ەكى ايرىققا تىرەلگەن، جولاۋشىداي اداسقان،
ەكى ويلى بولىپ جۇرەمىن، جۇرەك پەن ميىم تالاسقان.
ەكى ادام ءومىر سۇرۋدە ءبىر دەنەدە بولعانمەن
ەكى تالاي دۇنيە، كىمدەرگە وسى جاراسكان...
وسى ولەڭدى وسىدان 10 جىلعا جۋىق بۇرىن جازىپ ەدىم.
وزىممەن ءوزىم سوعىسىپ، نە جەڭبەي، نە جەڭىلمەي “يتجىعىس” بولىپ جۇرگەنىمە، مىنە سودان بەرى، “جورگەكتەگى بالانىڭ ويىنىن تاستاپ، بوز بالا بولاتىنداي،
بوز بالانىڭ جالىندى جاسقا اينالاتىنداي، قاراساقالدىڭ اقساقال بولاتىنداي،” ىرجىڭ- قىلجىڭمەن، وسەك - اياڭمەن، دوستار مەن اعايىندارمەن تارتىسىپ -جۇلىسۋمەن، كۇيكى تىرلىكپەن، ءىشىپ - جەۋگە ءماز بولۋمەن ون جىل دا وتە شىعىپتى!
1980 جىلدارى قياالداۋشى ەدىم:
“شىركىن سەمەيدەن ءبىر ءۇش كومناتالى كۆارتيراعا قولىم جەتسە عوي، سودان سەح باستىعى بولىپ السام، سودان پەنسياعا شىقسام، كارتەيگەندە ءبىر داچا سالىپ الىپ سوندا كورشىلەرمەن سىرا ءىشىپ، دومينو مەن قارتا ويناپ، مونشاما ءتۇسىپ، باقشامدى شۇقىلاپ ءومىرىمدى وتكىزسەم، سودان ارتىق قانداي باقىت كەرەك” دەپ!
«ادام بالاسىنا وسىدان ارتىق قانداي باقىت كەرەك؟» دەگەن ءپالساپا قيالىم “سوس لاگەر” دەگەن تۇرمەدەن شىقپاعان، كور سوقىر بەيباقتىڭ، “قوجايىننىڭ تاستاعان سۇيەك -ساياعى مەن جۋىندىسىن ىشەتىن قارا توبەتتىڭ قيالىنداي عانا ءپالساپا ” ەكەنىن قۇدايعا شۇكىر باسىندا قالى بار تاقىرباس “سوس لاگەردى” ادەيى مە، الدە ءوزى نە ىستەگەنىن بايقاماي قالدى ما، ايتەۋ قۇلاعان سوڭ ءتۇسىندىم!
اكەيدەن بەرىلگەن پىسىقتىق پەن جۇمىسكەرلىكتىڭ جۇرناعىنىڭ ارقاسىندا 1997 جىلدارى كوپ ەلدەن بۇرىن، اتا - بابام بارماق تۇگىل ارمانداپ تا كورمەگەن گەرمانيا، يتالياعا بارىپ، سونداعى ءومىردى كورىپ:
“نە دەگەن سورلى حالىقپىز، ءبىزدى اللا تاعالا نەگە وسىنشا جازالادى ەكەن؟ مىنالار پەيىشتە، ءبىز توزاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ەكەنبىز عوي” دەپ جىلاپ، ومىردەن ءتۇڭىلىپ، قۇلازىپ قايتقانىم ەسىمدە. پاۆلوداردا 10 قاباتتاعى بالكوننان سۇرەڭسىز اۋلاعا، توزعان تەمىر گاراجدارعا قاراپ تۇرىپ، كوز الدىما ريم مەن فرانكفۋرت ەلەستەپ، “شىركىن ءبىزدىڭ قازاقستاندا قاشان سونداي ءومىر بولادى ەكەن” دەپ قياالداپ، كوزىم بۋلانعانى ءالى ەسىمدە.
