىڭ بارىنەن انىقتاما اكەلىپ وتىرىڭىزدار دەدى. ىڭعايسىز ءارى قولايسىز بولسا دا بۇل تالاپتارىن ورىنداپ جۇردىك. ەندى ونىڭ دا كەرەگى بولماي قالدى. اقى تولەڭدەر دەيدى. ال ءبىز جاعدايدىڭ ءمان-جايىن تولىق بىلگەنشە اقى تولەۋدەن باس تارتىپ تۇرمىز. تولەمەۋىمىزدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى، ءار وتكەنىمىزدە ءارتۇرلى باعا كورسەتەدى. ونىڭ قايسىسى دۇرىس، قايسىسى بۇرىس ەكەنىن ايىرا الماي جۇرگەن جاعداي بار. ءقازىر ءار وتكەنىمىزدە اقى تولەمەگەنىمىز ءۇشىن اكت تولتىرىپ، قولىمىزعا ۇستاتىپ جاتىر. ولاردىڭ ءارقايسىسىندا ءارتۇرلى باعا بولۋمەن قاتار، ونىڭ ەشبىرىندە تىركەلگەن مەملەكەتتىك ءنومىرى دە، باسىلعان ءمورى دە جوق. كۇندەردىڭ كۇنىندە جولعا اقى تولەمەگەنىمىز ءۇشىن ءتيىستى مەكەمە ءبىزدى سوتقا شاقىرتۋى بەك مۇمكىن. سول كەزدە، ەشكىمنىڭ قويعان قولى مەن ءمورى جوق اكتىمەن قالاي سوتقا جۇگىنبەك دەگەن دە وي كەلەدى.

ءدال وسىنداي ويىمەن بولىسكەن ساكەن تالاسبايەۆ:

«الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى اقىلى اۆتوجولدار تۋرالى ءبىز دە ەستىپ، ءساتى تۇسكەندە ءتۇرلى باسىلىمداردان وقىپ تا جۇرەمىز. سودان بىلەتىنىمىز، ولاردا اقىلىمەن قاتار اقىسىز بالاما جولدار دا بار. سونداي-اق، اقىلى جولدارى تاقتايداي تەگىس، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەرىنىڭ ساپاسى دا جاقسى. ال، بىزدە بالاما جول بىلاي تۇرسىن، اقىلى اۆتوبانىمىزدىڭ اشىلعانىنا 3-4 اي عانا بولعانىنا قاراماي، كەي تۇستارىنىڭ كۇيى كەتە باستاعان. كۇن ساناپ جولداعى جارىلعان ويىقتار سانى ارتىپ كەلەدى. وعان جول جوندەۋشىلەر قارا مايدى، ياعني گۋدروندى قۇيا سالادى. ونىڭ كوپكە شىدامايتىنى بەلگىلى. ارالىقتاعى ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنا كۇندە اقىلى جولدا ءجۇرۋ دە وڭايعا سوقپايدى. مەن ءوزىم دە اۋىلدانمىن، بالاما جول بولماعاندىقتان اقىلى ماگيسترالدە جۇرۋگە ءماجبۇرمىن، دەدى Mersedes-Sprinter كولىگىنىڭ جۇرگىزۋشىسى» وسىلاي دەپ اعىنان جارىلدى.

اۆتورى: مارعۇلان اقان

دەرەككوز: bugin.kz تاۋەلسىز اۆتورلار پلاتفورماسى