3-قاڭتار كۇنى ايدىڭ ارعى بەتىنە تۋىن تىككەن قىتايلار وسىدان ەكى كۇن بۇرىن، ياعني 15 قاڭتار كۇنى تاريحتا تۇڭعىش رەت ايدا ماقتا ءوسىرۋدى باستاعاندارىن، ماقتا ءدانىنىڭ  ءساتتى تۇردە  وسە باستاعانىن ماقتانىشپەن جاريا ەتكەن بولاتىن.  ال بۇگىن «سينحۋا» اگەنتتىگى ايداعى وسىمدىكتىڭ ءولىپ قالعانىن جەتكىزدى.  

ايعا ماقتا دانىمەن قوسا كارتوپ جانە باسقا دا داقىل  تۇقىمىن  قىتايدىڭ پلانەتاارالىق «چانە - 4» اۆتوماتتى ستانساسى ارنايى كونتەينەرمەن جەتكىزگەن بولاتىن. سونىڭ ىشىنەن تەك ماقتا ءدانى ءوسىم بەرگەن-دى. ءبىراق... چۋنسين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىمىستىلارىنىڭ ايتۋىنشا، ماقتا ءدانى ايداعى ون بەس كۇنگە سوزىلاتىن ءتۇن مەزگىلىنە جانە -170 گرادۋسقا جەتەتىن سۋىققا شىداماعان.

وسىلايشا تاريحتا تۇڭعىش رەت قىتايلار باستاعان ادامزاتتىڭ  ايدا وسىمدىك وسىرمەك بولعان ەكسپەريمەنتى ءساتسىز اياقتالدى. ودان بۇرىن دا حالىقارالىق عارىش ستانساسىندا وسىنداي تاجىريبە جۇرگىزىلىپ، ول دا اياقسىز قالعان-دى.

ايدا داقىل ءوسىرۋ نە ءۇشىن كەرەك جانە ول مۇمكىن بە؟ ول ءۇشىن سۋ كەرەك ەمەس پە. بۇرىندارى ءۇندىنىڭ «چاندرايان-1» دەگەن سپۋتنيگى اي بەتىنەن مۇز بوپ قاتىپ جاتقان 40 كراتەر تاپقانىن جەرگە جەتكىزگەن. مۇز دەگەنىڭ – سۋ دەگەن ءسوز. ءبىراق ايدا سۋ بار ەكەنى دالەلدەنبەگەن.

جالپى، جەردەن تىس اي مەن مارس سياقتى پلانەتاعا قونىس اۋدارۋ جايىن وتكەن عاسىردىڭ باسىندا كوسموناۆتيكانىڭ اتاسى كونستانتين سيولكوۆسكيي  دە قوزعاپ كەتىپتى. ونىڭ ايتۋىنشا، عارىشتى يگەرۋ جاي عىلىمي قىزىعۋشىلىقتى قاناعاتتاندىرۋ ەمەس، تۇبىندە ادامزاتتىڭ باسقا پلانەتاعا قونىس اۋدارۋىن قامتاماسىز ەتەتىن نەگىزگى پراكتيكالىق تاپسىرما. سول سيولكوۆسكييدىڭ ءتىرى كەزىندە اشىق عارىشقا شىعا الاتىن اپپارات تا جوق ەدى. سوعان قاراماستان دانىشپان شالىڭ تۇبىندە جەر بەتى ادامزاتتى اسىراي الماي، ادام بالاسى باسقا پلانەتاعا اۋا باستايتىنىنىن بولجاپ كەتكەن.  كىم بىلەدى، كەز كەلگەن ۋاقىتتا ايتىپ كەلمەيتىن الاپات اپات: اسپاننان الىپ استەرويد قۇلاپ نەمەسە يادرولىق سوعىس بولىپ، ناتيجەسىندە جەر بەتىندەگى ءتىرى جاندىنىڭ ءبارى قىرىلىپ قالمايتىنىنا كىم كەپىلدىك بەرەدى؟ ودان قۇداي ساقتاسىن، ارينە.  

ال ەندى شىنىمەن وقىمىستىلاردىڭ باسىن سىندىرعان سۇراق شىندىققا اينالىپ، باسقا پلانەتاعا قونىس اۋدارۋعا تۋرا كەلسە، ناقتى قايدا ۇشىپ بارۋىمىز مۇمكىن؟ ەڭ باستى كانديداتتار، ارينە، جەرگە جاقىن ورنالاسقان اي مەن مارس ەكەنى انىق. بۇل اسپان دەنەلەرىن عالىمدار ءالى زەرتتەپ بىتە الماي جاتىر.

جارايدى، ايعا قونىس اۋداردىق دەيىك. ونداعى ەڭ باستى پروبلەما – ادامعا قاجەت كيسلورود، سۋ، تاماق. اۋاسىز كەڭىستىكتە كيسلورودتى ايدىڭ توپىراعىنان الۋ مۇمكىن بولسىن دەيىك، ال سۋدى شە؟ سۋ مۇز بوپ قاتىپ جاتقان كراتەرلەردەن تابىلدى دەيىك. ەندى ايدىڭ بولاشاق تۇرعىندارىنا تاماق كەرەك ەمەس پە؟ ونى قايتەمىز؟ بيولابوراتوريادا عارىشتىق جاعدايعا بەيىمدەلگەن جەمىس وسىردىك دەيىك. ول ادامنىڭ جۇمىرىنا جۇق بولا ما؟ ال ايدا تاۋىق اسىراپ، بيداي ەگە المايسىز.  بارلىق ماسەلە گراۆيتاسيادا بولىپ تۇر. ياعني ايداعى تارتىلىس كۇشى جەردەگىدەن التى ەسە از. مۇنداي سالماقسىزدىق جاعدايىندا تاۋىعىڭ تارىدان دا جەڭىل بوپ، اسپاندا ۇشىپ جۇرەتىن بولادى. ەڭ باستىسى – بۇل دا ەمەس. ەڭ باستىسى – ايدا جىلۋ مەن جارىققا، پايدالى قازبا بايلىق وندىرۋگە قاجەتتى تۇراقتى ەنەرگەتيكا تابۋ.

