بۇل وقيعانىڭ قايدا، قاشان بولعانىن مەن بىلمەيمىن. بالكىم ول بىرەۋدىڭ قيالىنان تۋعان شىعار، الدە شىندىق پا ەكەن؟ جارايدى، مەن جازايىن، سودان كەيىن وقىرمانىم ونى ءوز وي تارازىسىنا سالا جاتار.
ەرتەدە ءبىر پاتشالىق بولىپتى. كورشىلەردىڭ كوز قۇرتىنا اينالعان كوركەم تابيعاتى بار، بايلىعى تاسىعان ەل ەكەن. تەپكەن جەردەن قازىنا شىعاتىن قۇتتى مەكەن بولىپتى. پاتشالىق بولعان سوڭ پاتشاسى، پاتشاسى بولعان سوڭ ۋازىرلەرى بولادى ەمەس پە. بۇل پاتشالىقتى بيلەگەن پاتشانىڭ قانشالىقتى ءادىل، دانا بولعانىن، يا بولماسا ادىلەتسىز، قاتىگەز بولعانىن كەيىنگى ۇرپاق الدەقاشان ۇمىتقان.
قوش، سونىمەن پاتشامىز ەل بيلەپ تۇردى. ۋازىرلەرى ونىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ ءجۇردى. ونىڭ ەڭسەسى بيىك سارايى ءسان-سالتاناتقا تولى ەدى. ءبىر قىزىعى، سارايدىڭ ىشكى قابىرعالارىنىڭ ءبارى اينادان جاسالعان بولاتىن. مۇنى ويلاپ تاپقان دا ۋازىرلەر ەدى. اينا مول بولسا جارىق شاعىلىپ ساراي ءىشى اتىراپتاي كەڭ كورىنەدى، جارىق بولادى، دەي مە، ايتەۋىر سارايدىڭ قابىرعاسىنا سان اينانى ساپتاي ءتىزىلتىپ قويدى. پاتشا مەن ونىڭ جاقىندارى اينالى سارايدىڭ ىشىندە قامسىز تىرشىلىك ەتىپ جاتتى. قايدا قاراسا ءساندى كيىم، سالتاناتتى كورىنىس، مول داستارحان...كوڭىل توق، قايعى جوق.
- حالقىمنىڭ جاعدايى قالاي ەكەن؟ – دەپ ەسىنە تۇسكەن كەزدە قويعان پاتشا سۇراعىنا ەلدىڭ بار قازىناسىن وزدەرى يەمدەنگەن ۋازىرلەر قول قۋسىرىپ:
- مارتەبەلىم، حالقىڭىز باي-قۋاتتى. ءسىزدىڭ ارقاڭىزدا ەش قامسىز تىرشىلىك ەتىپ، ءوسىپ-ونىپ، كوبەيىپ جاتىر، -- دەپ ايناداعى ءوز بەينەلەرىن كورسەتەتىن كورىنەدى. كيىمى كوك، كوزى كۇلىمدەگەن ۋازىرلەرىن اينادان كورگەن پاتشانىڭ كوڭىلى ورنىنا تۇسەتىن. وسىلاي كۇندەر ءوتىپ جاتتى. ءبىر كۇنى پاتشانىڭ كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇستى. ءوزى بىلمەيتىن مۇڭ باستى. بۇرىنعىداي ءسان دە، سالتانات تا كوڭىل حوشىن كوتەرمەدى. ەڭ مىقتى دارىگەرلەردىڭ ءوزى پاتشاعا نە بولعانىن انىقتاي المادى. ءبىر كۇنى:
- بوزتورعايدىڭ ءۇنىن ەستىگىم كەلەدى دەدى، -- پاتشا بالا كەزىندە ەستىگەن ءۇندى اڭساپ.
- ءلابباي، - دەپ قۇراق ۇشتى ۋازىرلەر. اپ-ساتتە عالىمدار مەن شەبەرلەردى جيناپ گاۋھارمەن كومكەرىلگەن التىن قانات بوزتارعاي جاساپ اكەلدى. جانسىز بولعان سوڭ وعان توردىڭ دا كەرەگى جوق ەكەن، تۇرعان تۇعىرىنان ۇشىپ كەتە المادى. سايراي جونەلدى... جوق سارناي جونەلدى...ماعىناسىز اۋەنگە باستى.
- جو-جوق، مەنىڭ ەستىگىم كەلگەنى بۇل ەمەس! – دەپ اشۋلاندى پاتشا. ۋازىرلەر زىر جۇگىردى. نە ءۇشىن جۇگىرىپ جۇرگەندەرىن وزدەرى دە بىلمەدى.
