ەلىمىزدە ۇلتتىق ۆاليۋتامىز تەڭگەنىڭ قۇنى تاعى تومەندەپ كەتتى. قور بيرجاسىنداعى ساۋدادا ءبىر دوللار ءقازىر 384،68 تيىننان ساتىلۋدا. الماتىدا وسى ءساتتى ۇتىمدى پايدالانعىسى كەلگەن ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنىڭ ءبىرازى كەشەلى بەرى ءبىر دوللاردى 387 تەڭگەدەن اسىرىپ ساتىپ جاتىر. ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، بىزدەگى ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى ءار كەزدە نارىقتا ۆاليۋتا باعامىن كوتەرۋ ارقىلى «ويناپ» اجەپتاۋىر تابىسقا كەنەلۋدە. بۇعان قاتىستى ەكونوميست-ساراپشى ارمان مۋسين «ۆاليۋتا الىپساتارلارىنىڭ بۇل ارەكەتى تەڭگەگە ايتارلىقتاي قىسىم كورسەتىپ وتىر» دەيدى.
«ۆاليۋتا الىپساتارلارى ءقازىر ۆاليۋتا باعامىن وزگەرتۋ ارقىلى پايدا تاۋىپ وتىر. دوللاردى ۇلتتىق بانك بەلگىلەگەن باعامنان دا جوعارى قويىپ ساتاتىن ۆاليۋتا ايىرباستاۋ پۋنكتتەرى بار. ۆاليۋتا تاۋەكەلىن ادەيى قابىلداۋ ولارعا ءتان قۇبىلىس. ءقازىر رەسەيدە ءرۋبلدىڭ تومەندەۋىنە وسى ۆاليۋتا الىپساتارلارى ايرىقشا ىقپال ەتىپ وتىر. «رەسەيدە نارىق ۇلكەن، بىزدە ونداي الىپساتارلار جوق» دەيتىندەر بار. ءبىراق ساقتانعانىمىز ءجون. بىلەسىزدەر، 2014 جىلدىڭ اقپان ايىندا تەڭگە قۇلدىراپ، ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 187 تەڭگە بولدى. سول كەزدە ۆاليۋتا الىپساتارلارى اينالىمداعى دوللاردى كوبەيتىپ جىبەردى دە، ۇلتتىق بانك ونى ساتىپ الا بەردى. وسىدان بارىپ دوللاردىڭ اينالىستاعى كولەمى ارتىپ تەڭگە السىرەگەن بولاتىن. قالاي دەسەك تە، ءقازىر تەڭگەگە ۆاليۋتا الىپساتارلارىنان قىسىم بار. ۆاليۋتا باعامىن جوعارىلاتىپ، تومەندەتىپ ويناۋ بىزدە قالىپتاسقان قۇبىلىس. كەشەدەن بەرى ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنىڭ اراسىندا ءبىر دوللاردى 387 تەڭگەگە باعالاعاندارى بولدى. بۇل ارادا ءىرى ۆاليۋتا الىپساتارلارىنان تەڭگەنى قورعايتىن شارالار قاراستىرىلۋى كەرەك. تمد ەلدەرىندە، شەت مەملەكەتتەردە وتىرىپ الىپ كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان ۆاليۋتا الىپساتارلارى ءبىز ءۇشىن ءقاۋىپتى. 1992 جىلى اقش-تا «قارالى بەيسەنبى» ورىن الدى عوي. سول كەزدە اقش-تاعى ۆاليۋتا الىپساتارلارى بيرجاداعى اكسيالاردىڭ قۇنىن ءتۇسىرىپ جىبەرىپ، اقش ءبىر كۇندە 25 ملرد دوللار شىعىن كورگەن بولاتىن. بۇل قازىرشە ەسەپتەگەندە - 320 ملرد دوللار. سوندىقتان بىزگە بولاشاقتا «ۆاليۋتا الىپساتارلارىنا قاتىستى زاڭدى دا كۇشەيتىپ، مەملەكەتتىك باقىلاۋدى رەتتەپ العاننىڭ دا ارتىعى جوق»،- دەدى ساراپشى مامان ارمان مۋسين...
