– قۇرمانبەك اعا، جۇرت اراسىندا «ورالماندار ەلىنە الام دەپ ەمەس، بەرەم دەپ كەلۋ كەرەك» دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلادى.  تاۋەلسىزدىك سىزدەرگە نە بەردى؟ سىزدەر قانداي ۇلەس قوستىڭىزدار اتاجۇرتقا؟

– تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سىيماعان قازاقتاردىڭ ءبىرىمىز. ويتەتىنى، اللا تاعالا بىزگە تاۋەلسىزدىك تاڭىنىڭ اتقانىن كورسەتتى. ول كەزدە جۇڭگو مەملەكەتىنىڭ ارنايى باعدارلاماسىمەن الماتىدا وقىپ جاتقانبىز. اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكەن ەسىل ەڭبەگى تەككە كەتپەگەنىن كورىپ، كوكىرەگىمىزدەگى شەر اقتارىلىپ، كوزىمىزدەن جاس اقتى.  قۇدايعا شۇكىر! ەلىمىز ساعات ساناپ دامىپ كەلەدى. بۇگىندە قازاق ەلىن الەم تانيدى. 

ءبىز ەلگە الامىز دەپ ەمەس، بەرەمىز دەپ كەلگەن قازاقپىز. اتاجۇرتقا ورالعاننان بەرى جۇبايىم ريزا قايىرباي قىزى ەكەۋمىز حالىق الدىندا ءۇش كونسەرت بەرىپ ۇلگەردىك. 2001 جىلى وتباسىمىزبەن ءبىرجولا كوشىپ كەلگەن سوڭ، 7 جىل بويى تىنباي ەڭبەكتەنىپ، 2007 جىلى رەسپۋبليكا سارايىندا «يليگاي، ساۋلەم» دەگەن اتپەن كونسەرت وتكىزدىك. بۇل كونسەرتىمىزدىڭ ماقساتى – ەلگە ورالعان سوڭ نە تىندىردىق، تىڭدارمانىمىز بار ما، جوق پا، حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ ءجۇرمىز بە دەگەن سۇراقتارىمىزعا جاۋاپ ىزدەپ، وز-وزىمىزگە، وتانىمىزعا ەسەپ بەرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلدى. جۇبايىم ريزا قايىرباي قىزى ەلگە جەتكىزگەن ءبىر عانا «ەلىك-اي» ءانىنىڭ ءوزى قانشاما جۇرتتىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى. وسى انگە ارنايى كليپ تۇسىرگەنبىز. ونىڭ ءوزى التىن ديسككە جازىلىپ، قازاقستاندا ەشقاشان ايتىلماعان تىڭ اۋەنىمەن جۇرت جۇرەگىندە قالدى. رەسپۋبليكا سارايىنا كونسەرت وتكىزەردە جورا-جولداستارىمىز «وسى حالىقتى جيناۋ قالاي بولادى ەكەن» دەپ الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن. ءبىراق قازاقتىڭ قانشا تارلانىنىڭ تابانىنىڭ ءىزى قالعان جەر، «جىعىلساڭ تۇيەدەن جىعىل»، تاۋەكەل دەپ رەسپۋبليكا سارايىن تاڭداعانبىز. ويتكەنى «ەلىمىزگە-جەرىمىزگە جەتسەك، وسى ۇلىلاردىڭ ءىزىن باسىپ، ۇلكەن سارايدا ءبىر كونسەرت بەرسەك» دەپ قانشاما جىل ارماندادىق. قۇدايعا شۇكىر، تۇڭعىش رەت كونسەرتىمىز بولعانىمەن، زال لىق تولدى. «اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى كەتپەيدى» دەپ قازاق بەكەر ايتپاسا كەرەك. كونسەرتىمىزدە ارىپتەس دوستارىم ەرجان بەلعوزييەۆ، ماقپال ءجۇنىسوۆالار اتسالىسىپ، ۇلكەن كومەك كورسەتتى. «الىستان كەلگەن باۋىرىمىز» دەپ قۇشاق جايعان سول اعايىندارعا ايتار العىسىمىز شەكسىز. كونسەرتىمىزدىڭ ناتيجەسىندە ەرىم دەيتىن ەلدىڭ بار ەكەنىن، قانداسىم دەيتىن قازاقتىڭ كوپ ەكەنىن بىلدىك. تاۋبە دەدىك.

