جامبىل وبلىسىنىڭ تالاس اۋدانىندا ورنالاسقان اقكەسەنە بەكىنىسى ءشولدى جازىق دالا جولاۋشىلارىنىڭ جول باعدارى بولعان دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. 

تالاس اۋدانىنداعى ءۇشارال اۋىلىنان 27 شاقىرىم سولتۇستىكتەگى قۇمدى جازىقتىقتا، قالماقارىق دەپ اتالاتىن ەسكى ارنانىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان كەسەنە ح-حVءىى عاسىرلارعا جاتادى. كەسەنە جايىنداعى اڭىز-اڭگىمەلەردىڭ بىرىندە بەتپاقتان ءوتىپ، اۋىر جول ازابىن تارتىپ كەلگەن كەرۋەنباسىنىڭ: «ءشولدى جازىقتا جولاۋشىلارعا باعدار بولاتىن بەلگى كەرەك» – دەگەن ءوتىنىشى بويىنشا قاراحان تارازدىق شەبەرگە سالدىرعان دەسەدى. كەلەسى ءبىر اڭىزدا كىشى وردانىڭ بيلەۋشىسى ءابىلحايىر تالاس ولكەسىندە كوك كەسەنەنىڭ تۇبىندە قالماقتىڭ وز-تەمىر تايشىسىنان جەڭىلىپ سىر بويىنا شەگىندى. حاننىڭ ناقسۇيەرى ءۇشىن سوعىلعان كوك كەسەنەنىڭ قاسىنان ۇسا مەن زەرەنگ تايشىلار اق كەسەنەنى سوقتىرادى. 1465 جىلى جانىبەك پەن كەرەي باستاعان قازاق رۋلارى، شۋ مەن مويىنقۇمعا كەلىپ، مەملەكەت قۇرىپ، شەكارالىق اۋماعىن كەڭەيتۋ بارىسىندا باتىسقا قاراي جىلجىعان كەزدە ۇسا مەن زەرەنگ كوك كەسەنە مەن اق كەسەنەنى تاستاپ قاشىپ كەتكەن دەلىنەدى.

ەسكەرتكىش عىلىمي تۇرعىدان وتە كوپ زەرتتەلگەن. العاش رەت كەسەنەنى ۆ.ا. كاللاۋر 1896 جىلى بايقاپ تىزىمگە الادى. سونداي-اق، 1945، 1949 جىلدارى ولكەدە بولعان جامبىل وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ەكسپەديسياسى، 1980 جىلى «قازجوبالاۋقايتاجاڭعىرتۋ» ينستيتۋتى، 1983 جىلى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ارحەولوگيالىق توبى دا كەسەنەگە تولىقتاي عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. ال بەكىنىس 2006-2007 جىلدارى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى بويىنشا قايتا قالپىنا كەلتىردى. جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەسى بەكىنىستىڭ ەشقانداي ىرگەتاسسىز تۇرعىزىلعانىن ايعاقتادى. قۇرىلىسى شارشى ءتارىزدى، بۇرىشتارى الەمنىڭ ءتورت تارابىنا باعىتتالعان، بۇرىشتارىندا مۇنارالارى بار. ەسكەرتكىشتىڭ جالپى كولەمى 22ح21 مەتر. اقكەسەنە دەپ اتالىپ كەتكەن شىعىس بۇرىشىنداعى ساز كىرپىشتەن تۇرعىزىلعان دوڭگەلەك، جوعارى قاراي بىرتە-بىرتە جىڭىشكەرىپ كوتەرىلگەن مۇناراسى بار. مۇنارانىڭ تۇبىندەگى ديامەترى 11 مەتر، بيىكتىگى 14 مەتر ىشىندە جوعارى قاراي كوتەرىلەتىن اينالما باسپالداق ساقتالعان. ۇلكەن مۇرنارانى قورشاي ورنالاسقان پاحسادان سالىنعان قامالدى قۇرىلىسى بار. كەسەنە شامامەن حVءىى عاسىرلارعا دەيىن قولدانىستا بولعان.

ورتاعاسىرلاردا مۇنداي جازىق جەردە بيىك مۇنارا مەن بەكىنىس تۇرعىزۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى جاۋدان قورعانۋ ءۇشىن سالىناتىندىعى تاريحتان بەلگىلى. اقكەسەنە مۇناراسىنىڭ دا ساتى ارقىلى كوتەرىلىپ، جوعارىدان الىستاعى جولاۋشى نەمەسە جاۋدى كورىپ، حاباردى دەر كەزىندە جەتكىزۋگە مۇمكىندىگى بولعان.