قوناق كەلگەندە قولعا سۋ قۇيۋ دەگەن ءداستۇر بار. راسى كەرەك، سۋ قۇيۋدان ءبارىمىز قاشاتىنبىز. ءبىرى ساماۋىرعا سۋ تولتىرىپ، ءبىرى وشاققا وتىن تاسىعان بولا قالادى. اعالارىمىز: «ادامنىڭ كىشىسى بولعانشا، ءيتتىڭ كۇشىگى بول»، بار، قولعا سۋ قۇي»، – دەپ جۇگىرتىپ جىبەرەدى. «ۇلكەندى تىڭداۋ كەرەك!» ءبىر قولعا قۇمان، ءبىر قولعا شىلاپشىن، مويىنعا سۇلگى اسىپ، قولعا سۋ قۇياسىڭ. ونىڭ دا ءوزىنىڭ ءتارتىبى بار. اكەمىز اناداي جەردە: «سۋ – ەتەكتەن، باتا –توردەن» دەگەن، «وڭ جاقتان باستاپ قۇي»، «ءبىر قولىڭمەن شۇمەگىن ۇستاپ تۇر»، «سارىلداتپا، ءۇزىپ-ۇزىپ ءۇش رەت قۇي»، «ءتورتىنشىسىن قوناق سۇراسا عانا قۇي»، – دەپ باقىلاپ تۇراتىن. سۋدى نە ءۇشىن ءۇزىپ قۇياتىنىن دا ەسەيە كەلە بىلدىك. ادەتتە، قايتقان كىسىنىڭ دەنەسىن جۋىندىرىپ، مەيرام سۋىن قۇيعان كەزدە عانا وجاۋداعى سۋ تاۋسىلعانشا ۇزبەي قۇيادى ەكەن.

سۋ قۇيىپ تۇرىپ: «قولىن نەگە دالادا جۋا سالمايدى؟»، «ادامدى اۋرەلەمەي وزدەرى-اق جۋىپ كىرسە بولادى عوي»، – دەپ كىر سۋدان جيىركەنىپ، ىشتەي جاقتىرماي تۇراسىڭ. قاريالار: «مولدا بول!»، «ۇلكەن جىگىت بول!»، «كوپ جاسا!»، «قاتارىڭنىڭ الدى بول!» – دەپ العىس ايتىپ، باتاسىن بەرىپ جاتادى. ەگەر سول كەزدە وسىنىڭ ءبارى جازىلعان كىتاپ بولعاندا، بۇل داستۇرگە باسقاشا قارار ما ەدىم. قولعا سۋ قۇيۋعا تالاسا-تارماسا اسىعار ما ەدىك، كىم ءبىلسىن؟!

قازاق حالقىندا ۇيگە قوناق كەلگەندە جاس بالانىڭ قولىنا قۇمان بەرىپ، موينىنا سۇلگى اسىپ، اس ىشەردىڭ الدىندا قوناقتاردىڭ قولىنا سۋ قۇيعىزاتىن ءداستۇر بار. اڭىز بويىنشا بۇل ءداستۇر سۇلەيمەن پايعامباردان قالعان دەسەدى.

ءداۋىت پايعامبار وتىز ۇلىنان ايرىلعان سوڭ قايعىدان قان جۇتادى. ۇلىق اللا ونى جۇباتۋ ءۇشىن وعان تاعى ءبىر ۇل سىيلايدى. ءداۋىت ۇلدى بولاردىڭ قارساڭىندا جەبىرەيىل پەرىشتە ۋاحي اكەلەدى.

– ءاي، ءداۋىت! ۇلىق اللا ساعان ءبىر ۇل ءناسىپ ەتەدى. ءبىراق شارتى سول: ول بالانىڭ قىزىعىن توعىز جىل عانا كورەسىڭ. وسىعان ريزاسىڭ با؟ – دەيدى. ءداۋىت ىشتەي قىنجىلسا دا: «جاپپار يەمنىڭ امىرىنە نە قىلسا دا، ريزامىن»، – دەپ كەلىسەدى. كوپ ۇزاماي ءداۋىت ۇلدى بولىپ، ەسىمىن سۇلەيمەن قويادى.

