«وي، ول كىم؟ الگى «مۇقاعالي» ما؟» دەگەندەر دە بولدى.
تابىس پەن شابىت
– تابىس بولسا، شابىت بولادى. ساعات ون بولدى. تاڭعى جەتىدەن وسىندا ءجۇرمىن. ءالى ءبىر تەڭگە تاپقان جوقپىن. اڭگىمەمىزدىڭ جاراسۋى قيىن بولار، باۋىرىم، – دەپ باستادى اڭگىمەسىن سابەتاي.
ەپتەپ سىر تارتىپ، ءجون سۇراي باستادىق. سابەتاي 1963 جىلى الماتى وبلىسى اقسۋ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلىپتى. ءبىر ۇل ءبىر، قىزى بار ەكەن. ءبىراق وتباسىنان اجىراسىپ كەتكەن.
– ۇلىم – ون سەگىزدە، قىزىم – ون بەستە. سيرەك بولسا دا كەزدەسىپ تۇرامىز. تاپقانىم تاماعىمنان اسپاي جۇرگەن مىنا مەنى ولار ءقايتسىن. اندا-ساندا كەزدەسكەندە قىزىم ۇرسىپ قويادى، – دەپ مۇڭايدى اقىن ءبىر ءسات.
اقىننىڭ ناقتى تۇراعى جوق. كۇندەلىكتى تابىسىنا بايلانىستى اقىسىن تولەپ، ءار جەرگە تۇنەپ شىعادى، نە ۆوكزال ىشىنە ۇيىقتاي سالادى.
«وسى ومىرىمە ريزامىن»
تابىس پەن شابىت
– تابىس بولسا، شابىت بولادى. ساعات ون بولدى. تاڭعى جەتىدەن وسىندا ءجۇرمىن. ءالى ءبىر تەڭگە تاپقان جوقپىن. اڭگىمەمىزدىڭ جاراسۋى قيىن بولار، باۋىرىم، – دەپ باستادى اڭگىمەسىن سابەتاي.
ەپتەپ سىر تارتىپ، ءجون سۇراي باستادىق. سابەتاي 1963 جىلى الماتى وبلىسى اقسۋ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلىپتى. ءبىر ۇل ءبىر، قىزى بار ەكەن. ءبىراق وتباسىنان اجىراسىپ كەتكەن.
– ۇلىم – ون سەگىزدە، قىزىم – ون بەستە. سيرەك بولسا دا كەزدەسىپ تۇرامىز. تاپقانىم تاماعىمنان اسپاي جۇرگەن مىنا مەنى ولار ءقايتسىن. اندا-ساندا كەزدەسكەندە قىزىم ۇرسىپ قويادى، – دەپ مۇڭايدى اقىن ءبىر ءسات.
اقىننىڭ ناقتى تۇراعى جوق. كۇندەلىكتى تابىسىنا بايلانىستى اقىسىن تولەپ، ءار جەرگە تۇنەپ شىعادى، نە ۆوكزال ىشىنە ۇيىقتاي سالادى.
«وسى ومىرىمە ريزامىن»
– «كوكبورىم كوككە ۇلىعان» – پوەما. وسىدان ەكى جىل بۇرىن قازاق راديوسى ۇيىمداستىرعان بايگەدە باس جۇلدەنى جەڭىپ العان بولاتىن. جۋىقتا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە بەس ولەڭىم باسىلىپ شىقتى. وسى ومىرىمە ريزامىن، – دەيدى اقىن، «جۇگىڭىزدى جەتكىزىپ بەرەيىن» دەپ جولاۋشىلاردى جاناسالاي جۇگىرگەن كۇندەرى مەن اشقۇرساق كۇيىندە جاتار ورىن تاپپاي ساندالعان تۇندەرىن ۇمىتىپ.
ەرىكسىز «وسى ومىرىڭىزگە شىنىمەن ريزاسىز با؟» دەپ قايتالاپ سۇرادىق.