جالپى، ەكونوميست-ساراپشىلار بىزدەگى ۆاليۋتا الىپساتارلارى «جاۋ جاعادان العاندا، ءبورى ەتەكتەن الادى» دەگەننىڭ كەرىن كەلتىرىپ وتىرعانىن العا تارتۋدا. بۇل رەتتە ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، جۋىق ارادا «تەڭگە قادامىن نىقتاي تۇسەدى» دەپ ايتۋ قيىن. الەمدىك ەكونوميكادا قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايدىڭ ءوزى مۇنى ايقىنداپ تۇر.
«ماسەلەن، ءقازىر رەسەيدە ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 69،52 رۋبل بولىپ، ورىس ۆاليۋتاسى بارىنشا السىرەۋدە. وسى ءرۋبلدىڭ قۇلدىرۋىنا دا ۆاليۋتا الىپساتارلارىنىڭ ءوزىندىڭ ىقپالى بار. رەسەيدىڭ ورتالىق بانكى ءبىر دوللار 65 رۋبل بولادى دەسە، ۆاليۋتا ورىندارى ىرىققا باعىنباي دوللاردى قىمباتتاتا قويادى. سول ءتارىزدى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ «بيۋدجەت ءبىر دوللاردى 370 تەڭگە كولەمىندە بەكىتتى» دەگەن بولاتىن. بىزدە ۇلتتىق بانك ءبىر بولەك باعام بەكىتەدى. ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى ءبىر بولەك باعام ەنگىزەدى. مىسالى، ءقازىر الماتىدا ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىندا ءبىر دوللاردى 387 تەڭگەدەن ساتىپ جاتقاندار بار. ال بۇل ارالىقتا ۇلتتىق بانك ءبىر دوللاردى 384،2 تەڭگە دەپ بەكىتكەن بولاتىن. سوندىقتان بۇل ارادا الىپساتارلارعا قاتىستى زاڭدى قاتايتۋ كەرەك»،-دەيدى عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
ءقازىر كوپتەگەن ەلدەر ناق وسى ۆاليۋتا الىپساتارلارىنا قاتىستى زاڭدى قاتايتىپ جاتقانىن العا تارتقان ماماندار «بۇل ماسەلەگە باقىلاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت» دەسەدى.
«جالپى، كەز كەلگەن ءبىر ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنىڭ قۇنىن تۇسىرۋگە الىپساتارلىق وپەراسيالاردىڭ كوبەيىپ كەتۋى دە ىقپال ەتەدى. الداعى ۋاقىتتا الىپساتارلىق دۇرلىكپە مەن ايىرباس كۋرسىنىڭ وزگەرىستەرىنىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانككە ۆاليۋتا نارىعىنا ءجيى-جيى ەنۋگە تۋرا كەلەدى. ولاي ەتپەسەك، ءقازىر ۆاليۋتا نارىعىندا جۇرگەن الىپساتارلاردىڭ «جۇلدىزدى ءساتى» تۋىپ تۇر. الىپساتارلار وزدەرىنىڭ باس پايداسىن ويلايدى. ولاردىڭ ءقايسىبىرى شەتەلدەردە، رەسەيدە، وزگە تمد ەلدەرىندە وتىرىپ الىپ كاسىبىن دوڭگەلەتىپ جۇرگەندەر. سوندىقتان ۇلتتىق بانككە ۆاليۋتا نارىعىن رەتتەۋگە قاتىستى ساۋاتتى شەشىمدەر قابىلداپ، ۇكىمەتكە زاڭعا تاعى ءبىر مارتە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋدار ەنگىزۋگە تۋرا كەلەدى»،-دەيدى عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
قارلىعاش سايلاۋبايەۆا
پىكىر قالدىرۋ