بۇگىن ۇكىمەت باسشىسى مالىمدەپ، تەڭگە باعامى ەركىنە جىبەرىلگەنى تۋرالى وسىعان دەيىن جازعان بولاتىنبىز. ەل ەكونوميكاسى مەن حالىقتىڭ قالتاسىنا سالماق سالعان تەڭگەنىڭ كۇرت قۇنسىزدانۋى تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن قازاقستاندىق باق-تا ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلۋدا. وتكەن جىلعى اقپان ايىنداعى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنان كەيىن قاراپايىم حالىقتىڭ ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەتكە دەگەن سەنىمى جوعالعانى دا جاسىرىن ەمەس. ديەۆالۆاسيانىڭ ءتۇبى بولاتىنىن سەزسە دە، حالىق مۇندايدى كۇتپەگەن سەكىلدى. ايىرباستاۋ پۋنكتەرىندە ىعى-جىعى، ءنوپىر حالىق قاپتاعانى تۋرالى ب ا ق جازعان.
جۇرت كۇتپەگەن جۇتتى ەلەستەتەتىن تەڭگەنىڭ 40 پايىزعا قۇلدىراۋىنا قاتىستى قازاقستاندىق ەكونوميست وراز جاندوسوۆ ازاتتىققا سۇحبات بەرگەن(http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_interview_with_oraz_jandosov/27199006.html).
«بۇل تەڭگەنىڭ ديەۆالۆاسياسىن بۇرىنىراق جاساۋ كەرەك ەدى. سەبەبى، ءبارى ءبىر بولاتىنى بەلگىلى. مەنىڭشە تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى مارچەنكونىڭ كەزىندە-اق جاسالۋى كەرەك ەدى. ال ءماسىموۆ مىرزا ايتقانداي ەمەس، ءدال وسىنداي تەڭگەنىڭ الاعاي دا بۇلاعاي كۇيگە ءتۇسۋى بۇرىن دا بولعان. مينيستر مىرزانىڭ مۇنى بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، ءوزى سول كەزەڭدەردە ۇلتتىق بانكتىڭ باسقارما ءتوراعالاردىڭ ءبىرى بولعان. بانك جۇيەسىندە قىزمەت اتقارعان بولاتىن. ال تەڭگە باعامىنىڭ ەركىندىككە جىبەرىلۋى دەگەن ءسوز – بۇل جەردە، ۇكىمەت تە، ۇلتتىق بانك تە، ءتىپتى پرەزيدەنت تە ەشتەڭە ىستەي المايدى. سەبەبى مۇندا سىرتقى فاكتورلاردىڭ ءرولى باسىمىراق. ەسەپكە العاندا، مۇناي باعاسى مەن رەسەي ءرۋبلىنىڭ قۇنسىزدانۋى. ءبىزدىڭ نەگىزگى ساۋدا-ەكونوميكالىق سەرىگىمىز رەسەي بولعاندىقتان بۇل فاكتورلەر ءبىرىنشى كەزەكتە – ىقپال ەتۋشى بولىپ تابىلادى. فيكساسيالانعان كۋرستان ەركىن كۋرسقا وتۋدە مىندەتتى تۇردە – «شوك» رەجيمى ورىن الادى. ۇلكەن سوققى بەرمەي ءبىر كۋرستىق جۇيەدەن ەكىنشىسىنە ءوتۋدى مەن ءالى كورمەپپىن. ال مينيستر مىرزا ايتقانداي، قازاقستان بۇل جاعدايدا كانادا مەن اۋستراليادان ۇلگى الاتىن بولادى دەۋى قيسىنسزداۋ. بۇل مەملەكەتتەردىڭ جەر كولەمى مەن تۇرعىن سانى جانە تابيعي بايلىعى جونىنەن قازاقستانمەن سايكەستىگى بولعانى بولماسا، باسقا ۇقساستىق كورىپ تۇرعانىم جوق. ءتىپتى، بۇل مەملەكەتتەر دامىعان مەملەكەتتەر عوي. ال قازاقستاننىڭ جاعدايى مۇلدەم باسقاشا. ءبىزدىڭ جاعدايدا مالايزيا مەن تۇركيانىڭ دەڭگەيىنە جەتۋ بيىك پوتەنسيال بولۋى كەرەك سياقتى. ال بۇل بۇگىن بولماسا ەرتەڭ بولاتىن دۇنيە ەدى. قاشىپ كەتە المايسىڭ، اينالىپ وتە المايسىڭ. مەنىڭشە ءسال ەرتەرەكتە جاسالۋى ءتيىس دۇنيە عوي. ديەۆالۆاسيا نەعۇرلىم كەشىكسە، سوعىرلۇم اۋىر تيەتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان مۇنى دۇرىس قابىلداۋ كەرەك. مينيسترلىكتەگىلەر ەرتەڭ جاڭا قۇجاتتار مەن نورمالاردى قابىلدايتىنى ايتتى عوي. سونى دا ەسكەرگەن ءجون. ال كەلىمبەتوۆ پەن ءماسىموۆ نەمەسە پرەزيدەنت مىرزانىڭ قولىنان كەلەر شارا جوق مۇندا»،-دەيدى ەكونوميست وراز جاندوسوۆ مىرزا.