بۇگىندە زەرتتەۋشىلەرگە عارىشتا ەنەرگيا ءوندىرۋدىڭ ەكى-اق كوزى بەلگىلى – يادرولىق وتىن جانە كۇن ساۋلەسى. ول دا وڭاي شاعىلاتىن جاڭعاق ەمەس. يادرولىق قوندىرعىلاردى جەردەن تاسۋعا تۋرا كەلەدى. مۇنىڭ وزىندە ۋرانى بار راكەتا-تاسىمالداعىشتىڭ جەردىڭ وزىندە اپاتقا ۇشىراماسىنا كەپىلدىك جوق، ول جەردە اپاتقا ۇشىراسا، ايعا كوشەتىن ادام دا قالمايدى.

كۇن ەنەرگياسىنىڭ ءجونى بولەك. ەڭ باستىسى ونى «جيناۋ» جانە «ايلىقتارعا» قاراي باعىتتاۋ. ءبىراق ءدال قازىرگى كۇن باتەرەيالارى وعان مۇلدەم قاۋقارسىز. 

ال ادام تۇرۋ ءۇشىن ايعا ءۇي سالۋ كەرەك ەمەس پە؟ ءۇي سالۋدىڭ قيىندىعى جوق، قيىنى – كۇن رادياسياسى. رادياسيانىڭ دەڭگەيى تىم جوعارى بولعاندىقتان، ءتىرى جاندىنىڭ بارىنە ءقاۋىپ توندىرەدى. سول ءۇشىن رادياسيادان قورعايتىن ارنايى ماتەريالدان عارىشتىق ءۇي تۇرعىزۋ قاجەت نەمەسە بىرنەشە مەتر تەرەڭدىككە بۋنكەر ورنالاستىرۋ كەرەك بولادى. بۇل ورايدا اعىلشىننىڭ اتاقتى  ارحيتەكتورى نورمان فوستەرگە ايدا سالىناتىن قالاشىقتىڭ جوباسىنا تاپسىرىس تا بەرىلگەن.  كەيبىر عالىمدار اي مەن مارس ەمەس، بولاشاقتا ادامزاتقا قونىس ۆەنەرا پلانەتاسى بولاتىنىن ايتادى. وندا ءقازىر تەمپەراتۋرا سەلسيي بويىنشا 400 گرادۋستان اسادى. ۆەنەرا ءوز ءوسىن وتە جاي اينالادى. جەردەگى  ءبىر كۇن وندا جەردەگى ءبىر جىلمەن تەڭ. وقىمىستىلار ول پلانەتانى استەرويدپەن ماقساتتى تۇردە بومبالاسا،  ناتيجەسىندە شاڭ كوتەرىلىپ، قاجەتتى تەمپەراتۋرا پايدا بولاتىنىن ايتادى. سونداي ادىستەرمەن ۆەنەرانىڭ ءجۇرىسىن تەزدەتۋگە دە بولاتىن سياقتى. ال  وعان قانشا ۋاقىت كەتەتىنىن ايتۋعا ءال-ازىر عىلىم دايىن ەمەس.  

«ادامزات الداعى 100 (ءجۇز) جىلدا جەر پلانەتاسىن تاستاپ، ءومىر سۇرۋگە بولاتىن جاڭا پلانەتاعا قونىس اۋدارا باستاۋى  ءتيىس» دەپ مالىمدەدى ستيۆەن حوكينگ دەگەن اعىلشىننىڭ بۇكىل الەمگە بەلگىلى استروفيزيگى. نە دەسەك تە، بولاشاقتا ادامزات بالاسى مۋلتيپلانەتالىق بيولوگيالىق تۇرگە اينالىپ، ءبىر پلانەتادان ەكىنشى پلانەتاعا ۇشىپ بارىپ ءجۇرۋى ابدەن مۇمكىن. ال ول مەكەن مارس بولا ما، اي مەن ۆەنەرا بولا ما، شولپان بولا ما، بەلگىسىز. قىرۋار عىلىمي ىزدەنىستەرگە سۇيەنسەك، العاشىندا بوگدە پلانەتاعا اتتانعان بىرنەشە ادام كىشكەنە بازادا قونىستانىپ، ول بارا-بارا ءبۇتىن ءبىر ۇلكەن قوعامعا اينالادى دەگەن جورامال بار. جاڭا الەمنىڭ نەگىزىن قالاۋشى پيونەرلەر بۇدان 400 جىل بۇرىن امەريكاعا بارىپ قونىستانۋشىلار سەكىلدى بولعانى دا. العاشىندا مارستاعى قالالار جەردەگى وكىمەت باسقاراتىن كولونيا بولسا، ۋاقىت وتە كەلە تاۋەلسىزدىگىن الىپ، مارستىقتار ءوزىن ءوزى بيلەپ-باسقارماق. وسىلايشا، جات پلانەتانى جايلاتىپ قوياتىن فانتاستيكالىق روماندار بولاشاقتا فانتاستيكا بولۋدان قالاتىن سياقتى. سەبەبى بۇگىنگى الىس كوكجيەكتەردى كوزدەپ قولعا الىنىپ جاتقان نارسەلەر – ادامزاتتى باسقا پلانەتاعا قونىس اۋدارۋعا اپارا جاتقان العاشقى ادىمدار.