اقىننان ايتار ءبىر ءسوز: «تەپ-تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى» - دەپتى. بالا جاسىمنان ءسوزدى ءمۇجىپ وسكەن «وتكىر تىسىممەن» قانشا قاجالاسام دا بايىت اقىننىڭ ولەڭدەرىندە نە ارتىق، نە تىرتىق جوق... ويتكەنى اقىن كوڭىل شىندىعىن، جۇرەك سىرىن، ورامدى ويىن نوسەر جاۋىنداي تۇپ-تۇگەل توگىپ، باس اياعىن تۇپ-تۇيناقتاي ەتىپ تۇيىندەپ تاستاپتى. بىلايشا ايتقاندا وعان اعادان ايتار ءسوز قالماعان سەكىلدى.
ولاي بولسا ەندى يسلامي كوزبەن قاراپ، مۇسىلماني پيعىلمەن «ءورت ولەڭدەرگە» سۋ سەبەلەپ كورەيىك.
«...قايران دا مەنىڭ قازاعىم،
باستار ما اللا وڭىنا؟!
شىرمار ما شاندىر تورىنا!؟.» قازاعىنا دەگەن جان جۇرەگىنەن شىققان دۇعا ءسوزى. ءۇمىت تە، كۇدىك تە بار. «مۇسىلمان كۇدىك پەن ءۇمىتتىڭ اراسىندا ءومىر كەشەدى» - دەگەن يسلامي قاعيدا بويىنشا بۇل اقىننان دا مۇسىلماندىق رۋح ايدان انىق كورىنەدى.
الايدا باعزى زامانداعى قورقىتتان باستاپ، ىلگەرىدەگى «زار زامان اقىندارى» بەرىدەگى اباي، ماعجان، مۇقاعالي... كەشەگى كەرەيدىڭ كاكەيىنە دەيىن «قازاعىم» دەيتىن دەرت كوڭىل بايىت اقىندا دا قابىنىپ تۇر. ءجانناتقا جەتسە دە، جاھانناماعا تۇسسە دە قايران قازاعىمەن بىرگە قالماق. جانكەشتى سۇيىسپەنشىلىك ءار ولەڭىندە «مەن مۇندالايدى» سەندىرەدى، سەنەسىڭ مۇلتىكسىز! «قازاقپەن قاتتى اۋىرىپ» ەندى، ەندى تاۋىرلەنە باستاعان مەن پاقىر دا ەش كۇمانسىز سەندىم.
«...مەن قازاقپىن ءالميساقتان قازاق دەگەن اتىم بار،
تالعامى بار ادام بولسا
ءتاتتى جىردى اعىزامىن تاڭدايعا ساپ تاتىڭدار.
قازاق دەگەن ۇلى ەلىمنىڭ قۋانىشىن، قايعىسىن،
بارشا الەمگە بۇتىنىمەن جەتكىزبەسەم
اقىن بولىپ نە قىلامىن، اتىڭدار...» ءوز وتىنا ورتەنىپ تۇرعان اقىنعا ءولىمنىڭ ءوزى سۇيكىمدى كورىنگەندەي.. ول ءۇشىن ەگەر قازاعىنىڭ قۋانىش، قايعىسىن جەتەرىنە جەتكىزە جىرلاي الماسا اقىندىق تا اقىندىق ەمەس، ءومىر دە ءومىر ەمەس ءسىرا!. بەس قارۋىن اسىنىپ، تۇلپار اتتىڭ ۇستىنەن تۋرا ماحامبەت ايقايلاپ تۇرعانداي... بۇل اقىننىڭ وزىنە قويعان ۇلكەن، تىم ۇلكەن شارت تالابى. جاراتقان اللا ءورتتى اقىننىڭ ءور تىلەگىن قابىل قىلسىن.
«...مەن بارىمدا مىنا دۇنيە كەرەمەت بوپ كەرىلسىن،
كەرى تارلان ولەڭدەرىم جالىن بولىپ
كوكىرەكتەن توگىلسىن.
جىرلاي جىرلاي مەن كەتەرمىن
جالعان سۇمنىڭ جاسىرىنىن پاش ەتىپ،
سودان باستاپ مەن ءومىر سۇرگەن قىپ-قىسقا جىلدار
كەلەشەك كۇنگە قىپ-قىزىل شوق بوپ كورىنسىن...» ادامي سەنىم، اقىني اسقاق تا نىق ءۇمىت… دارمەندى ۇلدىڭ داۋىرىنە يە بولعان ۇستەم ءۇنى.
قايتەرسىڭ. سۇيىسپەنشىلىگىنە تاڭقالا ءسۇيىندىم، «كوزسىزدىگىنە» كەيىپ كۇيىندىم...
