قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق جاعىنان ەۋروپا مەن ازيا قۇرلىعىنىڭ اراسىندا ورنالاسۋى گەوساياسي تۇرعىدان دا، ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءوز پايداسىن بەرىپ وتىر. ءبىزدىڭ ەل بۇل مۇمكىندىكتى ءتيىمدى قاراستىرىپ، ۇلكەن جوبالارعا قاتىسىپ جاتقانى دا ايان. بۇل تۇرعىدان العاندا قازاقستاننىڭ ۇپايى تۇگەندەلىپ كەلەدى دەسە دە بولادى. اشىعىن ايتۋ كەرەك، سوڭعى ونداعان جىلداردان بەرى نۇر-سۇلتان قالاسى عالامدىق باسقوسۋلاردىڭ الاڭىنا اينالىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر ايعاعى رەتىندە نۇر-سۇلتان قالاسىندا وتكەن تاسىمالعا قاتىستى تەمىرجول باسشىلارىنىڭجيىنىن ايتار ەدىك. اتالعان باسقوسۋ «ءترانسسىبىر تاسىمالدار جونىندەگى ۇيلەستىرۋ كەڭەسى» دەپ اتالادى. بۇل باسقوسۋدىڭ ەلوردادا ءوتۋى دە تەگىن ەمەس. ويتكەنى جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قازاقستان ازيا مەن ەۋروپانىڭ كىندىگىندە ورنالاسقان. بۇل جيىنعا دا وتىزدان استام ەلدەن ءتيىستى مەكەمە وكىلدەرى مەن جولاۋشىلار تاسىمالىنىڭ باسشىلارى جانە مينيسترلىكتىڭ قىزمەتكەرلەرى كەلىپ قاتىستى. باسقوسۋداعى باستى ماسەلە نە؟ تەمىر جول سالاسىنداعى تاسىمال ماسەلەسى، ونىڭ جاي- كۇيى مەن ورتاق پروبلەمالاردى بىرلەسىپ شەشۋ.
ناقتى ايتقاندا، ترانزيتتىك تاسىمال سالاسىندا الەۋەتىن ارتتىرىپ كەلە جاتقان قازاقستاننىڭ شىن مانىندە حالىقارالىق ءرولى ۇلكەن. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ اۋماعى ارقىلى ەۋروپا مەملەكەتتەرىنە دەيىن جۇك جەتكىزىلەدى. ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن مۇنىڭ بارلىعىنىڭ دا ماڭىزى جوعارى. سوندىقتان دا نۇر-سۇلتاندا وتكەن ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە قاتىسۋشىلار تەمىر جول ارقىلى تاسىمالدىڭ ءتيىمدى ەكەنىن ايتتى. ءبىر عانا مىسال، ەگەر قىتايدان شىققان جۇك تەڭىز ارقىلى ەۋروپا قۇرلىعىنا 40-45 كۇندە جەتەتىن بولسا، ال قازاقستان اۋماعى ارقىلى قارت قۇرلىققا 10 كۇننىڭ ىشىندە جەتەتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر. دەمەك، ءبىزدىڭ ەلىمىز ترانزيتتىك تاسىمالدى ءتيىمدى پايدالانىپ وتىر. ال مۇنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن ۇلكەن پايداسى بار.
ەسكەرتە كەتەيىك، ءترانسسىبىر تاسىمالدارى جونىندەگى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە قازاقستان 1994 جىلى مۇشەلىككە قابىلدانعان. نەگىزىنەن ازيا مەن ەۋروپا قۇرلىعى ارالىعىندا جۇك تاسىمالىمەن اينالىسادى جانە تەڭىز ارقىلى جۇرەتىن تاسىمالعا قاراعاندا، بۇل ارزانعا تۇسەتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان نۇر-سۇلتاندا وتكەن جيىندا كەڭەستىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ەندى اتالعان ۇيىم «ترانسەۋرازيالىق تاسىمالدار جونىندەگى ۇيلەستىرۋ كەڭەسى» دەپ اتالاتىن بولدى.
وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە، كەڭەستىڭ دە باستى ماقساتى –تەمىر جول بويىنشا ءبىرتۇتاس تاسىمال ءدالىزىن تۇراقتى تۇردە دامىتىپ وتىرۋ. سوندىقتان دا بولار، 200-دەن اسا كەلگەن كەلگەن دەلەگاتتاردىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەن «قازاقستان تەمىر جولى ۇك» اق باسقارما ءتوراعاسى ساۋات مىڭبايەۆ ترانزيتتىك تاسىمال باعىتىنداعى ىنتىماقتاستىق پەن قارىم-قاتىناستى ارتتىرۋ قاجەتتىلىگىنە توقتالدى. ارينە، بۇل ورايدا جۇمىس ودان ارى دامىتۋ كەرەك. ساۋات مىڭبايەۆ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ ارقاسىندا ازيا-ەۋروپا اراسىندا ەكسپورتتىق-يمپورتتىق الەۋەتتىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ءسوز ەتتى. بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقستان تەمىر جولىنىڭ جۇك اينالىمىنا دا جاعىمدى اسەر ەتۋدە. دەرەككە جۇگىنەر بولساق، 2019 جىلدىڭ العاشقى التى ايىندا تاسىمال كولەمى 134 ميلليون توننانى قۇراعان. الداعى ۋاقىتتا ىنتىماقتاستىقتىڭ ناتيجەسىندە بۇل كورسەتكىشتى ودان ارى جاقسارتۋ كوزدەلىپ وتىر.
ارينە تەمىر جول سالاسىنىڭ جۇك تاسىمالىندا ارتىقشىلىقتار وتە كوپ. تەك سونى ۇتىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك. «ءترانسسىبىر تاسىمالدار جونىندەگى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە» كەلىپ، نۇر-سۇلتاندا باس قوسقاندار ءترانسسىبىر ءدالىزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ، ونى ودان ارى دامىتۋ تۇرعىسىندا ءسوز بايلاسىپ تاراستى.
ەلباسى قول قويعان 100 ناقتى قادام ۇلت جوسپارىنىڭ 65-قادامىندا «ەۋرازيالىق ترانسكونتينەنتالدىق ءدالىز» مۋلتيمودەلدىك كولىك ءدالىزىن قۇرۋ. ول ورتا ازيادان ەۋروپاعا جۇك ءترانزيتىن كەدەرگىسىز جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. دەمەك، ەۋرازيانىڭ كىندىگىندە ورنالاسقان قازاقستان ءۇشىن ترانزيتتىك تاسىمالدىڭ تەمىرجول ءۇشىن دە، كولىك ۇشىندە تابىسى وراسان جانە بۇل ءسوزسىز ناتيجەسىن بەرەتىنى ءسوزسىز.
پىكىر قالدىرۋ