سول جىلدارى الاشتىڭ ارداقتىسى ماعجاننىڭ “مەن جاستارعا سەنەمىن” دەگەن ولەڭىن وقىپ، “ ماعجان ايتىپ وتىرعان جاس ناعىز مەن ەمەسپىن بە؟ ماعان قاراتىپ ايتىپ وتىر عوي ماعجان بابام!! سوۆەتتىڭ شىنجىرى وزىنەن ءوزى ءشىرىپ ءتۇسىپ قالدى، قولىم دا بوس، اياعىم دا بوس، ەندى الاش اتىن اسپانعا مەن شىعارماعاندا كىم شىعارادى” دەپ سىلكىنىپ، تالاي تۇندەر ءتاتتى قيالداردىڭ قۇشاعىندا، ۇيقىعا كەتكەنشە جوسپار قۇرىپ جاتاتىن تۇندەرىم كوپ ەدى!
ءبىراق ول قياالدار سول قيال كۇيى قالا بەردى، كۇندەر جىلجىپ، ايلار سىرعىپ وتە بەردى...
1990 جىلدارى ابايعا باس قويىپ وقىپ، وزىمشە ىزدەنە باستادىم. ءومىردىڭ ءمانى نەدە دەگەن سۇراقتار قايتا مازالاي باستادى.
“مەنى مەن مەنىكىنىڭ ايرىلعانىن،
ءولدى دەپ ات قويىپتى وڭكەي بىلمەس” دەگەن ولەڭىنىڭ ءپالساپاسىن تۇسىنە الماي، تۇسىندىرەتىن ادام تابا الماي، اركىمنەن ءبىر سۇراپ ساندالعانىم بار ەدى. “نەگە جالعىز اباي بىلگىش بولادى دا، بار ادامزات وڭكەي بىلمەس بولادى” دەپ.
سول ولەڭنىڭ جاۋابىن حاكىمنىڭ باسقا ولەڭدەرىنەن تاۋىپ “ ە، مەنى دە اللا تاعالا توبەمدى تەسىك قىلىپ جاراتقان ەكەن اۋ، مەندە دە ابايدى تۇسىنەتىن ساۋلە بار ەكەن اۋ” دەپ وزىمە ءوزىم ءبىر ريزا بولعانىم ەسىمدە.
سودان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، بيزنەسكە بەل شەشىپ كىرىسىپ كەتتىك! بيزنەس جايلى ءبىلىم بىزدە ول كەزدە قايدان بولسىن؟؟
1995 جىلدان باستاپ بۇرىن نانشا جەيتىن قازاقشا كىتاپتاردى تاستاپ، شەتەلدەن ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ جاتقان: مەنەدجمەنت، ماركەتينگ، رەكلاما، موتيۆاسيا، لوگيستيكا دەيسىز بە، ءبارىن شولدەپ جۇرگەن تۇيە سۋاتقا جەتكەندەي كۇي كەشىپ، باس الماي ءسىمىرىپ وقي باستادىم. ءومىرىن كۇرەس پەن ىزدەنۋمەن وتكىزگەن، تالاي شارۋالار ىستەپ كەتكەن الەمدەگى مىقتى دەگەن ادامداردىڭ مەمۋارلارىن وقۋعا مۇمكىندىك تۋدى!
اسا باي دا ەمەس، اسا كەدەي دە ەمەس، نە ىشەم، نە جەيمىن دەيتىن جاعداي ءوز باسىما جاسادىم وسى جىلدارى، شەشەم قولىمدا، اعايىن-تۋعانىما قولىمنان كەلگەنشە كومەگىمدى تيگىزدىم. نەگە ەكەنىن اسا بايلىققا قۇمارتا المادىم!
ليەۆ تولستوي دەگەن شال ءبىر كەزدەگى وسى ەل قىزعاناتىنداي باي بولسام دەگەن ءبىر نيەتىمدى بىت-شىت قىلىپ ءولتىرىپ تاستاعان بولاتىن.
ءبىراق وسى ومىرىمنەن ەش ءلاززات الا المادىم، ماتەريالدىق جاعدايىم جاقسى بولعانمەن، ىشىمدە ىلعي يت ءولىپ جاتادى! وزىمە ءوزىم كوڭىلىم تولماي، ءوزىمدى ساتقىندىق جاساپ ساتىپ كەتكەندەي ادامنىڭ كەيپىندە ءجۇردىم.