ءداۋىت پاتشا بولعاندىقتان، ونىڭ سارايىنا كۇن سايىن جۇزدەگەن ادام قوناققا كەلەدى ەكەن. سول كەزدە جەتى جاسار سۇلەيمەندى ءبىر قولىنا قۇمان، ءبىر قولىنا سۇلگى ۇستاتىپ، سارايدىڭ الدىندا قىزمەتكە قويادى. بالا كۇنى بويى كىرگەن-شىققان قوناقتاردىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، العىسىن الادى. ونىڭ ادال قىزمەتىنە ريزا بولعان قوناقتار:

– عۇمىر جاسىڭ ۇزاق بولسىن!

– قۇدايدىڭ سۇيىكتى ق ۇلى بول!

– باسىڭنان ب ا ق، استىڭنان تاق كەتپەسىن!

– ءادىل پاتشا بول!

– ەكى دۇنيەنىڭ سىرىن ءبىل!

– دۇشپانىڭا قاتال، دوسىڭا ادال بول!

– عالىم بول! – دەپ، توقسان توعىز ءتۇرلى تىلەك ايتىپ، باتا بەرەدى ەكەن. ارادا ون بەس جىل وتەدى. سۇلەيمەننىڭ بۇعاناسى بەكىپ، قابىرعاسى قاتايىپ، ويى دا، بويى دا ءوسىپ، ازامات بولىپ ەر جەتەدى.

ءبىر كۇنى ءداۋىت ۇلىق اللاعا:

– ۋا، اللا، ماعان ۇلىڭنىڭ قىزىعىن توعىز جىل عانا كورەسىڭ دەپ ەدىڭ. بۇل نە حيكمەت؟ – دەپ سۇرايدى. ۇلىق اللا:

– راس ايتاسىڭ. سۇلەيمەننىڭ پەشەنەسىنە توعىز جىلدىق عۇمىر جازدىم. ءبىراق زەرەك ۇلىڭ قوناققا قىزمەت ەتۋدەن شارشامادى. اقساقالداردىڭ باتاسىن الۋعا قۇمار بولدى. كۇن سايىن ادامدار وعان مەنىڭ 99 ەسىمىمدى ايتىپ، شىن جۇرەكتەن العىس جاۋدىرىپ، باتاسىن بەرەدى. كوپتىڭ العىسىمەن ونىڭ عۇمىر جاسى ۇزاردى. مەنىڭ ءبىر ەسىمىم – حالىق. حالىقتىڭ تىلەگىن قابىل ەتپەۋ ۇلىقتىعىما سىن بولار. بۇگىننەن باستاپ سۇلەيمەنگە 99 ءتۇرلى مۇعجيزا بەرەم. جەردەگى بۇكىل تاۋ-تاس، اڭ-قۇس، ون سەگىز مىڭ عالامعا پاتشا قىلامىن، – دەدى. سودان باستاپ سۇلەيمەنگە دارىماعان كەرەمەت قالماپتى دەسەدى.

وسىعان وراي، «سۇلەيمەن دە سۋ قۇيعان»، «سۋ يەسى - سۇلەيمەن» دەگەن سوزدەر ەل اراسىنا تارالىپتى. ءقازىر دە قازاق حالقى ۇيگە قوناق كەلگەندە جاس بالاسىنىڭ قولىنا قۇمان مەن سۇلگى بەرىپ: «ۇلكەن كىسىلەردىڭ باتاسىن ال»، – دەپ سۋ قۇيعىزادى. «باتامەنەن ەل كوگەرەر، جاڭبىرمەنەن جەر كوگەرەر» دەگەن ءتامسىل ءسوز سۇلەيمەننەن قالعان ەكەن.

زاۋرە داۋلەتوۆا

ۇسىنعان: ماقپال سەمباي