تاريح بەتتەرىنەن بەلگىلى بولعانداي حاليفات ءسوزى ايتىلعاندا مۇحاممەد پايعامبار كەزەڭى مەن ودان كەيىن ادىلەتتى ءتورت حاليفا كەزەڭى ەلەستەيدى. پايعامبار ومىردەن وتپەس بۇرىن سول كەزەڭدە تۋىنداعان قانداي دا ءبىر ماسەلەلەردى ءوزى شەشىپ وتىرعان. مۇسىلمانداردىڭ اراسىندا ەشبىر كيكىلجىڭ، تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر تۋىنداماعان. سوندىقتان دا ول ءداۋىر – مۇسىلمانداردىڭ التىن عاسىرى دەپ ايتىلادى. ءتورت حاليفا كەزەڭىن دە تاريحشىلار «حاليفات» دەپ اتاعان، ياعني قۇران اياتتارى مەن حاديس ماتىندەرىنە ساي ءومىر ءسۇرىپ، باسقارۋ جۇيەسىنىڭ شاريعاتقا ساي بولۋى. جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، ول كەزەڭدەگى مۇسىلمانداردىڭ ءومىرى، سالتى، ءداستۇرى، تۇرمىس تىرشىلىگى شاريعاتتىڭ نەگىزىندە بولىپ، ادامداردىڭ اراسىندا ءبىر-بىرىن «جارتى سوزدەن» ءتۇسىنۋ باسىم بولعان.

ءاربىر وقيعانىڭ وزىنە لايىق، ىڭعايلى كەزەڭى بولادى. الايدا ۋاقىت وتە كەلە ەلىمىزدە «حاليفات» ورناتۋدى تالاپ ەتىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ قاراسى كوبەيۋدە. ولاردىڭ تالاپ ەتكەن ەڭ باستى دۇنيەسى – يسلام زاڭدىلىقتارىنا ساي باسقارۋ جۇيەسى، تولەرانتسىزدىق، ياعني مۇسىلمانداردان وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىندا ءومىر سۇرە الماۋلارى. بۇل سوزدەرىن ناقتىلاۋ ءۇشىن اياتتار مەن حاديس ماتىندەرىن كەلتىرىپ، وزدەرىنشە «دارۋل-كۋفر»، «دارۋل-يسلام» دەپ ەكىگە ءبولىپ تاستادى. دارۋل-كۋفر دەپ اداسقان، كۇپىرلىككە تولى، جاراتۋشىعا قارسى شىعىپ، ازعىندالعان قوعامدى ايتسا، ەكىنشىسى تۋرا جولدا جۇرگەن، اقيقاتتىڭ جولىندا جۇرگەن قوعام دەپ تۇسىندىرەدى.

ەلىمىزدىڭ بەلگىلى تەولوگتارىنىڭ ايتۋى بويىنشا، كەيبىر اداسۋشى توپتاردىڭ ايتۋى بويىنشا بۇل الەمنىڭ ءوزى دارۋل-كۋفرگە جاتادى جانە يسلام ءدىنىن باسىنان دۇرىستاپ ناسيحاتتاۋ قاجەت دەيدى. ەگەر، راسىمەن دە، وسى لوگيكامەن ويلاپ قارايتىن بولساق، مەككە مەن ءمادينا قالالارى دا اداسقان قوعام بولىپ قالادى. سونداي-اق دارۋل-كۋفر مەن دارۋل-يسلام دەپ جىككە ءبولىنۋى قازىرگى كەزدە ەمەس، بۇرىنعى كەزدەرى بولىنگەنى راس. الايدا ول كەزەڭدەردە ءدىنارالىق سوعىستار بولاتىن. سوندىقتان دا ءدال ءقازىر بۇلاي ءبولۋ قاتە بولىپ سانالادى. ۇشىنشىدەن، حاليفاتتى قولدايتىن توپتاردىڭ ارعى اتاسى وزدەرىنەن بولماعان، وزدەرى سەكىلدى ويلاماعان توپتاردى اداسۋشى دەپ ساناعان حاريجيتتەر بولىپ تابىلادى. ال حاريجيتتەردىڭ بۇل پىكىرى قوعامدا قارۋلى سوعىس پەن بەيكۇنا جانداردىڭ ءولىمى سەكىلدى تەرىس وقيعالارعا الىپ بارادى. تورتىنشىدەن، حاليفات ماسەلەسىن جالاۋ ەتىپ جۇرگەندەردىڭ باستى ماقساتى – مۇسىلمان مەن وزگە ءدىن وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ەرتەلى-كەش سوعىسقا الىپ بارادى دەگەن ويدى ءسىڭدىرۋ. الايدا ءدال قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە كوپتەگەن كونفەسسيا مەن ۇلت وكىلدەرى ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەنىنە كۋاگەر بولۋدامىز. بەسىنشىدەن، حاليفاتتى كوكسەپ جۇرگەن ساياسي پارتيالار ەرتەڭگى كۇنى الىپ كۇشكە يە بولىپ، كوزدەگەنى بيلىك بولار، سول كەزدە كونستيتۋسيا سەكىلدى اتا زاڭىمىزعا قارسى شىعىپ، وزگە ادامداردىڭ سەنىمىنە قول سۇعىپ، مۇسىلماندىقتى كۇشتەپ ناسيحاتتاۋدىڭ ناتيجەسىندە شاريعات ورناتۋلارى دا عاجاپ ەمەس.

قازاقستاندى دا بۇرىندارى دارۋل-كۋفرگە جاتقىزىپ، بۇل جاقتا ءومىر ءسۇرۋدىڭ ۇلكەن كۇنا ەكەندىگىن العا تارتقان توپتار بار. سولاردىڭ جەتەگىندە كەتكەن كوپتەگەن قاراكوز ازاماتتارىمىز بار. ناتيجەسىندە قوعامىمىزدىڭ بولشەگى بولعان بۇل وتباسىلار كۇيرەپ، بىلمەستىكپەن وتانعا وپاسىزدىق جاسادى. ۋاقىت وتە كەلە وزدەرىنىڭ قاتە باعىتتا ءجۇرىپ جاتقانىن تۇسىنگەننەن كەيىن ەلگە قايتارىلدى. قازىرگى تاڭدا بىلىكتى دە ءبىلىمدى تەولوگ-دىنتانۋشى، يسلامتانۋ ماماندار تاراپىنان وڭالتۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلىپ جاتىر.

حاليفاتتىڭ جالاۋىن كوتەرىپ جۇرگەن ازاماتتار بۇكىل ءوزىنىڭ ۋاعىز-ناسيحاتىندا ەڭ ماڭىزدى ماسەلەنى ۇمىتىپ، ياكي بولماسا بىلگىسى كەلمەيتىن ءبىر دۇنيە بار. ول – حالقىنىڭ 99 %-ى مۇسىلمان بولىپ تۇرىپ حاليفات ورناماعان ساۋد ارابياسى بار. ءدال وسى يسلام ءدىنى پايدا بولعان ەلدە قازىرگى كەزدە حاليفات بولماسا دا زايىرلى ەلدەرگە حاليفاتتى كۇشپەن ورناتۋ ۇلكەن اداسۋشىلىقتىڭ ءبىرى دەپ ايتساق قاتەلەسپەيمىز.

ماراتحان چادايەۆ

«بەكەت اتا» مەشىتىنىڭ نايب يمامى