وسىلايشا كۇن ارتىنان كۇن ءوتىپ جاتتى. پاتشا مۇڭنان ارىلا المادى. قابىرعاداعى اينالارعا دا قارامايتىن بولدى. ءبىر كۇنى ساراي ءىشىن جالعىز شارلاپ ءجۇرىپ، ەلەۋسىز ءبىر بۇرىشتى بايقادى. قىزىق، بۇل جەردە اينا جوق ەكەن. اينانىڭ ورنىنا قالىڭ پەردە ءىلىپ قويىپتى. بۇل جەردى قالاي كورمەگەن؟ الدە كورسە دە، ەلەمەدى مە ەكەن. ايناسىز بولعان سوڭ كوز سالىپ قاراماعان عوي. اقىرىن باسىپ، پەردەنى ۇستاپ ەدى، جۇرەگى اتقاقتاپ كەتتى. ءقازىر پەردەنىڭ ارتىنان بەيمالىم قۇبىجىق شىعا كەلەتىندەي ۇرەي بيلەدى. ءبىراق پاتشا دەگەن اتى بار ەمەس پە، سارايىنداعى بار نارسەنى بىلۋگە ءتيىس. اقىرىن ىسىرىپ پەردەنى اشتى...مۇندا اينا جوق ەكەن. ۇلكەن تەرەزە تۇر. اينەگىن شاڭ باسىپ قالىپتى. وقالى شاپانىنىڭ جەڭىمەن شاڭدى سۇرتە باستادى. سۇرتكەن سايىن جۇرەگىندەگى مۇڭ قوپارىلىپ، قوزعالىپ جاتقانداي بولدى. ەسىنە ءتۇستى، ۋازىرلەرى وسى جەردەن ءوتىپ بارا جاتقاندا مۇنى پەردەگە جولاتپاۋعا تىرىسۋشى ەدى. ءبارى ءوزىن ماقتاپ، نازارىن ايناعا اۋدارتا بەرەتىن. مۇندا ءبىر سىر بولعانى عوي. جەڭىمەن شاڭنىڭ ءبارىن ءسۇرتىپ بولعان كەزدە جارقىراعان تەرەزەنىڭ اينەگىنەن باسقا ءبىر الەمدى كوردى. مۇلدەم باسقا الەم. جۇدەۋ، كوڭىلسىز، قاجىعان ەلىن كوردى. جەتىمنىڭ جىلاعانىن كوردى. انانىڭ اششى زارى قۇلاق جەتكەندەي بولدى. ەڭسەسى تۇسكەر ەرلەردى كوردى. ءسان دە جوق، سالتانات تا جوق...سۇرەڭسىز ءومىر عانا. پاتشانىڭ مۇڭى تاماعىنا تىعىلدى. تەرەزەنى اشىپ جىبەردى. باسقا اۋا، حوش ءيىسى جوق، باسقا اۋا. مۇڭ كوزىنە كەلدى. ءبىر كەزدە، قايدان ۇشىپ كەلگەنى بەلگىسىز، بوزتورعاي سايراي جونەلدى. سايراي بەردى، ەلدىڭ مۇڭىن ايتىپ سايرادى. ءبىر ورىندا قالىقتاپ قانات قاعىپ سايرادى. ىزدەگەنى وسى اۋەن ەدى عوي.
- بوزتورعاي، شىرىلدايسىڭ جەرگە قونباي، -- دەپ كۇبىر ەتتى.
بوزتورعاي سايراعان سايىن مۇڭ كوزىنەن جاس بولىپ اقتى. تەرەزەدەن سوققان قوڭىر سامال قۇيىنعا اينالدى، ساراي ءىشىن شارلاپ ءبارىن ءدۇر سىلكىندىردى، اينالار شەتىنە شىتىناپ سىنا باستادى. كۇنى بويى پاتشانى تابا الماعان ۋازىرلەر ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن سەزىپ، ەتەك جەڭدەرىن جيناي الماستان، سۇرىنە-قابىنا جوعارى كوتەرىلدى. تەرەزە الدىندا تۇرعان پاتشانى كورىپ...ءبارى قارعاعا اينالىپ كەتتى. قاناتتارىن قاعىپ، قارقىلداپ، پاتشاعا ءان سالىپ تۇرعان بوزتورعايدى قۋىپ تاستاماق بولىپ ۇمتىلدى. پاتشا قولىمەن قانشا جاسقاسا دا، قارا قارعالار قارقىلداپ بوي بەرەر ەمەس. تەزىرەك بوزتورعايدى قۋالاپ، تەرەزەنى جاۋىپ، پەردەنى ءتۇسىرۋ كەرەك. اينالار شىتىناپ سىنا بەردى. ءبىر كەزدە كۇلدەي ۋاتىلىپ، ەدەنگە ساۋىلداپ توگىلە باستادى. بارلىق اينانىڭ ارتىندا تەرەزە بولعان ەكەن.
- شىندىق تەرەزەسى، شىندىق تەرەزەسى، -- دەپ شىر-شىر ەتتى بوزتورعاي. تەرەزەدەن تۇسكەن كۇننىڭ نۇرى قارعالاردى كۇلگە اينالدىردى. بارلىق تەرەزە شىندىقتى كورسەتتى. ايقارا اشىلىپ، سارايدىڭ اۋاسىن تازارتتى.
ءارى قاراي نە بولدى دەيتىن شىعارسىڭدار. پاتشانىڭ ىشىنە تۇسكەن مۇڭ -- حالىقتىڭ مۇڭى ەكەن. شىندىق تەرەزەسى اشىلىپ، جانىن جاي تاپتىرماعان مۇڭنىڭ سەبەبىن بىلگەننەن كەيىن ول وتكەن قاتەلىكتەردىڭ ءبارىن تۇزەدى دەپ ويلايمىن. سولاي بولعانىنا سەنگەنىمىز دە دۇرىس شىعار. ايتەۋىر، سودان كەيىن ول پاتشا ەشقاشان شىندىق تەرەزەسىن جاپپاعان دەسەدى.
ميرا سەمباي قىزى
پىكىر قالدىرۋ