اداسىپ، شەكارا اسىپ، سيرياعا بارعان قانداستارىمىزدى اكەلدىك دەپ قۋانىپ تا جاتىرمىز. ال الەۋمەتتىك جەلىلەردە «وسى وتانىن ساتىپ كەتكەندەردى قايتا اكەلۋدىڭ قاجەتى قانشا ەدى؟ مەملەكەتتىڭ قارجىسىن تەككە شاشىپ جاتقان جوقپىز با؟» دەگەن پىكىرلەر جازىلىپ جاتىر. راسىندا، ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ العاندار ءۇشىن تاۋەكەلگە بارۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ قايتىپ كەلگەن قانداستارىمىزدان نە كۇتەمىز؟ 

كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندەگى وسى سۇراقتارعا  كتك تىلشىسىنە ساياساتتانۋشى، تەرروريزم جانە ەكسترەميزم ماسەلەسىن تەرەڭ زەرتتەپ جۇرگەن ساراپشى ەرلان قارين جاۋاپ بەردى. Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وزەكتى بولىپ وتىرعان سيريا ماسەلەسىنە بايلانىستى ساياساتتانۋشىنىڭ جاۋابىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردى. 

–سيرياعا اداسىپ بارىپ، سوسىن اڭىراپ قالعان قازاقستاندىق ازاماتتارىمىزدى ەلگە قايتاردىق دەپ ءقازىر ءبارىمىز جازىپ جاتىرمىز، ايتىپ جاتىرمىز. ءبىرىنشى ماسەلە، بۇل ۇلكەن ساياسي ماسەلە قالاي شەشىلدى؟ وسىنداي سوعىس ءجۇرىپ جاتقان ىستىق نۇكتەدەن ازاماتتارىمىزدى قالاي الىپ كەتتىڭىزدەر؟

–سيريادا ءقازىر بىرنەشە ءارتۇرلى قارۋلى توپتار ءوزارا قىرىلىسىپ جاتقانىن  ايتپاعاننىڭ وزىندە، سيريا كونفليكت توڭىرەگىندە بىرنەشە مەملەكەتتىڭ مۇددەلەرى قايشىلاسىپ جاتىر.تىكەلەي قاقتىعىسقا بارىپ وتىرعان جاعدايدا مۇنداي وپەراسيانى جۇزەگە اسىرۋشى جاۋلاسىپ وتىرعان بىرنەشە جاقتارمەن بايلانىسقا بارۋ مۇمكىندىگى قاجەت. 

–ماسەلە سوندا بولىپ تۇر عوي. ساياسي ماسەلەسى قالاي شەشىلدى؟ 

–تەك قانا ءبىر ەلدىڭ كومەگىنە جۇگىنە سالىپ، مۇنداي وپەراسيانى جۇزەگە  اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، سيرياداعى كونفليكتىدە  ءبىر ەلدىڭ قاۋقارى جەتپەيدى. ول جەردە بىرنەشە ۇلكەن الپاۋىت مەملەكەتتەر، التى مەملەكەت دەرجاۆالاردىڭ تىكەلەي قاقتىعىسىپ وتىرىپ ايتپاعاننىڭ وزىندە، كورشىلەس مەملەكەتتىڭ وزدەرىنىڭ  ءارقايسىسىندا ءارتۇرلى مۇددەلەر بار، سول مۇددەلەر  بىر-بىرىنە قايشى كەلىپ وتىرعان تۇستا ونداي وپەراسيانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەڭ ءبىرىنشى العىشارتى – ءبىزدىڭ مەملەكەتتىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتى. ءبىزدىڭ بارلىق مەملەكەتپەن تەڭ دارەجەلى سەنىمدى قارىم-قاتىناستا ورناتا بىلگەنىمىز. وسىنىڭ ارقاسىندا عانا مۇنداي ۇلكەن وپەراسيا جۇزەگە اسىپ جاتىر. ارينە، وتە قيىن، وتە قاتەرلى، اسكەرلەردىڭ قاتىسۋىن تالاپ ەتكەن وتە كۇردەلى،ءقاۋىپتى ءىس-شارا بولسا دا تۇپكى ماقساتى – گۋمانيستىك. ءبىزدىڭ  قۇزىرلى ورگاندار ايەلدەر مەن 30 بالانى الىپ كەلدى. 

