عىلىم مەن تەحنولوگيا قارىشتاپ دامىپ جاتقان زاماندا ءبىز دە ءوز قادامىمىزدى جاساپ كەلەمىز دەپ ايتۋدان شارشامايمىز. دەگەنمەن، كەز-كەلگەن ىستە ءبىر ناتيجە بولۋى شارت قوي؟! عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ، ونەردىڭ، سپورتتىڭ، بارلىق سالانىڭ ءوز الدىنا حالىقارالىق دارەجەدەگى سىيلىقتارى، اتاق-دارەجەلەرى، ماراپاتتارى بار. ەل سپورتىنىڭ، ونەرىنىڭ ساڭلاقتارى ءبىرقاتار التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن قاپتالعان كۋبوكتارتى ۋىستارىنا قىسىپ ءجۇر. ءبىراق ەلىمىزدە ءالى كۇنگە دەيىن بىردە-بىر نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى جوق. سوندا ءبىزدىڭ توپىراقتا دانىشپان تۋماعانىنىڭ بەلگىسى مە بۇل؟

نوبەل سىيلىعىنا قۇمارلىق دارەجەسى نەگە تىم جوعارى؟

نوبەل سىيلىعى – جەر-جاھاننىڭ بەتىندەگى ەڭ قۇندى ءارى اتاق-ابىرويى ۇلكەن سىيلىق. ءاربىر جىلدىڭ كۇزىندە الەم ەلدەرىنىڭ باسشىلارى مەن ادەبيەتشىلەردىڭ، عالىمداردىڭ نازارى نورۆەگيا مەن شۆەسياعا اۋىسادى. ستوكگولم جانە وسلو قالالارىندا وتەتىن نوبەل سىيلىعىن تاپسىرۋ سالتاناتىنىڭ قۇدىرەتى – بۇل.

نوبەلدى كىم كورىنگەن قانجىعاسىنا بايلاي بەرمەيدى. فيزيكا سالاسىنان اتاقتى سىيلىقتى العاش بولىپ العان عالىم – رەنتگەن ساۋلەسىن ويلاپ تاپقان ۆيلگەلم كونراد رەنتگەن. ادەبيەتتەن لاۋرەات اتانعان العاشقى ادام – اۆستريالىق ايەل جازۋشى بەرتا فون زۋتنەر.

117 جىلدىق تاريحى بار سىيلىقتىڭ قۇنى ۋاقىت وتكەن سايىن ارتىپ كەلە جاتىر. ول جىل سايىن عىلىم، تەحنولوگيا، مەديسينا، بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ باعىتتارى بويىنشا بەرىلىپ كەلە جاتىر.

لاۋرەاتتاردىڭ قاتارىندا نەلسون ماندەللا، باراك وباما، ەرنەست حەمينگۋەي سىندى الىپتار بار. سوندىقتان، باسەكەلەستىكتىڭ جوعارى بولۋ سەبەبىن ءتۇسىندىرۋدىڭ دە قاجەتى شامالى بولار.

قازاق ۇلى نەگە نوبەل سىيلىعىن يەمدەنە الماي ءجۇر؟

"قازاق دالاسى – دانىشپاندار تۋعىزاتىن توپىراق" دەپ اتان سالعاندا، الدىمىزعا قارا سالمايمىز-اۋ، شىركىن! دەسەك تە، عاسىرلار بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان قازاق ەرلىگىنىڭ، قازاقتىڭ جاسامپازدىعىنىڭ، قازاقتىڭ دانىشپاندىعىنىڭ، الداعى ءداۋىرىن عاسىرلار الدىن بولجاعان كورىپكەلدىگىنىڭ، ونەرىنىڭ، ءار پاراعىندا ءزىل باتپان تاريح جاتقان ادەبيەتىنىڭ الەمگە پاش ەتىلمەۋى – كوڭىل تۇسىرەرلىك جايت.

"قازاقستان دەگەن مەملەكەت بار ما؟"، "قازاق دەگەن كىم؟" دەيتىن ەۋروپالىقتار مەن امەريكالىقتاردىڭ تاڭ قالىسى ۇلتتىق ءھام مەملەكەتتىك دارەجەمىزگە نۇقسان كەلتىرەرى انىق.

كەم-كەتىگىمىز تۇزەلمەيتىن تۇسىمىز ەمەسى انىق. بۇل سوزدەردىڭ نوبەل تۋراسىنداعى جازباعا نە قاتىسى بار دەپ وتىرعان بولارسىز، بالكىم؟! ەندەشە، نازار سالىڭىز.

