ادامزات بالاسى ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا زامانىنا كوشكەلى بەرى كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيالاردىڭ دا دامۋ قارقىنى ارتا ءتۇستى. ال قازىرگى ۋاقىت دەڭگەيىندە كومپيۋتەرلەردىڭ بيىك دارەجەگە كوتەرىلۋى مەن ادام ساناسىن الماستىراتىن روبوتتاردىڭ پايدا بولۋى باسەكەلەستىكتى مۇلدە باسقا باعىتقا باستادى.
"رۋحاني جاڭعىرۋ" كەزەڭىندە دە حالىقتان ءبىرىنشى سۇرالاتىن مىندەتتەمەلەردىڭ ءبىرى – باسەكەگە قابىلەتتىلىك. ال عالامتور جاۋلاعان، سيفرلى قوعامدا باسەكەگە قابىلەتتى ازامات بولۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، جاڭا ساندىق تەحنولوگيالاردى ەركىن مەڭگەرگەن ازامات بولۋىڭ شارت.
كومپيۋتەرگە كۇللى ادامزات بالاسىن ءماجبۇر ەتكەن ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا زامانىنىڭ باعىت-باعدارىن، ماقسات-مۇددەسىن، تاريحى مەن قازىرگى احۋالىن تولىق زەرتتەگەن عالىمداردىڭ ءبىرى – پروفەسسور كلاۋس شۆاب. عالىمنىڭ "ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا" اتتى كىتابى "جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق" باعىتى بويىنشا قازاق تىلىنە ءتارجىمالانعان.
ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا دەگەنىمىز نە؟
جالپى ادامزات تاريحىندا يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيانىڭ ءتورت كەزەڭى بار. بۇلاردىڭ بارلىعى جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ جارىققا شىعۋىمەن نەمەسە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدەگى دامۋ بەلەسىن باعىندىرۋىمەن ەسەپتەلەدى.
العاشقى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا – حVIII عاسىردىڭ ورتاسىنان ءحىح عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن سوزىلدى. ءبىرىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا كەزەڭىندەگى نەگىزگى اشىلۋلار قاتارىنا تەمىر جولدىڭ سالىنۋى مەن ۇلى مەحانيكالىق ءوندىرىستىڭ قاينار كوزى بولعان بۋ ماشيناسىنىڭ جارىققا شىعۋىن قوسۋعا بولادى.
ەكىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا كەزەڭى – ءحىح عاسىردىڭ سوڭىنان حح عاسىردىڭ باسىنا دەيىن جالعاستى. بۇل كەزەڭنىڭ باستى جاڭالىعى – جالپىعا ورتاق ۇلكەن وندىرىستەردىڭ بىرىزدىلىككە قويىلۋى مەن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ پايدا بولۋى، كونۆەيەردىڭ تارالۋى.
ءۇشىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا كەزەڭى – جەر بەتىندە كومپيۋتەر ءوندىرىسى بەلەڭ الا باستاعان مەزگىلمەن تۇسپا-تۇس. بۇل ۋاقىت 1960 جىلدارمەن قاتار كەلەدى. عىلىمدا وسى ۋاقىت ارالىعىن كوپيۋتەرلىك (سيفرلىق) ريەۆوليۋسيا دەپ اتاپ كەتكەن.
مىنە، جوعارىدا يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيانىڭ ءۇش كەزەڭى تۋرالى اقپارات بەردىك. ولاردىڭ شىعۋ تاريحى نەمەن بايلانىساتىنى تۋرالى ايتتىق.
ال ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيانىڭ باستالار تۇسى قازىرگى ۋاقىتپەن سايكەس كەلەدى. دەمەك، ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز، ءبىزدىڭ بۋىن ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا كەزەڭىنىڭ قۇرداستارى. اتالمىش كەزەڭنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى: ۇشقىر عالامتور جانە ادام ساناسىمەن باسەكەگە تۇسۋگە تالپىنىس جاساپ كەلە جاتقان جاساندى ينتەللەكت، اقىلدى ەلەكتروندى ماشينالار.
كلاۋس شۆاب ءوزىنىڭ كىتابىنىڭ العاشقى تاراۋلارىندا بۇكىل الەمنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا زامانىنىڭ دەڭگەيىنە جەتپەگەنىن ايتادى. اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، كۇللى جەر جۇزىندەگى حالىقتىڭ جارتىسىنا جۋىعى ءالى ءۇشىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيانى كۇتىپ وتىرعانىن العا تارتادى. ال عالام حالقىنىڭ 17 پايىزى، ءتىپتى، ەكىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيا دارەجەسىنە جەتپەگەن.
ءبىز سيفرلى ءداۋىردى قالاي تۇسىنەمىز؟
ساندىق ءداۋىردىڭ ۋاقىتى كەلدى دەگەندى اركىم ءارقالاي تۇسىنەدى. كوپشىلىك ساناسىندا سيفرلى زامان بەينەسى ءتۇرلى سمارتفوندار، وزىق تەحنولوگيا ۇلگىسىمەن جاسالعان كومپيۋتەرلەر كەيپىندە ءومىر سۇرەدى.