ءيا، اللا تاعالا شىن اقىن پەندەلەرىنىڭ وسىنداي ەكەنىن ءبىلىپ قۇران كارىمدە «شۇعارا» (اقىندار) سۇرەسىن تۇسىرگەن ەكەن عوي.
مەككەدەگى قاعباعا ولەڭدەرى قۇرمەتپەن ىلىنەتىن ارابتىڭ العىر اقىندارى العاشقى اياتتار تۇسكەندە ونىڭ شەشەندىگى مەن تەرەڭدىگىنە ءتانتى بولىپ ەستىلەرى ءوز ولەڭدەرىن قايتارىپ الۋى دا تەگىن ەمەس ەكەن.
بايىت اقىندا دا وسى ءمارت مىنەز تاسىعان سۇتتەي اسىپ توگىلەدى. دارحان دالادا سوققان داۋىلداي ازىناپ، قۇيىنداي ۇيتقيدى. قاراڭىز:
«...بۇل ءسوزىمدى ەستىگەن سوڭ:
«قۇتىرىنىپ كەتتى بايىت» دەسە دەسىن ناداندار،
جاعدايىم جوق وعان مەنىڭ الاڭدار.
اگەراكىم قۇتىرعاندا مەندەي بولىپ دۇنيەنى تەربەسە،
قۇتىرىنسا قۇتىرىنسىن ادامدار...» بولدى، پەندەشىلىكتىڭ بەتىنە تۇكىرۋ دە بار، پەندەشىلىكتەن ايىعۋ دا... اسىرەسە رۋحى اساۋ اقىندارعا جاراسادى ەي. بۇدان بىلايعى پەندەلەردىڭ پىش پىشى تۇككە جارامايدى، دەگىسى كەلگەنىن دەي بەرسىن.
«...تىڭدا ءبىراق:
ساعان مەنىڭ ءبىر ءسوزىم بار
ايتپاق بولعان كوپ ۋاقىت، كوپ ايدان،
مەن ويلاندىم سەن دە ويشىل ادامزاتپەن تەڭ ويلان.
كوپ جىل بويى ساعان ەرىپ مەن ايلاندىم
وركوكىرەك دۇنيە،
جەتەر ەندى ماعان ەرىپ سەن ايلان!!!» ساپ، ساپ باۋىرىم! سابىر... كوك تىرەگەن اسقار التايدىڭ كەۋدەسىندە جارالعان ساعان اساقتىق جاراسادى. بىلەمىن، ۇراعا جىعىلۋدان قورىقپايسىڭ. سوندا دا اتىڭنىڭ تىزگىنىن تارتا شاپ. ساباڭا ءتۇس...
«...ءبارىن ايتىپ قايعىمنىڭ ناعىلامىن،
تاعدىرىما سىزىلعان باعىنامىن» ءاپ بارەكەلدى، شىن اقىننىڭ جۇرەگىندەگى يماننىڭ شوعى بۇل. ونسەگىز مىڭ عالامدى عاجايىپ ساراي ەتىپ جاراتىپ، جەردى ءجانناتتىڭ جازيراسى بولدىرعان جاراتۋشى اللا ادامزاتتى ونىڭ ەڭ سۇيكىمدى قوناعى ەتىپ، سەزىم مەن اقىل دەگەن عاجايىپ قاسيەتپەن قوسا سىيلاپتى. سول ارقىلى ماڭگى مەكەنىن تانىسىن، جاراتۋشىسىنا جالبارىنىپ كەپىلدىكپەن الدىما كەلسىن دەپ جارلىقتارىن جىبەرىپتى.
بالكي وسى شاقىرۋدى شىن اقىندار ارتىعىراق تانيتىن بولۋ كەرەك:
«...قىزدىڭ تورعىن كويلەگىندەي
كۇزدىڭ قوڭىر كەشىندە،
قوڭىر بەلدىڭ توسىندە:
قول ۇستاسىپ ءۇن شىعارماي كۇلىمدەپ،
كوپ تۇرىپ ەك ساقتالدى ما ەسىڭدە...» جاڭاعى داۋىلداي ۇيتقىپ، بورانداي بوراعان بايىتتى ەندى تانىماي قالاسىڭ. سىزىلعان نازىكتىك. كورىكتى دۇنيە مەن پەندەنىڭ كوڭىل ۇيلەسىمىن كوركەم سوزبەن قانداي ادەمى كەستەلەگەن ءا! ادامعا وسىنداي عاجايىپ زەردە سەزىمدى جاراتقان يەم اياماي سىيلاعان-اۋ!..
«...ءجۇر اياۋلىم، سەن ەكەۋمىز سوناۋ الىس تاۋ ىشىنە بارايىق،
بارايىق تا وزىمىزگە وزگە كوزبەن قارايىق.