– ەكىنشى كونسەرتتەرىڭىز قاشان ءوتتى؟

– «رەسپۋبليكا سارايىندا كەرەمەتتەي كونسەرت وتكىزدىك، وسىمەن بولدىق، تولدىق» دەگەن جوقپىز. 2009 جىلى «قازاقكونسەرتتە» تاعى دا ءبىر ءان كەشىنىڭ شىمىلدىعىن تۇردىك. «شىركىن، ءاننىڭ بۇلبۇلى-اي» دەپ اتالعان كونسەرتىمىزگە ءوزىمىزدىڭ «قازاقكونسەرت» بىرلەستىگى ەرەكشە قولداۋ كورسەتتى. بۇل دا ءبىر كوڭىلدەگىدەي كورىكتى كەش بولدى. تىڭدارمانىمىزدىڭ كوبەيگەنىنە مارقايدىق.

شىعارماشىلىعىمىزدى تەك الماتىدا كونسەرت وتكىزۋمەن عانا شەكتەپ قويمادىق. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالاپ، گاسترولدىك ساپاردا بولدىق. قۇدايعا شۇكىر، اۋىل-اۋىلدا ءبىزدىڭ ءانىمىزدى ءسۇيىپ تىڭدايتىن قاراپايىم حالىق قۇشاق جايا قارسى الدى. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ماقپال جۇنىسوۆامەن ورىنداعان دۋەتىمىز ۇلكەن بەلەسكە كوتەرىپ تاستادى. مەن ءبىر جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى بولعانىمەن، قازاقستاننىڭ حالىق ارتىسىمەن قاتار تۇرىپ ءان شىرقاۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش، قۇرمەت بولدى.ەلگە، جەرگە دەگەن ماحابباتىمىز، راحمەتىمىز شەكسىز. التىنبەك قورازبايەۆ سىندى اعالارىم ماڭدايىمىزدان سيپاپ، جۇمىسقا ورنالاستىرىپ، اعالىق قامقورلىق تانىتتى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق مەرەيلى مەرەكەسىنە تارتۋ بولسىن دەگەن ويمەن اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا «القوڭىر ءان ەكەنسىڭ!» اتتى كونسەرت بەردىك. قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن وتكەن ءان كەشىمىز جۇرتشىلىقتى تاعى ءبىر ءتانتى ەتتى. 80 ادامدىق وركەستر اناۋ زالدا وتىرعاندا،ول كەزدەگى قۋانىش، ول كەزدەگى سەزىم تىم بولەك بولدى. بۇل مەنىڭ بالا كەزدەگى، ازامات بولعان كەزدەگى، ەسەيگەن شاقتاعى اسقاق ارماندارىمنىڭ ءبىرى ەدى. «مەنىڭ داۋىسىم سونداي وركەسترگە ۇيلەسەدى، ۇيلەستىرۋىم كەرەك، مەن قۇرمانعازى وركەسترىمەن ساحناعا شىعۋىم كەرەك» دەپ ماقسات قويعام الدىما. مەن سول ارمانىما جەتكەنىمە اللاعا شۇكىر ايتتىم. قازاق دەيتىن حالقىمنىڭ پەيىلىنىڭ كەڭدىگىنە، مىنەزىنىڭ ورلىگىنە ءسۇيىندىم. توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان تىڭدارماندار جيىلدى. اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ باسشىلىعى دا ماعان ۇلكەن راحمەتتەرىن ايتتى. «مۇنداي كولەمدە كورەرمەندەر، تىڭدارماندار جيىلماپ ەدى بۇل زالعا» دەپ ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. سول كونسەرتتە بيلەتتەر جەتىسپەي، كوپتەگەن تىڭدارماندارىمىز ءتىپتى رەنىشىن ايتقانداي بولدى. اتالعان كونسەرت تەلەدياردان دا جاقسى ناسيحاتتالدى.

– ەڭبەگىمىز ەلەندى دەپ ويلايسىز با؟

– ارينە! ەڭبەگىمىز ەلەنىپ جاتىر. ومىرلىك جارىم، ساحناداعى سەرىگىم، بەلگىلى ءانشى ريزا قايىرباي قىزى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى اتانسا، وزىمە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر» اتاعى بەرىلدى.