– «جۋسان» وپەراسياسى بارىسىندا ەلگە 47 ازاماتىمىز كەلدى. ول جاقتا ءالى دە 800-900-گە جۋىق ازامات بار دەيدى. ونىڭ 500-گە جۋىعى – بالالار. جالپى ورتالىق ازيادان 5000-عا جۋىق ازامات سيرياعا كەتكەن. ەندى ماقۇل، وزگە ەلدى قويا بەرەيىك، ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىن وسىنداي قادامعا بارۋىنا، كەتىپ قالۋىنا نە سەبەپ بولدى؟ تەك قانا كوكەيىن تەسكەن كوك قاعاز با، الدە ءدىني سەنىم بە، سوقىر سەنىم بە؟

–سەبەپتەر ءارتۇرلى. بۇكىل الەمگە تىكەلەي قاتىسى بار ۇلكەن ماسەلە. سەبەبى، يراكتاعى كونفليكتىگە  80 مەملەكەتتەن 30 مىڭنان 40 مىڭعا دەيىن ازاماتتار بارىپ قوسىلدى. ياعني، بۇل امەريكا، ەۋروپا، تمد ەلدەرى، ورتالىق ازيا، وڭتۇستىك، شىعىس ازيا، تايلاند، كورەيا تاعى باسقا ەلدەردەن بارىپ قوسىلعاندار بار. تەك قانا ءدىني سيپات قانا ەمەس، مەن ادەيى سول ەلدەردى اتاپ وتىرعانىم دا سول. ءاربىر ەلدىڭ  جاعدايى ءارتۇرلى. ءار كەتكەن ازاماتتىڭ سەبەبى دە ءارتۇرلى. كەيبىر ازامات قىزىق كورىپ، سوعىسقا بارىپ قاتىسىپ قايتامىز دەگەن ويمەن دە كەتتى.  

–ساياحاتتاپ قايتقان سياقتى عوي...

–ءبىزدىڭ ەلدەن دە سولاي كەتكەندەر بار. قىزىق كوردى، اقشا ءۇشىن كەتكەندەر دە بار. سوندىقتان دا ءبىز بىرنەشە توپقا بولەمىز. الدانىپ كەتكەندەر، سانالى تۇردە سوعىسۋعا كەتكەندەر، ەرىپ كەتكەندەر. مىسالى، ايەلدەردىڭ كوبى الدانىپ كەتكەندەر. 