ال 365info.kz سايتى (http://365info.kz/2015/08/v-kazaxstane-est-veshhi-postrashnee-devalvacii-ekspert/) قارجىگەر ايدان كاريبجانوۆتىڭ ديەۆالۆاسيا تۋرالى پىكىرلەرىن جاريالاعان ەكەن. وندا قارجىگەر ايدان كاريبجانوۆ قازاقستان ءۇشىن ديەۆالۆاسيادان دا ءقاۋىپتى – ءجىو كورسەتكىشىنىڭ قۇلدىراۋى ەكەنىن ايتقان. ءبىرىنشى ۆيسە-پرەمەر باقىتجان ساعىنتايەۆتىڭ ءسوزىن مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ، قارجىگەر سوڭعى 7 اي بويىنا ءجىو كورسەتكىشىنىڭ 1،5 پايىزعا تومەندەگەنىن ايتقان. بۇل ءوز كەزەگىندە جۇمىسسىزدىقتىڭ ارتاتىنىن، ءومىر ءسۇرۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەيتىنىن جانە بيلىكتىك ينستيتۋتتارعا دەگەن سەنىمنىڭ جويىلاتىنىن كورسەتەدى.
ال قازاقستانداعى رەكوردتتىق تومەندەۋ – 1994 جىلى 12،6 پايىزعا قۇلدىراعان بولاتىن. قارجىگەردىڭ پىكىرىنشە، ديەۆالۆاسيا مىندەتتى جاسالۋى ءتيىس شارالاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى ەكەن.
ال ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ مىرزا ءوزىنىڭ «فەيسبۋك» الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا «تەڭگەنى ەركىن جۇزۋگە جىبەرگەن ۇكىمەتتىڭ ءوزىن ەركىن جۇزۋگە اتتاندىرىپ جىبەرۋ كەرەك-اۋ وسى. وسى جىلدار ىشىندە قولدا قانشاما مۇمكىندىك بولا وتىرىپ، ۇلتتىق ۆاليۋتانى وسىنداي بەيشارا حالگە جەتكىزگەن وكىمەت "نەگە وسىنداي جاعدايعا دۋشار بولدىق؟ " دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋى كەرەك ەدى! ايتپەسە، ەشكىم دە ءوز قاتەسىن مويىنداعىسى كەلمەيدى.
جانە دە وسى جىلدارى ەلدىڭ قارجى سالاسىنا جاۋاپ بەرگەن ۇكىمەت مۇشەلەرى مەن ۇلتتىق بانك باسشىلىعى ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا كەتۋى كەرەك ەدى. بۇگىنگى ديەۆالۆاسيا ولاردىڭ جۇمىسىنا بەرىلەتىن ەڭ ءادىل باعا ەمەس پە؟!
ال پرەزيدەنت بولسا، ءوز حالقى نە ىستەرىن بىلمەي ابدىراپ قالعان وسىناۋ سىني شاقتا تىكەلەي ەفيرگە شىعىپ، قاراپايىم جۇرتتىڭ مۇددەسى قالاي قورعالادى، ءبىر كۇندە وتىز پايىزعا قىسقارىپ قالعان جالاقىسىنىڭ ساتىپ الۋ مۇمكىنشىلىگى قالايشا ساقتالادى دەگەن ەكى ۇلكەن ساۋالعا جاۋاپ بەرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. جانە دە سول مىندەتتەر ناقتى شەنەۋنىكتەرگە جۇكتەلىپ، ول تاپسىرمانى ورىنداي الماسا، ولار ورنىن بوساتۋى ءتيىس.
مەنىڭشە، شىن مانىندە حالىق سەنىمىنە يە جاڭا ۇكىمەت جاساقتالىپ، ەلدەگى قوعامدىق-ساياسي جاعدايعا سونى سەرپىن بەرمەسە، تىقىرتاياڭ ەلباسىنىڭ ءوز باسىنا تاقالۋى ابدەن مۇمكىن»،-دەيدى.
NUR.kz سايتىنىڭ تاراتقان اقپاراتىندا ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستانداعى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا قاتىستى پىكىرىن بىلدىرگەن. وندا پرەزيدەنت «ءبىز مۇلدە باسقاشا جوسپارلاعان بولاتىنبىز. الايدا الەمدەگى داعدارىس بۇعان مۇرشا بەرمەۋدە. دەگەنمەن، ءبىز بۇل كەزەڭنەن دە امان وتەمىز. باعانى كوتەرگەندەردى تاۋىپ جازالايتىن بولامىز» دەپتى. سوندا بۇل تۇسىنىكتەمە مە؟ وزدەرى كوتەرۋگە رۇقسات بەرىپ الىپ، وزدەرى كەيىن جازالاۋدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى
پىكىر قالدىرۋ