وسى كۇندە دەيىن ەكى وي مازا بەرمەي كەلەدى: ەكەۋىنە دە اباي اتام كىنالى:
ءبىرىنشىسى:
«ءوزىڭ ءۇشىن ەڭبەك ەتسەڭ، ءوزى ءۇشىن وتتاعان حايۋاننىڭ
ءبىرى بولاسىڭ».
«كوپتىڭ قامىن اۋەلدەن ءتاڭىرى ويلاعان»
«ارەكەت قىل، پايداسى كوپكە ءتيسىن» دەيدى.
وزىمشە سىلكىنىپ: “مەن جانباسام لاپىلداپ، سەن جانباساڭ لاپىلداپ” ارەكەت ەتۋدى ءجون كورىپ ىسكە كىرىسىپ كەتكىم كەلەدى.
“جيعان-تەرگەن ءبىلىمىمدى جاستارعا ۇيرەتەيىن، فب دەگەن كەرەمەت قۇرال شىعىپتى، سول ارقىلى ماڭايىمداعىلارعا ىقپال جاسايىن، قازاقتىڭ باي بولىپ، ءبىلىمدى بولىپ، مادەنيەتتى بولىپ الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ ساناتىنا كىرۋىنە تيتتەي دە بولسا ۇلەسىمدى قوسايىن” دەپ شەشتىم. احمەت بايتۇرسىن بابامنىڭ وسيەتى قامشى بولدى.
ءبىراز تىرتىڭداپ تا كوردىم.
سوسىن ەكىنشى وي قىلاڭ بەرىپ قويمايدى:
ەكىنشى وي:
“تۇزەتپەك ەدىم زاماندى، ءوزىمدى تىم-اق زور تۇتىپ.
“مۇنداي ەلدەن بويىڭ تارت،مەن قاجىدىم، سەن قاجى!”
“جاي جۇرگەندى ۋەرد قىلىپ، تىنىش ولسەڭشى تەگىندە”
“اباي تۇزەتە الماعان قازاقتى تۇزەيتىندەي، جول سىلتەيتىندەي سەن كىم ەدىڭ؟!!!”- دەگەن وي.
وسى ەكىنشى وي بەل الىپ، جەڭىپ بارا جاتىر كەيىنگءى كەزدە.
وعان سەبەپ فب داعى تومەندەگىدەي تىرلىكتەر:
احمەتبەك نۇرسيلا اباي اتام ءتىرىلىپ كەلىپ: ءبىزدىڭ ءالى مال دا باعا الماي، قولونەر دە ۇيرەنە الماي جۇرگەنىمىزدى كورسە نە ايتار ەدى؟؟؟
«…قۇداي ساعان ەڭبەك قىلىپ مال تابارلىق قۋات بەردى. ەرىنبەي ەڭبەك قىلسا، تۇڭىلمەي ىزدەسە، ورنىن تاۋىپ ىستەسە، كىم باي بولمايدى» دەگەن ءسوزىن 10-قارا سوزىندە جەتكىزىپ ايتتى.
ناعاشىباي ەسمىرزايەۆ ءاربىر قازاققا "مال" تاۋىپ بەرەتىن بيلىك كەرەك الدىمەن..
احمەتبەكنۇرسيلاناگاشىبايبيلىكمالتاۋىپبەرەتىنكىم؟ حالىق سوندا مۇگەدەك پە وزدەرى مالىن تابا المايتىن؟
ناعاشىباي ەسمىرزايەۆ حالىققا مال تابۋ كەرەك دەپ تىراشتانۋدىڭ قاجەتى جوق. ۇلتقا جۇمىس ىستەيتىن بيلىك ءبارىن دە ءوزى ڭستەپ بەرەدى...
احمەتبەك نۇرسيلاەڭبەك جوق، حارەكەت جوق، قازاق كەدەي،
تاماق اڭدىپ قايتەدى تەنتىرەمەي؟
اباي اتامىز وسىلاي سىناپ كەتكەن قازەكەمنىڭ كوبى ءالى كەدەي!!
مەن ءبىر نارسەگە تاڭمىن؛ تالاي جاستار؛ قارىزعا دەپ، بىلايشا كومەكتەسىڭىزشى دەپ اقشا سۇراپ كەلەدى، ارلانبايدى! ەندى مەن اقشا تابۋدىڭ جولىن كورسەتەيىن، كومەكتەسەين دەسەم تەرىس اينالىپ تىڭداعىسى كەلمەيدى.
