تەگىن بىلگەن قازاقتىڭ ءبارى تۋىس. قازاق رۋلارى – ءبىر اتادان وربىگەن تۋىستاس ادامداردىڭ جيىنتىعىنان تۇرادى. رۋ اتاۋلارى – ءبىر كەزدەگى اكەلەرىمىزدىڭ اتتارى، ەسىمدەرى، ياعني ول ءوزىڭنىڭ تەگىڭ.

رۋ – اتا دەگەن ءسوز. سوناۋ تۇپكىردەگى ادام اتادان بەرى ۇرپاعىنىڭ بىر-بىرىنە دەگەن مەيىرىمدىلىگى مەن اۋىز بىرلىگى ءۇشىن جاساعان جاقسى ىسىمەن ۇرپاعىنا ۇلگى بولعان، جاپىراعى جايقالعان، الىپ بايتەرەككە اينالىپ، جاقسىلىققا جارىسۋدان بايگەدەن كەلگەن، تاۋ تۇلعالار عانا رۋ اتىن يەمدەنگەن. اتام قازاقتىڭ "رۋىڭ كىم؟" دەگەنى – سەنىڭ الەمگە ۇلگى بولعان ەڭ ۇلى اتاڭنىڭ اتى كىم دەگەنى.

تەك قانا «اس ءىشىپ، اياق بوساتقاندار» جانە قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە قىزمەت جاساپ ۇرپاققا ۇلگى بولا الماعاندار رۋ اتىن يەمدەنە الماعان، يەمدەنە دە المايدى. ولاردىڭ رۋ دەگەن سوزدەن زارەلەرى كەتىپ، قورقاتىن سەبەپتەرى وسىدان. رۋعا ءبولىنۋ دەگەن ءسوزدى شىعارىپ جۇرگەندەر دە سولار. رۋىن بىلەتىندەر مەن رۋ اتىن يەمدەنگەن اتاسىنىڭ حالقىنىڭ بىرلىگى ءۇشىن جاساعان ەرەن ەرلىگىن ءبىلىپ، سول ءۇشىن ماقتانا الاتىندار ەشقاشان رۋعا بولىنبەيدى. ولار بىرىگەدى. بىرىكەندە دە ارالارىنان قىل وتپەستەي بولىپ بىرىگەدى. سەبەبى، قازاق ەلىنىڭ ءوزى ءبىرىنىڭ ىشىنەن ءبىرى شىققان رۋلاردان (اتالاردان) تۇرادى. وسىعان سايكەس، ەجەلگى قازاقتىڭ اتا سالتىن دا بەيتانىس قازاقتار ءبىرىنشى كەزدەسكەندە، امانداسقاننان كەيىنگى اڭگىمە «رۋ سۇراسۋدان» باستالعان. رۋ سۇراسقان قازاق مىندەتتى تۇردە قانداس-باۋىر، ناعاشى-جيەن، قۇدا-جەكجات، قارىن بولە، تۋىس بولىپ شىعا كەلەدى. بۇل قاعيدا كۇنى بۇگىندە دە قولدانىلادى. ولار ۇلى اتالارىنىڭ نە ءۇشىن رۋ اتىن يەمدەنگەندەرىن جاقسى بىلگەندىكتەن، جاقىن تۋمالاستار بىر-بىرىمەن قىز الىسپاي، قان تازالىعىن ساقتايتىن بولادى. رۋىن بىلمەيتىن جانە ونىڭ ءمانى مەن ماعىناسىن زەردەلەۋگە سانالارى (اقىلى مەن ءبىلىمى) جەتپەيتىن تەكسىزدەر عانا رۋدى جامانداپ، رۋعا بولەدى. بۇگىنگى اۋزىن اشسا رۋدى جامانداپ، ءوز قولدارىمەن جاساعان بارلىق جاماندىق اتاۋلىنىڭ ءبارىن اتالارىنا اپارىپ تەليتىندەر وسى ساناتقا جاتادى. اتا-انالارىن قارتتار ۇيىنە تاپسىراتىندار تەك قانا وسىلاردىڭ اراسىنان شىعاتىنىنا قانداي داۋ بار؟

قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزى – ءۇش بالاسى. ءۇش جۇزگە كىرەتىن رۋ-تايپالار سول ءۇش اتادان، ءۇش انادان ءوسىپ ونگەن ۇرپاقتار، ءبارى ءوزارا تۋىس، ءبىر اتادان تارايدى. اقيقاتى، قازاق رۋعا، تايپاعا، جۇزگە بولىنبەيدى، قازاق سول رۋ، تايپا، جۇزدەردەن قۇرالادى.

بۇكىل الەم ەلدەرى مەن مەملەكەتتەرى باستاۋىن اتام قازاقتىڭ «ءبىر رۋلى ەلىنەن» الادى.

بۇكىل الەم ەلدەرى ءوز تەكتەرىن قازاقتىڭ ءۇش جۇزىنە كىرەتىن رۋلاردىڭ ىشىنەن تاپسا، بۇكىل قازاق رۋلارى ءوز تەكتەرىن قازاقتىڭ قاراشاڭىراعى اداي شەجىرەسىنىڭ ىشىنەن تابادى.

«اتاسى الىس بولعانمەن، جاميعي قازاق ءبىر تۋعان» دەپ بازار جىراۋ (1842-1911) اتامىز جىرلاعانداي، ارامىز الىس بولعانمەن، بۇكىل قازاق ءبىر اتانىڭ ۇرپاعىمىز: ءبىر - بىرىمىزگە اتا مەن اجە، اكە مەن شەشە، اعا مەن جەڭگە، ءىنى مەن قارىنداس، ناعاشى مەن جيەن، قۇداندالى جەكجاتپىز، قانداس باۋىرمىز، تۋىسپىز، دوسپىز. ۇلى اتالارىمىز بىزگە ۇلكەندى دە، كىشىنى دە ءوزىڭنىڭ تۋعان اتاڭداي كور، دەپ ادام (اتام، اتام مەنىڭ)؛ جانىبەككە جاكە، ساكەنگە ساكە، مۇقانعا ماكە دەگەن دە ءوز اكەڭدەي قۇرمەت كورسەت دەپ وتىر. اباي اتامىزدىڭ «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي، باۋىرىم دەپ» وتىرعانى دا وسى وسيەت.

قازاقتىڭ اتا سالتى بويىنشا ءبىر اتانىڭ بالالارى اتالارى مەن اكەلەرىنىڭ ايتقانىن تىڭداعان. اتالارىنىڭ ايتقان وسيەتتەرىن كوزىنىڭ ءتىرىسى تۇگىلى، باقيلىق بولعاننان كەيىن دە ەكى ەتپەگەن. ەشقايسىسى قازىرگى كەيبىر جەتەسىزدەر سياقتى قاريالارىمىزدىڭ كوزىن باقىرايتىپ قويىپ، «شال»، «ءاي، شال!» دەپ سويلەمەگەن، اتا-انالارىن قارتتار ۇيىنە تاپسىرماعان. تاپسىرماق تۇگىلى قازاق تا ونداي تۇسىنىك تە بولماعان.

تاريح تاعلىمى: اتا سالتىن ۇستانىپ، ءتىلى مەن ءدىنىن ساقتاعان، تەگىن بىلگەن «تەكتىدەن تۋعان تەكتى ۇرپاقتار» عانا قازاق ۇلتىن امان ساقتاپ كەلەدى. قازاقتى قازاق ەتىپ بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەندەر دە سولار. بۇل قاعيدانى ساقتاي الماعاندار، «تەگىنەن بەزگەن تەكسىز» اتانىپ، قاتاردان شىعىپ قالىپ وتىرعان.

مامبەتكارىم قوجىرباي ۇلى