جانىمىزدى، ءتانىمىزدى جاپىراقپەن جابايىق،
تاۋدىڭ ۇلى، تاۋدىڭ قىزىن تاۋ ىشىنەن، تال ىشىنەن تابايىق...»
مىناۋ ولەڭ سوناۋ ادام-اتا، حاۋا-انانىڭ ءجانناتتاعى كەزىن سۋرەتتەپ تۇرعان جوق پا. اقىن جانىنىڭ رۋحىنداعى يمان دەگەن وسى.
«...سودان كەيىن جالاڭ اياق تاڭعى ءشوپتىڭ شىعىن كەشكەن،
اياق «ساۋساقتارىنىڭ»
اراسىنا قىستىرىلعان سۋ شوپتەردى ... دىرىلدەگەن نازىكتىكتى كورەيىن...»
ياپىر-اي، تاڭعى شىقتى كەشكەن جالاڭ اياق قىزدىڭ باشبايلارىنىڭ اراسىنا قىستىرىلعان سۋ شوپتەر دە وسىنداي سۇلۋ ما ەدى. كىم بايقاعان، نەتكەن كورەگەندىك دەشى...
قۇران كارىمدە: «مەن سەندەردى توپىراقتان جاراتتىم، جانە توپىراققا جىبەرەم، قايتا توپىراقتان ءتىرىلتىپ الىپ الدىما جينايمىن» دەگەن ماعىناداعى اياتتار بار. ءبىز پەندەلەر دە توپىراقتان تۋىپ، توپىراققا كەتىپ جاتقان ەكى شىندىقتى ەرىكسىز مويىنداساق تا، قايتا توپىراقتان شىعاتىن ءۇشىنشى ناعىز شىندىقتى ەرىكتى مويىنداۋعا ەركىمىز جەتپەي ءجۇر عوي...
بايىت اقىننىڭ ولەڭدەرىندە باسقى ەكى اقيحات كوپ ايتىلعان، وتە كوپ ايتىلعان. انتەك ءۇشىنشى اقيحات كەم.
اقىندىقتى قازاقتىڭ سارقىلماي جالعاسقان رۋحاني دارياسى دەسەك بايىت اقىن دا اباي اتاسى مەن اقىت قاجى باباسىنىڭ «بايانسىز دۇنيەدەن باز كەشىپ، باقيدا الدىنا باراتىن جاراتۋشى جالعىز اللاعا» دەگەن ماحابباتىن ارنايدى دەگەنگە ءۇمىتىم زور.
ءامين!
ىزگى نيەتپەن مۇقتاج حالدەگى اباي حامزا
2013.04.14
ۇلانباتىر قالاسى.
***
كوز سۇراما كوزى سوقىر كىسىدەن،
ءسوز سۇراما ءسوزى سوقىر كىسىدەن.
ءسوز اياما ءسوز ءقادىرىن بىلەتىن
تالعامى بار ۇلكەننەن دە كىشىدەن،
ءسوز اسىلىن تۇسىنگەندەر - ادامدار،
ءسوز اسىلىن تۇسىنبەگەن - ناداندار.
ادامدارعا ءسوز اسىلىن جەتكىزۋگە جاراڭدار،
ناداندارعا ايانىشپەن قاراڭدار.
- دەگەن تالعام ۇستانىپ،
پەندەشىلىك شەڭبەرىنەن تىس قالىپ.
ۇشقىر قيال ودان ارمەن ۇشتالىپ.
كوپشىلىككە كورسەتىپ ءبىر شەبەر، ەپتى ۇستالىق:
دالا بەرگەن دارحان دارىن كۇشىمەن،
تاڭداپ تالعاپ ءتاتتى ءسوزدىڭ ىشىنەن،
تالاي ءتۇيىن تۇيىندەدىم وتكىر ءتىلدىڭ ۇشىمەن،
كىم شەشەدى تىسىمەن.
2012-09-28
قازاعىم
مەن ايدىن كول، وزەن بولسام –
جاسىل قۇراق
جاعام سەنسىڭ قازاعىم.
مەن بايشەشەك گۇلىڭ بولسام –
ءنارلى بايتاق
دالام سەنسىڭ قازاعىم.
مەن جاقسى ءبىر ولەڭ بولسام –
ايتپاق بولعان
سانام سەنسىڭ قازاعىم.
مەن ەس بىلمەس ءسابي بولسام -
پانام سەنسىڭ،
انام سەنسىڭ قازاعىم.
سەن جايىلعان قاعاز بولساڭ –
ءىز سالاتىن
قالام مەنمىن قازاعىم.
سەن قايعىلى جۇرەك بولساڭ –
جىلاپ اققان
ءزار-ان مەنمىن قازاعىم.
سەن تاستاقتا تابانداعان جۇيرىك بولساڭ –
پىكىر قالدىرۋ