جىل سايىن نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتالار تۇستا الەم حالقىنىڭ نازارى ستوكگولم مەن وسلوعا اۋاتىنىن ايتىپ وتتىك. سول ۋاقىتتا اتاقتى سىيدىڭ لاۋرەاتى بولىپ، ساحناعا قازاق ۇلى كوتەرىلسە، توتركۇل دۇنيە ءدۇر سىلكىنبەي مە؟

الدە تارتىساتىن ءجونىمىز جوق پا؟

"ءبىز، مال باققان ەلمىز،

ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز"، - دەپ قازىبەك تولعاعانداي، جاز جايلاۋىن، قىس قىستاۋىن جاعالاپ جۇرگەن قازاق ەمەسپىز بۇگىندە. جاھاندىق وزگەرىستەر مەن عىلىمنىڭ دامۋىمەن قاتار تىنىستاپ كەلە جاتىرمىز. وسى باعىتتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جىلىنا ميللياردتاعان قاراجاتتار دا بولىنۋدە. قانشاما زەرتحانا، قانشاما ينستيتۋت بەكەرگە جۇمىس جاساپ تۇر ما سوندا؟

ارينە، جوق. دەمەك، "قازاقستاندىقتار نەگە نوبەل سىيلىعى جارىسىندا بايگەسىز قالىپ ءجۇر؟" دەپ سۇراق قويۋىمىزدىڭ ءجونى بار.

نوبەلدى قانجىعالاعانداردىڭ ءبارى وسى دارەجەگە ساي ما؟

اتاقتى سىيدى جەكەلەگەن تۇلعالار مەن ۇيىمدارعا بەرەتىنى تۋرالى جوعارىدا ايتىپ وتتىك. بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ ماقساتىنداعى قىزمەتكە دە نوبەل بەرىلەتىنىن ەسكەرتتىك.

2017 جىلى اتاقتى سىيلىق ICAN-عا (يادرورلىق قارۋعا قارسى حالىقارالىق ۇيىم) بۇيىردى. ونىڭ بۇل سىيلىقتى يەلەنۋ ءۇشىن جاساعان ەڭ ۇلكەن قىزمەتى – "يادرولىق قارۋدى جويۋ تۋرالى كەلىسىم". ءبىراق بۇل كەلىسىم ۇيىمنىڭ سىيلىق يەلەنگەن تۇسىندا ءالى كۇشىنە ەنبەگەن ەدى.

سول ۋاقىتتا بۇل ۇيىمنىڭ لاۋرەات اتانعانىنا قارسى داۋلى پىكىر بىلدىرگەندەردىڭ قاراسى كوپ بولدى. ويتكەنى، ءدال وسى باعىتتا بىرنەشە ونجىلدىقتار بويى قارقىندى جۇمىس جاساپ كەلە جاتقان ۇيىمدار مەن جەكە تۇلعالار بار ەدى.

سسرو كەزەڭىندە-اق يادرولىق قارۋدى جويىپ، بەيبىت تىرشىلىك ەتۋدى كوكسەگەن كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى – ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. يادرولىق قارۋدى جويۋ ىسىنە 30 جىل بويى اتسالىسقان ەلباسى جەتى رەت نوبەل سىيلىعىن الۋعا ۇمتىلىس جاسادى. ءبىراق ءالى كۇنگە كوشباسشىمىزدىڭ بۇل ارمانى ورىندالماي كەلەدى.

سىيلىق تۋراسىندا تۋعان داۋلار

2016 جىلعى نوبەل سىيلىعى ەلۋ جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان ازاماتتىق سوعىستى توقتاتقانى ءۇشىن كولۋمبيا پرەزيدەنتى حۋان مانۋەل سانتوسقا بەرىلدى. راس، ول وسى ارالىقتا 220 مىڭنان اسا ادامنىڭ جانىن جالماعان قاقتىعىستارعا نۇكتە قويىپ، بەيبىتشىلىك جولىن ناسيحاتتادى. دەگەنمەن، الەمدىك باسىلىمدار مەن بەلسەندىلەر سانتوستىڭ سىيلىق الۋىنا قارسى پىكىرلەر ءبىلدىرىپ، قوعامدا ءبىرشاما تولقۋلار تۋدىرىپ جاتتى.

باراك وبامانىڭ دا جەڭىمپازدار مىنبەرىنە كوتەرىلۋى كوپتىڭ جانە سىيلىق يەسىنىڭ تاڭدانىسىن تۋعىزدى. امەريكالىق كوشباسشىعا ول ۋاقىتتا نوبەل سىيلىعى "حالىققا جاقسى ءۇمىت سىيلاعانى ءۇشىن" دەگەن جەلەۋمەن بەرىلگەن ەدى. بۇل تۋرالى دا اتاعى ايعا جەتىپ تۇرعان باسىلىمدار سىناپ جازدى.