–ال ءدىني سەنىممەن كەتكەندەر بار ما؟ 

–ارينە، ءدىني سەنىممەن دە كەتكەن. ول جاقتا مۇسىلماندار ءۇشىن ەڭ ءبىر قولايلى، سونداي مەملەكەت ەكەن دەپ ويلاعان. ءبىراق بارعاننان كەيىن كەلەسى كۇنى-اق كوزى جەتىپ، الدانعانىن ءبىلىپ، قايتىپ كەلگەندەر بولدى. الايدا ول جاققا بارۋ وڭاي، قايتۋ قيىن. قايتام دەگەننىڭ ءبارىن اتىپ تاستايدى. سوسىن امال جوق، قالادى. نەمەسە وندا كەلگەندە ۆيدەو، فوتوعا ءتۇسىپ تاراتاتىنىن دا كوبىسى بىلمەيدى. كەلگەندە قولىنا قارۋ ۇستاتىپ، ۆيدەوعا تۇسىرەدى. ءماز بولىپ ۆيدەوعا، فوتوعا تۇسەدى. سوسىن ونى ادەيى جاريالايدى. ول تاراپ كەتتى. «ەلدەرىڭىزدەگى قاۋىپسىزدىك ورگاندار ەندى سىزدەردى تانىپ ءبىلىپ وتىر، بارساڭىز، بىردەن قاماپ تاستايدى» دەيدى. ءسويتىپ ولار ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالادى. كوپشىلىگى سەنىپ، الدانىپ كەتكەندەر. «تاڭ قالامىز. قاسىمىزدا جۇرگەن ادامدار ىشىمدىك ىشەدى، تەمەكى  تارتقاندى ايتپاعاننىڭ وزىندە. ءتىپتى تاڭعى نامازعا تۇرمايدى، جۇما نامازعا دا قاتىسپايدى»، - دەيدى. ەلگە قايتارىلعان ايەلدەر مەن ەر ازامات، بالالار بولسىن ولار باسقا ءبىر ەلدەردىڭ، ۇكىمەتتىڭ قولىنا تۇسكەن ازاماتتار ەمەس. ولار ءبىر توپتىڭ قولىنا  تۇسكەندەر. مىنە، بار جاعداي وسى. ياعني، بۇل شىن مانىندە، ەشقانداي قاسيەتتى سوعىس ەمەس. باسقا مۇددەلەر ءۇشىن بىر-بىرىمەن ەسەپ ايىرىسۋ. 

–وزدەرى بىلمەۋى مۇمكىن...

–بىرەۋى بىلسە، بىرەۋى بىلمەيدى، بىرەۋى مويىنداعىسى كەلمەيدى. بوستان بوسقا باسقا بىرەۋدىڭ مۇددەسى ءۇشىن ءولىپ جاتقانىن كىم مويىندايدى؟  

♦سيرياداعى وتانداستارىمىزدى ق ر قارۋلى كۇشتەرى قالاي قۇتقاردى؟ (ۆيدەو)

–الەۋمەتتىك جەلىلەردە بۇلار وتانىن ساتىپ كەتىپ قالعاندار، «مەملەكەت وسىنشا شاشىلىپ نە ءۇشىن الىپ كەلدى ولاردى؟»  دەگەن پىكىر بار. ماسەلەنى باسقا قىرىنان قارايىقشى. وسى ازاماتتارىمىز سوعىس بولىپ جاتقان سيريادا قالدى دەپ ەسەپتەيىك، مەيلى، ءبىز قانداستارىمىزدى جوعالتتىق دەپ ەسەپتەيىك. ال ەلگە، مەملەكەتكە كەلە جاتقان ءقاۋىپ بار ما؟ 

–دۇرىس سۇراق. ءبىزدىڭ ەلدە دە، باسقا ەلدە دە وسىنداي ديسكۋسسيا بار. ايەلدەر مەن ەر-ازاماتتاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە بالالاردى قايتارۋ كەرەك پە؟ ونداي كۇدىكتىڭ بولۋى تۇسىنىكتى. سەبەبى، ولار سوعىستىڭ ورتاسىنان كەلىپ وتىر، سوعىس جاعدايىندا ءوستى. ولاردىڭ ساناسى ءبىرشاما ۋلانعان دەسە دە بولادى. ەلگە كەلگەننەن كەيىن ءقاۋىپ توندىرمەي مە؟ راس، ونداي قاتەر بار، ونى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. قانشالىقتى ولار بەيبىت ومىرگە ۇيرەنەدى، بەيىمدەلەدى، ءبىزدىڭ قۇندىلىقتاردى يگەرەدى، ءبىزدىڭ ءومىر سالتىمىزبەن جۇرە الادى  دەگەن قاتەر بار. ءبىراق، وسى بالالار، ايەلدەر سول سيريا بولسىن، يراكتاعى قاقتىعىس اۋماعىندا قالسا، ءقاۋىپ  ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن  ءبىز ءۇشىن ەسەلەنە تۇسەدى. نەگە؟ ويلاڭىز، 400 دەمەي-اق قويايىق، سول 30 بالانىڭ ىشىندە ەڭ ۇلكەنى 15 جاستا. تاعى بەس جىل وتەدى، ۇلكەن ازامات سوعىسىنىڭ ورتاسىندا وسكەن، قارۋدىڭ ءبارىن مەڭگەرگەن، ءبىزدىڭ ءتىلدى بىلەدى. سوعىس ورتىنەن شىڭدالىپ كەلگەن 20-دان اسقان جىگىت پەن قىزدار – ءقاۋىپتى. بىرنەشە ەسە ءقاۋىپتى.

