قاجىمۇقان - حالىقشىل، پوددۋبنىي - گيتلەرشىل...

/uploads/thumbnail/20190123080254155_small.jpg

XX عاسىر  باسىندا رەسەيدە، ەۋروپادا بولسىن ورىس بالۋانى يۆان پوددۋبنىي «چەمپيونداردىڭ چەمپيونى» بولعان. ي.پوددۋبنىي مەن قاجىمۇقان  ءتورت رەت كۇرەسەدى. ءبىرىنشىسى سانكت-پەتەربۋركتە فورس پاركىندە (1907ج.)، ەكىنشىسى سانكت-پەتەربۋركتە (1913ج.)، ءۇشىنشىسى ورەلدا (1913ج.)، ءتورتىنشىسى – تبيليسيدە (1913ج.). رەسمي باسىلىمداردا ءۇش كەزدەسۋى تەپە-تەڭ، ال بىرەۋىندە ي.پوددۋبنىي جەڭگەن بولىپ شىعادى. قاجىمۇقانتانۋشى مارقۇم قالياكپار ءامىرجانوۆتىڭ  ايتۋىنشا، ي.پوددۋبنىيدىڭ وسى جەڭىسىنە كۇماندانۋعا بولادى. يۆان ماكسيموۆيچ سول جولى امەريكاعا بارعىسى كەلىپ تاستانقىراپ كەتكەن كۇرەسىن باستاپ، امەريكاعا جولداما العانداردىڭ ءبىرى قاجىمۇقانمەن كۇرەسەدى. وسى كۇرەستە ي.پوددۋبنىي جەنگەن بولىپ جاريالانادى.  ال قاجىمۇقان جەنگەندە ي.پوددۋبنىي، بىرىنشىدەن امەريكاعا بارا المايتىن، ەكىنشىسى، ورىس بالۋاندارىنىڭ ۇرانىن، قولعا ۇستاعان تۋىن  قاجىمۇقاننان  باسىم ەتۋ ساياساتى بولعانى انىق. قاجەكەڭ، ارينە،  ۇستازى ءارى دوسى بولعان پوددۋبنىيدى سىيلاعان.

رەسەي يمپەرياسىنىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسى كەڭەس يدەولوگياسىنان اككى بولماسا كەم بولماعانى بەلگىلى. قاجىمۇقاندى ي.پوددۋبنىي ۇپاي سانىمەن جەڭدى مە، تازا قۇلاتۋمەن جەڭدى مە ول باسىلىمداردا ايتىلماعان. قالاي بولسا دا سيرك شەنەۋنىكتەرى، كۇرەس ۇيىمداستىرۋشىللارى، تورەشىلەرى دە وزدەرىنىڭ «پاتريوتتىق» مىندەتىن جاقسى ورىنداعان.  بىزدىڭشە، قاجىمۇقان ي.پوددۋبنىيدى  جەنگەن.  ايتپەسە سول كەزدەگى قاجەكەڭنىڭ زامانداسى، ونىڭ كۇرەستەرىنە قانىق  اقىن ساكەن سەيفۋللين:    

 

«كۇرەستە سسسر-دا جەكە دارا،

           تالاي ءداۋ قىلا الماعان ەشبىر   شارا،

           ەۋروپا ازيادان اسقاندار دا

           پاددۋبنىي، گانس-گاۋان، كازبەك  گورا» دەپ جىرلار ما ەدى...

          

 «پوددۋبنىي» اتتى كينونى  ءبارىڭىز كورگەن بولارسىزدار. ورىستار وسى كينودا پوددۋبنىيدى بيىكتەتىپ،  قاجىمۇقاندى الاسارتقان.  ياعني فيلمدە پوددۋبنىي قاجىمۇقان اتتى تۇرىك بالۋىنىنىڭ جەلكەسىن ءۇزىپ جىبەرەدى. رەجيسەرلار تۇرىك بالۋانىنا باسقا ەسىم تاپپاي، قاجىمۇقاننىڭ اتىن تاڭداۋى كەزدەيسوقتىق  ەمەس، قازاق باتىرىن تومەندەتۋ ءۇشىن ادەيى ىستەلگەنى انىق.

 بارىمىزگە تاريحتان بەلگىلى سول كەزدە قاجىمۇقان ەۋروپا ارەناسىندا رەسەي اتىنان، شىعىس الەمىنىڭ ارەناسىندى ءبىر جىلدارى جاپون- مانچجۋر ەلدەرى اتىنان كۇرەسكە قاتىسقان. تاريحي جازىلمالاردا قاجىمۇقان اتامىزدىڭ تۇرىك بالۋانى بولىپ كۇرەسكەنىن كورمەدىم. 1اناۋ ايتتى، مىناۋ ايتتى1 دەگەندى ەستىمەدىم. ال تۇرىك بالۋاندارىمەن كەزدەسىپ ستامبۋلدا نۇرلىنى، پاريجدە شاكىردى جەڭگەنى بىرنەشە ەستەلىكتەردە جازىلعان.