ادەبيەت سالاسىندا ءجۇرىپ، نوبەل سىيلىعىن العان، ءبىراق سول سىيلىق شاراداي باسىن شاقاشاداي ەتىپ، داۋ تۋدىرعان جازۋشىلاردىڭ ءبىرى – ۇلتى تۇرىك ورحان پامۋك. ونىڭ ادەبيەت الەمىنە قوسقان ۇلەسىنەن گورى ساياساتپەن ويناپ، ايقاي-شۋ توڭىرەگىندە قالام تەربەپ، قولدان جاساعان اتاعى ءبىر قارىس الدا جۇرەدى. شىعىس پەن باتىس ەلدەرىنىڭ قارىم-قاتىناسى، تۇركيانىڭ كۇردتەر مەن ارمياندارعا قاتىستى ساياساتىنا اشىقتان-اشىق قارسى شىققان ادام بولسا، ول - ورحان پامۋك. سوندىقتان، ادەبيەتتىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي وكىلدەرى بۇل شەشىمگە تۇبەگەيلى قارسى بولدى. ال ورحاننىڭ ۇپايى تۇگەل. نوبەل – مۇراجايدا، 1،1 ميلليون دوللار – قالتادا.

نوبەلدىڭ اتى نوبەل عوي، شىركىن، قاشان دا...

"قازاقستاننىڭ دامۋى نوبەلگە تۇيىندەلىپ تۇرعان جوق. بىلاي دا كوشتەن كەيىن جۇرگەن جوقپىز" دەپ قولدى ءبىر-اق سىلتەۋگە ابدەن بولادى. ءبىراق، ءبىراق...

نوبەلدىڭ اتى، نوبەل عوي...

نوبەل سىيلىعى – ەلدىڭ، ۇيىمنىڭ، جەكە تۇلعانىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتەتىن، دارەجەڭدى كۇللى الەمگە جارق ەتكىزەتىن قۇدىرەتكە يە دۇنيە. ول ءۇشىن قانشاما تالاس، قانشاما داۋ تۋۋى مۇمكىن. ءبىراق قازاق ەشكىمنىڭ تابانىندا تاپتالىپ جاتقان جوق. دەمەك، كۇرەسۋگە، باسەكەدە بەلدەسۋگە تۇسۋگە، جەڭىسكە جەتۋگە مۇمكىندىك بار.

كەز-كەلگەن سالادان نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتىن شىعارۋعا بولادى. الدە بىزگە يەك بۇرماي جۇرگەن شۆەسيا مەن نورۆەگياداعى نوبەل كوميتەتىنىڭ سۇرقيا ساياساتى ما؟ ول جاعى بىزگە بەيمالىم.

نوبەل تاريحىنان ءبىر ۇزىك...

بەس ءتىل ءبىلىپ، التى ەلدە جۇمىس جاساپ، ونەرتابىستارىن بەس ەلدە پاتەنتتەپ كەتكەن الفرەد نوبەلدەن باقىتتى ادام جوق شىعار، ءسىرا؟!

1833 جىلى ستوكگولم قالاسىندا تۋىپ، 63 جىل ءومىر سۇرگەن الفرەد سانالى عۇمىرىن جارىلعىش زاتتار جاساپ شىعارۋعا ارناعان. كاپسيۋل-دەتوناتور، ديناميت، ءتۇتىنسىز ءدارى جارىلعىشتاردان بولەك 355 ونەرتابىستى دۇنيەگە اكەلگەن عالىمنىڭ اتىنداعى سىيلىق – ءقازىر الەمنىڭ ەڭ قۇدىرەتتى سىيلىعى. نوبەل كىم؟ نوبەل – ينجەنەر-حيميك، ونەرتاپقىش عالىم، ءىرى ونەركاسىپ يەسى.

ول ءوزىنىڭ بارلىق بايلىعىن وسى سىيلىقتى جاساۋ ءۇشىن اماناتتاپ كەتكەن.

سىيلىقتى تاراتۋعا جاۋاپتى كىم؟

الفرەدتىڭ اماناتىنا سايكەس، سىيلىق تابىستاۋعا شۆەسيا مەن نورۆەگيا ەلىندەگى ءتورت ۇيىم قۇقىلى ءھام جاۋاپتى. ولار: شۆەد عىلىم اكادەمياسى، ستوكگولمدەگى كارولين ينستيتۋتى، ستوكگولم اكادەمياسى، سونداي-اق، بەس مۇشەدەن تۇراتىن نورۆەگيا پارلامەنتى سايلاعان كوميتەت.

مىنە، نوبەل جىرى وسىلاي ءالى جالعاسۋدا. ءبىز اتاقتى سىيدان ءۇمىت ۇزبەيمىز. قازاق توپىراعىندا تۋعا قارادومالاق تا ءبىر كۇنى نوبەل سىيلىعىن تابىستاۋ راسىمىندەگى ساحنادان بوي كورسەتەر.