راس، بۇلاردىڭ بارلىعى وسى ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيانىڭ اسسوسياسيالارىنا كىرەدى. دەگەنمەن، ناعىز ءتورتىنشى يندجۋستريالىق ريەۆوليۋسيانىڭ بەينەسىن موتورسىز كولىكتەر (Tesla)، ديزرۋپتيۆتىك پلاتفورمالار (Airbnb، Alibaba، Uber)، جۇرگىزۋشىنى قاجەت ەتپەيتىن اۆتوموبيلدەر (Google كومپانياسى 2010 جىلى جاريا ەتتى)، ادام كۇشىن الماستىراتىن روبوتتار بەرە الادى.
الەمدەگى تەحنولوگيالىق ءوندىرىس دەڭگەيى سەكۋند ساناپ وسۋدە. بۇل قارقىنعا ىلەسۋ ءۇشىن حالىقتىڭ تەحنولوگيالىق ءبىلىم دەڭگەيى ءھام وسى ۇدەرىسكە تۇرمىستىق جاعدايدا ىلەسۋ دارەجەسى سايكەس بولۋى ءتيىس.
قازاقستاندا ديزرۋپتيۆتىك پلاتفورمالاردى قولدانۋ دەڭگەيى تاياۋ اراداعى ەكى جىل مەرزىمىندە عانا قارقىن الا باستادى. الىپ ەلەكتروندى ساۋدا نۇكتەلەرى تۇرسا دا، بازار ارالايتىن حالىق قاراسى قالىڭ. تاكسيدى كوشەدەن قول كوتەرىپ توقتاتاتىن جانە ۇشاققا نەمەسە پويىزعا بيلەت الۋ ءۇشىن قالانىڭ ارعى شەتىندەگى بيلەت ساتاتىن نۇكتەگە بارۋدى دۇرىس دەپ ەسەپتەيتىن ادامداردىڭ سانى باسىم قوعامدا.
جاڭالىقتاردىڭ قولدانىسقا ەنۋ دەڭگەيى
الەمگە بەلگىلى برەندتى كومپانيالار ءوز وندىىستەرىنىڭ تيىمدىلىگى مەن قاراپايىمدىلىعىن كورسەتۋ ءۇشىن جارنامانىڭ ءتۇر-تۇرىن جاسايدى. ومىرلىك قاعيدالاردى جوددىڭ شەتىنە ىسىرىپ تاستايتىن مەگاقولايلى دۇنيەلەرىن جىلدام تۇرمىستىق قولدانىسقا ەنگىزۋگە تىرىسادى.
كلاۋس شۆاب: "بارلىق جاڭا جەتىستىكتەرگە ءتان ورتاق ەرەكشەلىك مىناداي: ولار قانداي سالاعا بولماسىن تەرەڭدەي ەنىپ جاتقان سيفرلىق جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ءتيىمدى پايدالانادى. بۇل تاراۋدا كەلتىرىلەتىن يننوۆاسيالاردىڭ بارلىعى – كومپيۋەترلەنگەن ەسەپتەۋ قۋاتىنىڭ ارقاسىندا قامتاماسىز ەتىلىپ، جەتىلدىرىلگەن تەحنولوگيالار. مىسالى، گەندىك دايەكتىلىك «sequencing» تەك قانا ەسەپتەۋ قۋاتى مەن ماعلۇماتتاردى سارالاۋ ناتيجەسىندە عانا جۇزەگە استى. سول سياقتى كەلەشەك ءورىستى جۇمىستاردىڭ بارلىعى جاساندى ينتەللەكتسىز العا باسا المايدى، ال ول كوپ جاعدايدا كومپيۋەترلەنگەن ەسەپتەۋ قۋاتىنا بايلانىستى. ءتورتىنشى يننوۆاسيالىق ريەۆوليۋسيانىڭ مەگاترەندتەرىن انىقتاپ، تەحنولوگيالىق درايىەرلەردىڭ اۋقىمىن كەڭىرەك اشىپ كورسەتۋ ءۇشىن بۇل ترەندتەردى: فيزيكالىق، سيفرلىق جانە بيولوگيالىق دەپ ۇشكە ءبولدىم. ولار ىشتەي بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا. بقل ورايدا ءارتۇرلى تەحنولوگيالار ونەرتاپقىشتىق پەن ءارقايسىسىنىڭ ىشتەي دامۋىنىڭ نەگىزىندە ءبىر-بىرىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن الماسا پايدالانىپ وتىرادى"، - دەيدى كىتابىندا.
دەمەك، وسى مەگاترەندتەردىڭ قالپىن وزگەرتىپ، تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءۇش باعىتتا جۇمىس جاساماق كەرەك.
