كرەششەنيە مەيرامى – ءدىني فيلوسوفيالىق ءمانى بار، حريستيان دىنىندە ەرەكشە ورىنعا يە ءدىني ءراسىم. 18-19 قاڭتار كۇندەرى تويلانادى. كرەششەنيە گوسپودنە (بوگوياۆلەنيە) — يوانن كرەستيتەل پايعامباردىڭ يوردان وزەنىندە ييسۋس حريستوستى شوقىندىرۋىنان تۋىنداعان مەيرام. «كرەششەنيە» ءسوزىنىڭ ءوزى گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «باتۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل مەيرامدى «بوگوياۆلەنيە» مەيرامى دەپ تە اتايدى. حريستيانداردىڭ سەنىمى بويىنشا، ءدال وسى كۇنى قۇداي الەمگە ءوزىنىڭ ءۇش ءتۇرلى تاڭىرلىك بەينەسىندە كورىنگەن. اتاپ ايتساق: قۇداي بالا (بوگ سىن) – يسا ءماسىح يوردان وزەنىندە شوقىندىرۋ ءراسىمىن ورىندادى؛ ءقاسيتتى رۋح (دۋح سۆياتوي) – يساعا كوگەرشىن كەيپىندە ءتۇستى؛ قۇداي اكە (بوگ وتەس) يسا ءماسيحتى كوكتەن داۋىس شىعارىپ كۋالاندىردى.

سونداي-اق ولاردىڭ سەنىمى بويىنشا، وسى كۇندەرى (18-19 قاڭتار) جەر بەتىندەگى بارلىق سۋ اتاۋى جاڭارىپ، تازارادى ەكەن. سۋ ءوزىنىڭ قۇرامىنداعى جامان رۋحتىق ەنەرگەتيكادان ارىلادى-مىس. ءبىراق، ونىڭ تازارۋى «كيەلى» بولعاندىعىنىڭ بەلگىسى ەمەس. كيەلى بولۋى ءۇشىن ارنايى ءدىني راسىممەن دۇعا ايتىلۋى كەرەك. سوندا عانا ول – كيەلى، قاسيەتتى سۋ اتانادى. ول ءۇشىن شىركەۋ اكەيى سۋعا بەلگىلى دۇعالاردى ايتىپ، ايقىشتى (كرەست) باتىرادى. وسىدان كەيىن بارىپ، الگى سۋ كيەلى اتانىپ، سوعان شومىلعان كىسى رۋح تازالىعى مەن ءتان تازالىعىنا قول جەتكىزەدى ەكەن.

يسلام ءدىنى حريستيان مەن ياھۋدي (يۋدايزم) دىنىندەگىلەردى «ءاھلي كيتاب»، ياعني «كىتاپ يەلەرى» دەپ اتاپ، وزگە دىندەردەن ءبىر ساتى جوعارى سانادى. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س) زامانىندا بولسىن، ودان كەيىنگى ۋاقىتتارداعى مۇسىلمانداردىڭ الەمدى بيلەپ تۇرعان شاقتا بولسىن، وزگە ءدىن وكىلدەرىنە قۇرمەتپەن قاراپ، ءدىني راسىمدەرىن ورىنداۋلارىنا كەدەرگى جاساماعان.
وسىعان وراي، بىزدەر بىرگە ءومىر كەشىپ كەلە جاتقان حريستيان ءدىن وكىلدەرىنىڭ بۇگىنگى مەيرامدارىنا دا قۇرمەت نازارىمەن قارايتىنىمىز ءسوزسىز.

ءبىراق، بۇل – مۇسىلمانداردىڭ دا وسى كۇندى قاسيەت تۇتىپ، بۇگىنگى مەيرامنىڭ قۇرمەتىنە مۇزداي سۋعا شومىلۋىنا بولادى دەگەن ءسوز ەمەس.
ءقايسىبىر مۇسىلمان وسى كۇننىڭ قاسيەتتىلىگىنە سەنىپ، اتالمىش كۇنگى سۋدى «كيەلى» ساناپ شومىلسا، ياكي، ساقتاپ جۇرسە، ونىسى مۇسىلمانشىلىقتان شىعارىپ، كۇپىرلىككە اپاراتىن ارەكەت. ويتكەنى، ءبىر مۇسىلماننىڭ اتالمىش كۇندى قاسيەت تۇتۋى – ونىڭ استارىنداعى ءپالسافانى، نانىمدى مويىندايتىندىعىن كورسەتەدى. دالىرەك ايتقاندا، ءدال وسى كۇنى قۇدايدىڭ الەمگە ءۇش ءتۇرلى تاڭىرلىك بەينەسىندە كورىنگەندىگىنە سەنەدى دەگەن ءسوز.

بۇعان قوسا: «كىم يسلامنان باسقا ءبىر ءدىن ىزدەسە، استە ودان قابىل ەتىلمەيدى دە اقىرەتتە زيانعا ۇشىراۋشىلاردان بولادى»، – دەلىنگەن قۇران اياتى دا بار.

سونىمەن قاتار، مۇسىلمان كىسىنىڭ ءدال سول كۇنى سولارمەن بىرگە ونداي ءدىني ءراسىمدى ورىنداۋلارى شاريعي تۇرعىدا دۇرىس ەمەس. سەبەبى:

بىرىنشىدەن، ارداقتى مۇحاممەد پايعامبارىمىز(س.ع.س)-دىڭ ساحيح حاديسىندە: «كىم ءبىر قاۋىمعا ۇقساسا، ول سولاردان»، - دەگەن. ءدال سول كۇنى حريستيان ءدىن وكىلدەرىمەن قوسىلىپ، مۇزداي سۋعا ءتۇسۋ حاديستەگى «كىم ءبىر قاۋىمعا ۇقساسا...» دەگەن ۇكىمنىڭ اياسىنا كىرىپ كەتەدى. سول سەبەپتى، ونى حارام دەيمىز. مىسالى، مۇسىلمان كىسىگە سەنبەسە دە شىركەۋگە بارىپ، حريستيانداردىڭ «موليتۆالارىنا» قاتىسۋعا بولا ما؟ بولمايدى. نەمەسە مۇسىلمانعا ەشقانداي نانىم-سەنىمسىز ءسان ءۇشىن موينىنا كرەست تاعىپ الۋىنا بولمايدى. بۇل دا سول سەكىلدى. 

ال شىنىققىسى كەلگەن مۇسىلمان جان مۇزداي سۋعا ءدال ول كۇنى ەمەس، باسقا كۇندەرى تۇسكەنى دۇرىس.

امانتاي تويشىباي ۇلى