كەز-كەلگەن وتباسىنىڭ، مەكەمەنىڭ، مەملەكەتتىڭ ءوز قۇپياسى بولادى. قۇپيالىق دەگەن- ەڭ الدىمەن قاۋىپسىزدىك، تىنىشتىق. سوندىقتان دا ول ءتارتىپ- بىرلەسىپ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ادامداردىڭ اماندىعى مەن سەنىمدىلىگى بولىپ تابىلادى. قۇپيا دەپ سانالعان ماسەلەنىڭ ۇلكەن-كىشى بولۋىنا قاراماستان قاتاڭ ساقتالۋى قاداعالانادى. ەگەر الدا-جالدا اشكەرەلەنىپ باسقالاردىڭ قۇلاعىنا جەتسە وتباسى جونىنەن تىرشىلىكتەرىنە زارداپ تۋدىرۋى، ەڭ كەمىندە سول اۋلەتتى ۇياتتى جاعدايلارعا قالدىرۋى مۇمكىن. ال، ەگەر مەكەمە بولسا، سىردىڭ شاشىلۋى ول ۇجىمنىڭ ءىس-شارالارىنا تيىمسىزدىك اكەلۋمەن بىرگە ونداعى ادامداردى الاتايداي ءبۇلدىرىپ ىنتىماعىن بۇزۋى عاجاپ ەمەس. مەملەكەت جونىنەن ءتىپتى بولەك. ەكونوميكالىق، مەملەكەت قورعانىسى، عىلىم تەحنيكاسى جاقتارىنان دا كوپتەگەن قۇپيالىق ەرەجەلەرى بەلگىلەنەدى. ونى قاتاڭ ساقتاۋ نازاردا ۇستالادى، ونىڭ اسا ماڭىزدى بولعاندىعىنان دا ارناۋلى قاۋىپسىزدىك مەكەمەلەرى جۇمىس ىستەيدى. قۇپيالىقتى ساقتاۋعا، ونى اشكەرەلەۋشىلەرگە قارسى ىمىراسىز كۇرەس اشىپ قاتاڭ جازالاۋ امالدارىنا بارادى. ارينە، بۇنىڭ ءبارى قاجەتتىلىك، بولۋعا ءتيىستى قاعيدالار. قۇپيالىقتىڭ سيپاتى ەكى ءتۇرلى بولادى، ءبىرىنشىسى، پايدالى، ەشكىمگە زالالسىز، ساقتالۋى جاقسىلىققا كەپىل بولاتىندارى. ەكىنشىسى، قاسكۇنەمەدىككە، زۇلىمدىققا قۇرىلعان قۇپيالىق. ارينە مۇنداي حالىققا، ونىڭ مال-مۇلكىنە اپات الىپ كەلەتىن جوسپارلاردى اشكەرەلەۋ، الدىن الۋ قۇداي الدىندا دا، قوعام الدىندا دا ەڭ دۇرىس جول. بۇل ارادا ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز مەملەكەتكە، الەۋمەتكە قارسى باعىتتالماعان ىشكى قۇپيا سىر. جوعارىدا ايتقانىمىزداي ءار ورىننىڭ، ءار اۋلەتتىڭ وزىنە عانا ءتان ۇستانىمدارى دەۋگە بولادى. ەندەشە ءسوزدىڭ تارالۋى، سىردىڭ شاشىلۋىنا نە سەبەپ؟ ەرتەدەن كەلە جاتقان «بالالى ءۇيدىڭ ۇرلىعى جاتپايدى» دەگەن ماتەل بار. اقىل-ەسى تولىسپاعان، كەلەر-كەتەردى، جاقسى مەن جاماندى اجىراتا المايتىن سابيلەردىڭ الدىندا ۇلكەندەر اۋىزىن باعىپ سويلەگەن، ءجۇرىس-تۇرىس، ىس-ارەكەتتە دە قاتتى اباي بولعان.ولاردىڭ كوزىنشە قاتتى ساقتىق جاساپ وتىرادى. بۇل ادەپتىلىك جانە تاربيە ءتاسىلى ەدى. كەزى كەلگەندە ەسكەرتۋ جاساپ اۋزىنا بەرىك بولۋدى قاداعالاپ وتىرادى. «بالا، بالانىڭ ءىسى شالا»- دەپ ايتاتىنىمىز وسى. ال، ەندى داپدارداي ۇلكەندەر جاعىنان ءسوز تارالۋى مۇمكىن بە؟ ارينە مۇمكىن. ەڭ الدىمەن اڭقاۋ جانە اقىماقتاۋ ادامنان سىر شاشىلادى، سونان سوڭ ايتپاسا تۇرا المايتىن، سويلەمەسە جۇرە المايتىن جۇيكەسى بۇزىلعان «اۋرۋ» ادامنان اڭگىمە شىعادى. ەندى ءۇشىنشىسى، اشۋعا الدىرعان الدە نيەتى بۇزىلعان ءبىر جاننىڭ قاسا-قانا وسەكتەۋىنەن، عايباتتاۋىنان ورتتەي قاۋلايدى. بۇنىڭ زاردابى دا ۇلكەن بولىپ اسقىنسا ادام ءولتىرىپ تىنادى، ەڭ كەمى ونىڭ اقىرى ابىرويسىزدىققا اپارىپ سوعادى. ءسوز تاسۋ دەگەن- ۇلكەن دەرت. ول سوناۋ زامانداردان قازىرگە دەيىن ادامدار اراسىن جايلاپ العان جايسىز جاعداي. ادامدىق قۇقىق ماسەلەسىنە اينالسا زاڭ ارقىلى قۋدالانادى جانە اقشالاي تولەم سالىنادى. ودان بەرى ادەپتەن اتتاۋ بولىپ سانالىپ، ايىپ تاعىلادى. ءدىني جاعىنان ايتار بولساق وسەك ايتىپ ادامداردى الا جاڭقا جاساۋ، سىرتتان عايبات ايتىپ ءبىردى بىرگە سوعۋ كۇنا دەپ سانالادى. پايعامبارىمىز (س.ع.س) «عايبات ايتپاڭدار، عايبات سويلەۋ جاڭا عانا قايتىس بولعان باۋىرىڭنىڭ ەتىن جەگەنىڭمەن بىردەي»- دەگەن. «بولعان جاعدايدا ايتۋ دا عايباتقا جاتا ما؟»-دەگەن دە؛ «بولعان جاعدايدى باسقا جەردە ايتۋ عايبات. ال، بولماعاندى ايتۋ زالىمدىق»- دەگەن قاتاڭ تيىم سالىپ. دەمەك، بۇل دۇنيەلىك جانە اقىرەتتىك قاسىرەتى بار.
وسمانلى زامانىندا (قىسقارتىپ ايتايىن) ىبىرايىم تاقياشى دەگەن كىسى ەسكى قوراسىنىڭ بۇرىشىن قازىپ جاتىپ ءۇش قۇمىرا التىن تاۋىپ الىپتى دا «وسىنى ايەلىمە ايتسام با ەكەن، ايپاسام با ەكەن»-دەپ ويلايدى دا ايەلىن سىناپ كورۋ ءۇشىن التىندى كومىپ قويا تۇرىپ ۇيىنە كەلىپ «تۇنىمەن ءىشىم اۋىرىپ شىعىپ ەدى، تاڭعا جۋىق ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەم، ويانسام مىنا جۇمىرتقا جاتىر، سەن ونى ەشكىمگە ايتپا»-دەپ ايەلىنە تاۋىقتىڭ جۇمىرتقاسىن ۇستاتىپ ۇيىنەن شىعىپ كەتىپتى. بەسىن نامازىنان سوڭ كوشەگە شىعىپ بازاردى ارالاپ جۇرسە، جۇرتتىڭ ءبارى «ىبىرايىم قىت-قىت...»-دەپ مازاقتاپ ءجۇر دەيدى. كۇدىگى شىنعا اينالعان ىبىرايىم الگى تاۋىپ العان التىندى ايەلىنە سەزدىرمەي، شىپ-شىرعاسىن شىعارماي تۇگەلىمەن مەشىت سالۋعا جۇمساپتى. سول قۇتپيالىقتىڭ ارقاسىندا توپقاپىنىڭ قاسىندا «ىبىرايىم تاقياشىنىڭ مەشىتى» «الللاھۋ اكبار!»- دەپ ءالى كۇنگە دەيىن ازان سالىپ تۇر...
داۋلەتبەك بايتۇرسىن ۇلى
پىكىر قالدىرۋ