♦سيريادان ورالعان قازاقستاندىقتاردى ازاماتتىعىنان ايىرا ما؟

–ياعني، مىناۋ الدىن الۋ عوي سوندا؟

–بۇل شارا گۋمانيتارلىق ماقساتپەن  قاتار ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىكتىڭ الدىن الۋ. «نەگە ءبىز وزبەكستان سياقتى ارەكەت جاسامايمىز؟ نەگە شەتىنەن ءبارىن قۋىپ شىعارىپ قۇتىلمايمىز؟» دەپ سۇرايدى مەنەن. ءار ەلدىڭ ءوز جاعدايىنا بەيىمدەلگەن ءوز ساياساتى بار. ءبىراق، قۇدايعا شۇكىر، ءبىز ۇيىمداسقان فورمامەن تاپ بەرىپ وتىرعان جوقپىز. بىزدىكى جەكەلەگەن، ءبىرلى-جارىم، ون ادام. ياعني، ءبىزدىڭ جاعدايداعى ەڭ ۇتىمدىسى راديكالدى فورماعا جول بەرگەن جوقپىز. قانداي دا ءبىر ۇيىم رەتىندە بىرىگۋىنە، ۇيىمنىڭ پايدا بولۋىنا اكەپ سوعاتىنداي ارەكەتكە بارعان جوقپىز. ايتپەگەندە، ونىڭ كوسەمدەرىنىڭ ىشىندەگى بەلسەندىلەرىنىڭ كوزىن جويعانىمەن، ەكىنشىسى تاعى بار.  مىنە، سول سياقتى ەگەر دە 30 بالانى، ودان كەيىن باسقا 100 بالانى، جالپى كولەمى 300-400 بالا قالا بەرەتىن بولسا، تاعى ءبىر 3-4 جىلدان كەيىن جاسوسپىرىمدەر ۇلكەن ازامات بولادى. ولاردىڭ باسىن بەدەلدى ءبىر كۇشتەر قوسىپ، مەملەكەتىمىزگە قارسى پايدالانبايتىنىنا كىم كەپىل؟ سوندىقتان بۇل بالالار مەن ايەلدەردىڭ قايتارىلىپ اكەلۋى قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان دا دۇرىس. ءبىزدىڭ ەل باقىلاۋدا. ولارمەن ءتۇرلى جۇمىستار جاسالىنادى. 

♦سيرياداعى ۇلىنان ايىرىلعان انا: كەلىنىم مەن ءۇش نەمەرەم قايدا قاشارىن بىلمەي ءجۇر

–ەگەر انا جاقتا قانداي دا ءبىر پىكىر قالىپتاسقان بولسا، كەلگەننەن كەيىن وزگەرتۋ مۇمكىن بە؟ 

–وزگەرتۋگە بولادى. سيريادا سوعىسىپ كەلگەن كەيبىر ازاماتتار بار. ولار كەلگەننەن كەيىن سول جاقتاعى ناقتى ءبىر ىس-ارەكەتتەر ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ، قاتەلىكتەرىن سەزىنىپ، ءقازىر باسقالارمەن جۇمىس ىستەۋگە سانالى تۇردە كومەكتەسىپ جاتقاندار بار.

ۇسىنعان گۇلىم جاقان