فيزيكالىق باعىتتاعى 3D باسىپ شىعارۋ مەن روبوتتاردى قولدانۋ، جاڭا ماتەريالداردى قولدانىسقا ەنگىزۋ، بەيىمدەلگىشتىك دەڭگەيىن ارتتىرۋ قاجەت. وندىرىستەگى "روبوتتار تەك الىپ وندىرىستەردە جۇمىس جاسايدى. مىسالى، اۆتوزاۋىتتاردا" دەگەن كەرەعار پىكىرلەردى تەرىسكە شىعارىپ، سانالى "تەمىر ادامداردى" بارلىق سالادا قولدانۋ مۇمكىن ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ شارت.
سيفرلىق باعىتتىڭ ماقساتى تۇسىنىكتى بولار. ارينە، كومپيۋەترلىك ەسەپتەۋ قۋاتىن پايدالانا وتىرىپ، قاجەتتى اقپاراتتار مەن قىزمەتتەردى ءتيىمدى پايدالانۋ وسى باعىتتى ڭەنشىسىندە.
ال بيولوگيالىق باعىتتىڭ باستى ارتىقشىلىعى – گەندىك دايەكتىلىكتى انىقتاۋ. گەنەتيكانى تۇبەگەيلى زەرتتەۋ ناتيجەسىندە سوزىلمالى اۋرۋلار مەن وبىردىڭ ەمدەۋ جولدارىن اشۋ جانە سينتەتيكالىق يۋيولوگيانى دامىتۋ – بۇل باعىتتىڭ العا قويعان ماقساتى.
4D باسىپ شىعارۋ تەحنولوگياسى قانداي قىزمەتتەرگە قاۋقارلى؟
بيولوگيالىق ينجەنەريا دا كۇن وتكەن سايىن كومپيۋەترلەنگەن ەسەپتەۋ قۋاتىنىڭ قارقىنىنا ەرىپ دامىپ كەلە جاتىر. قازىرگى تاڭدا وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ، ءتىپتى، ادام دەنەسىنىڭ كەيبىر مۇشەلەرىن 4D باسىپ شىعارۋ قىزمەتى ارقىلى كوشىرىپ الىپ، ءتىرى تالشىقتار جاساۋدى قولعا الۋدا.
ادام اۋرۋلارىنىڭ باسىم بولىگى گەنەتيكالىق تاريحىنا قاتىستى بولاتىنى جۇزدەگەن جىل بۇرىن انىقتالعان. دەگەنمەن، ادام گەنەتيكاسىن تۇبەگەيلى زەرتتەۋدى بىرنەشە مينۋت ىشىندە جۇزەگە اسىرۋ بۇگىنگە دەيىن مۇمكىن ەمەس ەدى. ءقازىر وسى قىزمەتتى كومپيۋتەرلىك ساراپتاما جاساۋ ارقىلى تەز ارادا جاساۋعا بولادى.
بيولوگيالىق ينجەنەريانىڭ دامىعانى سونشا، ءتۇرلى اۋا-رايىنا تەز بەيىمدەلەتىن وسىمدىكتەر ءوسىرۋدى، ادام قانىنىڭ تەز ۇيۋىن رەتتەيتىن ءسۇت بەرەتىن سيىرلاردى دۇنيەگە اكەلۋى ادامزاتتى تاڭ-تاماشا ەتپەي قويمايدى.
2025 جىلدان نە كۇتەمىز؟
حالىقارالىق ساراپشىلار قىزمەتى زەرتتەۋشىلەرى ساۋالناما جۇرگىزۋ ارقىلى 2025 جىلعا دەيىن ورىن الۋى مۇمكىن وزگەرىستەر ءتىزىمىن جاساعان. بۇل وزگەرىستەر تومەندەگى كەسەتدە بەينەلەنگەن.
عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، 2030 جىلعا قاراي بيولوگيالىق ينجەنەريانىڭ دامۋ قارقىنىنا سايكەس جەر بەتىندەگى حالىق سانى 9 ميللياردقا جەتۋى مۇمكىن. ەكونوميكاسى وزىق ەلدەردەگى قارتايۋ ۇدەرىسى باسەڭدەپ، ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسى 100 جاسقا دەيىن جەتۋى كۇتىلەدى.
الەم سيفرلانعان ۋاقىتا ءبىزدىڭ ەل دە بۇل ۇلى بەتبۇرىستان تىسقارى قالماۋ كەرەك. تۇرمىستىق جاعدايعا قولايلى مۇمكىندىكتەردى ەنگىزۋ مەن جاستاردىڭ تەحنولوگيالىق ءبىلىمى، الەمدىك وندىرىستەگى جاڭالىقتان حاباردار بولۋى بۇل ورايدا ۇلكەن ءرول وينايدى.
ەلباسىنىڭ جاستارعا ءبىلىم بەرۋ باعىتىندا تەحنيكالىق ماماندىقتارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، جاعداي جاساۋىنىڭ دا سەبەبى – وسى.
الەم حالقى ءتورتىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسياعا كىرىسىپ كەتكەن ۋاقىتتا ءالى كۇنگە دەيىن ەكىنشى نەمەسە ءۇشىنشى يندۋستريالىق ريەۆوليۋسيانى كۇتىپ وتىرعان ەلدەر قاتارىندا قالىپ قويۋ – دامۋدىڭ بەلگىسى ەمەس.