ولجاس دەگەن ۇلىم، ۇكىلى-اي دەگەن قىزىم بار. ۇلىمنىڭ ماماندىعى – قىلقوبىز، قىزىمنىڭ ماماندىعى – پريما. ولجاس قىلقوبىزدان وتكىزىلگەن رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردان سان مارتە باس جۇلدەنى جەڭىپ الدى. حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنىڭ قىلقوبىز اتالىمىنىڭ دا باس جۇلدەگەرى اتاندى. بۇل دا تاۋەلسىزدىككە تارتۋ دەپ ەسەپتەيمىن. ۇلىم نەگىزى جۇڭگو ءتىلدى بوپ وسكەن. ءقازىر، مىنە، قازاقتىڭ قىل قوبىزىنىڭ قۇلاعىندا ويناپ ءجۇر. بۇل دا – تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى. جارىم ريزانىڭ دا انشىلىگىنەن سىرت، ەلگە اكەلگەن حالىق مۇرالارىنىڭ ءوزى بولەك اڭگىمە. ريزانىڭ اناسى كەرەمەت ءانشى، حالىق اندەرىن قۇلاعىنا قۇيىپ وسكەن شەجىرە ادام ەدى. ال اپكەسى قىتايدىڭ حالىق ءارتىسى ساندۋعاش قايىرباي قىزى كوپتەگەن اندەر جازعان، ءتىپتى «اعاجان» سىندى كەيبىر اندەرى حالىق ءانى بوپ كەتكەن تاماشا كومپوزيتور بولعان. اتتەگەن-ايى، ومىردەن ەرتە ءوتتى.

– دەنساۋلىعىڭىزدى قالاي كۇتەسىز؟

– شىندىعىن ايتۋ كەرەك. ونەر ادامى بولعاننان كەيىن وز-وزىڭە كۇتىم جاساماساڭ بولمايدى. ويتكەنى سەن كەز كەلگەن ۋاقىتتا حالقىڭنىڭ الدىنا شىعىپ، ونەر كورسەتۋىڭ مۇمكىن. مىسالى، سپيرتتىك ىشىمدىكتەر ىشپەيمىن. كەشكى تاماقتى تارتا جەيمىز. سىر-سىمباتىمىزدى ساقتاۋ كەرەكپىز. بايگە اتتاردى جاراتىپ، بابىندا ۇستاماساڭ بايگە المايتىنى سياقتى ءبىز دە ءوزىمىزدى كۇندەلىكتى دايىندىقتا ۇستايمىز. ۇيقىمىزدى قاندىرامىز. دومبىرامىزدى قولعا الىپ، داۋىسىمىزدى بابىنا سالىپ وتىرامىز. ءان تاڭدايمىز. كەيدە ءبىر جاقسى اۋەندەر كەلەدى. سوڭعى كەزدەرى وزىمدە ءايتىپ-بۇيتىپ ءان جازىپ ءجۇرمىن. شاكىرت تاربيەلەۋدى دە ويلاپ قويامىن.

– جارىڭىز ەكەۋىڭىز دە ونەر ادامىسىزدار. بۇل دەگەن ۋاقىتتىڭ كوبى حالىقتىڭ الدىندا وتەدى دەگەن ءسوز. وتباسىنا قارايلاۋعا قالاي ۇلگەرەسىزدەر؟

دۇرىس ايتاسىڭ. ءبىراق ەندى قولىمىز قالت ەتكەن ۋاقىتتىڭ ءبارىن وتباسىنا ارنايمىز. ريزا ەكەۋمىز بىر-بىرىمىزگە سىنشىمىز، بىر-بىرىمىزگە شاكىرتپىز، بىر-بىرىمىزگە ۇستازبىز. ارتىقشىلىعىمىزدى ايتىپ، كەمشىلىگىمىزدى تۇزەپ وتىرامىز.

– تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىندا قانداي «اتتەگەن-ايىڭىز» بار؟

– مەنى ەڭ كوپ تولعاندىراتىنى – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جايى، ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدان قالعان اسىل ءتىلىمىزدىڭ ءوز بيىگىنە قونا الماي جاتقاندىعى. ءبىراق، بىلاي قاراساڭىز، 20 جىل دەگەن كوپ تە ۋاقىت ەمەس. ناعىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن عاسىرلار بويى كۇرەسىپ تە جاتادى. وعان قاراعاندا «كوش جۇرە تۇزەلەر». بولاشاقتا قازاق ءتىلى ءسوزسىز قازاقستان حالىقتارىنىڭ ورتاق ءتىلى بولادى دەپ سەنەمىن.

— قانداي جاڭالىقتارىڭىز بار؟

— قۇدايعا شۇكىر! جاڭالىقتارىمىز كوپ. ەڭ باستى جاڭالىعىمىز –مارقۇم ەرمۇرات زەيىپحان ۇلىنىڭ «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» انىنە جاڭا بەينەبايان تۇسىردىك.

اڭگىمەلەسكەن نۇرعالي نۇرتاي