 قاجىمۇقان مەن پوددۋبنىيدىڭ ءومىرباياندارى  ۇقساس. ەكەۋى دە قاراپايىم حالىق  ورتاسىنان شىققان. قاجىمۇقان  قوسپا اۋىلى اقمولا ۋەزى، باتىس- ءسىبىر ولكەسىندە تۋعان. اكەسى قاراپايىم قازاق ،  مالشى. ءوزىنىڭ باستاعان جۇمىسى  مالشى- جالشى.

 پوددۋبنىي  ۋكراينانىڭ  بوگودۋحوۆكا سەلوسىندا تۋعان،  زاپوروجەلىك كازاك . اكەسى كەدەي  شارۋا ، ءوزى سيەۆوستوپول پورتىنىڭ جۇك تيەۋشىسى بولعان.

قاجىمۇقاننىڭ بويى 186 سم سالماعى 130 كەلى، پوددۋبنىيدىڭ  بويى 184 سم سالماعى 118 كەلى بولعان.

العان ناگرادالارى مەن اتاقتارىنە كەلسەك،   پەرسيادا قاجىمۇقان التىن ارىستان جانە كۇن  وردەنىن (1909 ج) العان،  مانچجۋر ريزاشىلىق وردەنىن  1912 جىلى يەلەنگەن.  ەۋروپانىڭ چەمپيونى اتتى بەلبەۋ تاققان. پولياك حالقىنىڭ كورولى ءوز بەلبەۋىنەن الىپ ءتورت التىن پلاستينكانى قاجىمۇقاننىڭ بەلبەۋىنە قاداعان. دەنەشىنىقتىرۋ مەن سپورتتى دامىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن قازاق اۆتونوميالى سوۆەتتىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى پرەزيديۋمىنىڭ 1927 جىلى ارنايى شەشىمىمەن قاجىمۇقانعا «قازاق دالاسىنىڭ باتىرى» دەگەن قۇرمەتتى اتاق بەرىلگەن.

 پوددۋبنىي – قۇرمەتتى لەگيون وردەنى (1911ج)، رەسەيدىڭ  ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىن (1939ج)، رەسەيلىڭ  ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، سپورت شەبەرى اتاعىن العان.

قاجىمۇقان 1929 جىلى نوۆوسيبيرك قالاسىندا سوتتالىپ التى  اي اباقتىدا وتىرادى.

پوددۋبنىيدى 1920 جىلى  ودەسسانىڭ توتەنشە كوميتەتى سوتتاپ تۇرمەگە جابادى.

         ەكەۋى دە (قاجىمۇقان، پوددۋبنىي) كۇرەستى سيرك ارەناسىنان باستاپ، 1941 جىلى سيركتىڭ ارەناسىمەن قوشتاسادى. 

 قاجىمۇقان ۋاقىتىندا العان ناگرادتارىن وتان سوعىسىنىڭ الدىندا، پوددۋبنىي سوعىس كەزىندە ساتقان.

پوددۋبنىي  ۇلى وتان سوعىسى ۋاقىتىندا (1941-1943جج)  نەمىستەر جاۋلاپ العان ەيسك  قالاسىندا تۇرعان. نەمىستەر وعان اسكەري اۋرۋحاناعا (گوسپيتال) بيلليارد زالىن اشۋعا رۇقسات بەرىپ، ءسويتىپ گەرمانياعا ايدالۋىنان امان قالعان.

ال قاجىمۇقان 1943 جىلى  جەڭىس كۇنىن جاقىنداتام دەپ ءوزى باس بولىپ ويىن- ساۋىق وتكىزىپ، ودان تاپقان 100 مىڭ سوم اقشاسىن قورعانىس قورىنا تاپسىرعان.  ستاليننەن العىس ايتقان تەلەگرامما  العان. ول اقشاعا قازان قالاسىندا ۇشاق  جاسالىپ، قازاق ۇشقىشى قاجىتاي شالابايەۆقا تابىس ەتىلەدى. ول قاجىمۇقان سىيعا تارتقان ۇشاقپەن 120-دان استام جاۋىنگەرلىك تاپسىرما ورىندايدى. اقىرىندا، اسكەري اۋە كۇشتەرىنىڭ باسقا دا ماشينالارىمەن بىرگە 1945 جىلى 24 ماۋسىمدا موسكۆادا وتكەن جەڭىس پارادىنا قاتىسادى. ال سول ۇشاقتىڭ ۇشقىشى قاجىتاي شالابايەۆ سوعىستان قايتقان سوڭ قاجىمۇقان اعاسىمەن بىرنەشە رەت كەزدەسىپ، دامدەس بولادى.

 

 

پىكىر قالدىرۋ

قاتىستى ماقالالار