«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا قولعا الىنعان قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەر كارتاسىنا ەسەپكە الىنعان جەرگىلىكتى ماڭىزى بار نىساننىڭ ءبىرى–ورنەك قالاشىعى تايپالىق قونىستان ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى ساۋدا-ەكونوميكاسى قارقىندى دامىعان قالاعا اينالا العان، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى.
ت.رىسقۇلوۆ اۋدانى، ورنەك اۋىلىنىڭ اۋماعىنداعى ءسۇلۋتور شاتقالىندا ورنالاسقان. ورتاعاسىرلاردا نەگىزى قالانعان قالاشىق تۇركى داۋىرىندەگى قالا مادەنيەتىنىڭ ءىرى ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە جاتادى. العاشىندا تايپالىق قونىس بولىپ كەيىن بىرتە-بىرتە اۋقىم كەڭەيگەن قالاشىق قاراحان حاندىعى تۇسىندا قالالىق-اكىمشىلىك ورتالىق بولعان. ۇلى جىبەك جولىمەن حالىقارالىق ساۋدا-ساتتىق جاساۋ ەسەبىنەن قالاشىق X-XII عاسىرلاردا ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى.
ورنەك قالاشىعى جايىنداعى مالىمەتتەر اراب جىلناماشىسى يبن حوردادبەك پەن قۇداما قۇراستىرعان جول كارتاسىنا دا بەلگىلەنگەن. اراب تاريحشىلارى ورنەك قالاسىن كاسريباس، قۇلشۋب جانە جۇلشۋب سىندى قالاشىقتارمەن بىرگە تاراز، تومەنگى بارسحان جانە قۇلان سەكىلدى ءىرى قالالاردىڭ ماڭىندا ورنالاسقانىن كورسەتەدى. دەگەنمەن اتالمىش كارتادا ورنەك اتاۋى ناقتى كورسەتىلمەگەندىكتەن عالىمدار بۇل قالاشىقتىڭ سول كەزدە قارلۇقتاردىڭ فەودالدارىنىڭ يەلەگىندەگى قۇلشۇب قالاشىعى رەتىندە كارتاعا ەنۋى مۇمكىن ەكەندىگىن العا تارتادى. ءارى بۇل بولجام تولىقتاي شىندىققا جاناسادى. ويتكەنى وسى ماڭنان تابىلعان زاتتاي دەرەكتەر قالانىڭ تايپالىق تۇراقتى قونىستىڭ ورنىنا پايدا بولعاندىعىن راستايدى.
ءوز زامانىندا ورنەك ءىرى ساۋدا ورتالىعى بولىپ قانا قويماي ءىرى قالا مادەنيەت شوعىرلانعان ءوڭىر رەتىندە دە تانىلعان. مۇندا جۇرگىزىلگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى التىن جۋۋعا ارنالعان ارنايى ورىندارىن تاپتى. ءوز كەزەگىندە بۇل فاكتىلەر ورنەك قالاشىعىنىڭ اسا داۋلەتتى قالا جۇرتى بولعانىن ايعاقتاي تۇسەدى. سونداي-اق بۇل قالا سول داۋىردەگى وتىرشىلىق مادەنيەتتىڭ وزىق ۇلگىسى دەپ تانۋعا بولادى. ويتكەنى مۇندا كوشپەلى ەمەس مادەني دامۋدىڭ ەلەمەنتتەرىن كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى.
قالاشىق تاريحشىلارمەن 1985 جىلدان زەرتتەلىپ كەلەدى. العاشىندا مۇندا جامبىل وبلىستىق ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ زەرتتەۋشىلەر توبى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزسە، ءبىر جىلدان سوڭ اكادەميك كارل بايپاقوۆا باستاعان ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا ينستيتۋتى زەرتتەۋ جاسادى.
پىكىر قالدىرۋ