بەيبىت سارىباي ءاي، اعا-اي، ءار زاماندا ءبىر ادام وسىلاي شارشايدى. اينالاڭىزدا سىزدەن ون ەسە جاعدايلىلار جاتىر عوي باسىن اۋىرتپاي دەمالەەەەەپ... ال، ءسىز... نە دەۋگە بولادى.
تەندەر مەن توزاق
بارشا قازاقستاندىقتار “پارانى العان ادام دا، بەرگەن ادام دا توزاققا بارادى” دەگەن حاديسكە سەنەتىندەر تەندەرلەرگە قاتىناسپاي قويسا، ەگەر قاتىناسسا پارا بەرمەيمىز دەپ ءبارى ءبىر كىسىدەي باس تارتسا! سوندا تەندەرلەر وتپەي قالار ەدى!
باۋىرجان حاليوللا ارمانداۋعا بولادى...
احمەتبەك نۇرسيلا ءبارىمىز وسىلاي وتىرا بەرسەك ارينە ارمان بولادى، ال ەگەر ءبىر كىسىدەي پاراعا تويتارىس بەرسەك ول ءىس بولادى باۋىرجان حاليوللا!!!!!!
باۋىرجان حاليوللا احا،بىزدە "ءبىر-اق" ادام تويتارىس بەرە الادى، وكىنىشكە وراي ول "ءبىر-اق' ادامنىڭ ءوزى پاراعا بەلشەسىنەن باتىپ وتىر....سوندىقتان سىلكىنىپ اقىل ايتۋدىڭ قاجەتى جوق....
احمەتبەك نۇرسيلاكوپتەگەن: جوعارى وقۋ ورىندارىن: جوو نى كقب – «كەرەكسىز قاعاز بەرەمىز» دەگەن سوزگە ، ۆۋز دى ۆبب – «ۆىداەم بەسپولەزنىە بۋماگي» دەپ وزگەرتسە دەگەن ۇسىنىسىم بار. ءبىر داپتەرمەن 5 جىل وقىعان ستۋدەنتتەردى كوزىمىزبەن كوردى، ديپلومى بار تالاي جاستىڭ، بولمەنىڭ كولەمىن شىعارا الماي قارا تەرگە تۇسكەنىنە مىنا “شىققىر كوزىمىز” تاعى تالاي رەت كۋا بولدى!
بايقۇس اتا –انا! قايران تەككە كەتكەن ءومىر! ( ساتىپ الا المايتىن، قايتىپ كەلمەيتىن ۋاقىتتار!). قايران دالاعا شاشىلعان قاراجات!
مەن اباي اتام ايتقانداي “بيلىك كۇشى قولىمدا” بار ادام بولسام جوو نىڭ 80% جاۋىپ تاستار ەدىم!!
ەلىمىزگە قانشا پايدا كەلەر ەدى!!!
احمەت وميرزاكوۆ اناۋ-مىناۋ دەپ داۋلاسۋدىن باوي بەكەر،باريبير بيزدين بيلگيرليگيميز كوك تيىنگا تۋرمايدى،الەمديك ساياساتتى جۋرگيزيپ وتىرگاندار بيزدين بولاشاگىمىزدى باياگىدا-اك شەشيپ كويگان،ەرتەن كازاكتىن باري اكشا تاپكىش بوپ،گىلىم-بيليمنەن اجىراپ كالگاندا تۋسينەسيندەر بارين...
ال اقبەرەن باۋىرىم: «احا تۇڭىلمەڭىز، فب-داعى قازاق بارلىق قازاق ەمەس! بۇنداعىلار ءسوزدىڭ قازاعى، ءىستىڭ قازاعى فب-دان سىرتتا ءجۇر» دەيدى! سەنەيىن بە؟ سەنبەيىن بە؟
جىلاۋىق ەمەس، جالىنى ءالى سونە قويماعان، جىگەرى ءالى جاسي قويماعان: باي بولسام، ەلىمە سەپتىگىمدى تيگىزسەم، مەكەمە اشسام دەگەن جاستاردى قالاي ىزدەپ تاۋىپ، باستارىن قوسا الامىن؟
احمەتبەك نۇرسيلا
پىكىر قالدىرۋ