– ريزامىن. مەن بۇدان دا قيىن كۇندەردى باستان وتكەرگەنمىن، – دەپ جاۋاپ قاتتى اقىن.
ءوزى وسى ساتتە تاڭعى ورازاسىن ءبىر كەسە شايمەن اشىپ تۇرعان ەدى.
«بۇدان ارتىق قانداي قيىن كۇندەر بولۋى مۇمكىن؟» دەگەن ساۋال كومەيدەن كورىنىپ تۇرسا دا، شىعارا المادىق.
سابەتاي وزىنە «مەن ەشقانداي ورتاعا سىيمايتىن جانە ەشكىمنىڭ الدىنا بارىپ كومەك سۇرامايتىن اداممىن. ىزدەپ كەلسە، قارسىلىعىم جوق» دەگەن باعا بەردى.
– تاڭعى التىدان كەشكى سەگىز-توعىزعا دەيىن تىنباي جۇگىرگەننىڭ وزىندە 2-3 مىڭ تەڭگە تابامىن. ۆوكزال باسىندا بار-جوعى جەتى عانا اربا بار. ول اربا
بىزگە تيە بەرمەيدى. سوندىقتان كۇن كورۋ ءۇشىن جۇكتى جاياۋ ارقالاۋعا تۋرا كەلەدى، – دەگەن سابەتاي جاز ايلارىندا باسەكەلەستەردىڭ دە كوبەيىپ كەتەتىنىن ايتتى. ۆوكزال قوجايىندارىنا دا اقشا تاپقانى ءۇشىن سالىق تولەپ تۇراتىن كورىنەدى.
– ارباسى بارلار كۇنىنە ون مىڭ تەڭگەگە دەيىن تابادى. ءبىراق ول ءۇشىن دە تامىر-تانىستىق پەن پىسىقتىق كەرەك، – دەيدى سابەتاي ازاتتىق راديوسىنىڭ تىلشىسىنە.
تەمىرجول بەكەتىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتاعان جەڭىل كولىكتىڭ استىنا تۇسەردەي بولىپ جۇگىرگەن ءجاسوسپىرىم بالالار بىردەن كوزگە تۇسەدى. سابەتايدىڭ ايتىپ وتىرعان «باسەكەلەستەرى» – وسىلار. جازعى دەمالىس باستالعان كۇننەن اۋىل بالالارى وسىندا كەلىپ، جۇك تاسىپ، اقشا تابادى ەكەن.
«...ارلاننىڭ تەرىسىمىن»
سابەتاي سىپاتايەۆتىڭ العاشقى كىتابى «جۇلدىزداردىڭ باعىتى وزگەرمەيدى» 1993 جىلى، ال ەكىنشى كىتابى «كوكبورىم كوككە ۇلىعان» 2000 جىلى جەكە دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىمەن باسپا بەتىن كورگەن.
– باسىما كۇن تۋعاندا،
ەتىگىممەن سۋ كەشتىم.
ءۇمىتىم قىرقىلعاندا،
ارۋاقتارمەن تىلدەستىم.
قاناتىم قايىرىلعاندا،
ءان نازار – بازارىم.
تاعىمنان ايرىلعاندا،
جەلتوقسان – كەك الدىم
دۇشپانىم ساتسا،
ادامنىڭ پەرىسىمىن.
ولىگىم جاتسا،
ارلاننىڭ تەرىسىمىن، – دەپ، «كوكبورىم كوككە ۇلىعان» پوەماسىنان ءبىر شۋماق وقىپ بەردى. قالعانىن ەسىنە تۇسىرە المادى. سوسىن: – بۇگىن شابىت بولماي تۇر. سەبەبى تابىس جوق. وسىعان ريزا بولىڭدار، – دەپ شىعارىپ سالدى سابەتاي سىپاتايەۆ.
نۇرتاي لاحان ۇلى، ازاتتىق راديوسى
16 تامىز، 2011 جىل
پىكىر قالدىرۋ