ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇگىن حالىققا جولداۋىن جاريالاۋ كەزىندە ۇلتتىق كومپانيالار مەن حولدينگتەردى باسقارۋ تەتىكتەرىن سىنعا الدى. قۇرامىنا بىرنەشە ەنشىلەس كومپانيالار كىرەتىن بۇل قۇرىلىمدار ەلباسىنىڭ ايتۋىنشا ەل ەكونوميكاسىنا ماسىل بولىپ وتىر. پرەزيدەنت كەلتىرگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، بۇگىندە مەملەكەتتىك سەكتوردا 7 مىڭنان استام كاسىپورىن بار. ولار ينۆەستيسيا تارتۋعا كەدەرگى كەلتىرۋدە.

«7 مىڭ كاسىپورىن. «سامۇرىق-قازىنا»، «قازاگرو» ونەركاسىپ پەن اۋىلشارۋاشىلىعىنداعى ءىرى اكتيۆتەردى ءتيىمدى باسقارا الماي وتىر» دەگەن ەلباسى اتالعان قۇرىلىمداردىڭ ەكونوميكانى باسقارۋدى تىم كۇردەلەندىرىپ جىبەرگەنىن تىلگە تيەك ەتتى.

«بۇگىندە سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ اكتيۆتەرى ولاردىڭ 500-دەن استام «نەمەرە، شوبەرەلەرىن» قوسا العاندا ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 40 پايىزىن قۇرايدى. حالىق بۇل «نەمەرەلەر» مەن «شوبەرەلەر» نەمەنە ەكەنىن تۇسىنبەۋى مۇمكىن. كەزىندە وسى كاسىپورىنداردى قۇرعاندا ولاردان تاعى باسقا كاسىپورىندار ءوسىپ شىقتى. «قازاگرو»، «بايتەرەك» حولدينگتەرى بيۋدجەت پەن بانك اراسىنداعى باسەكەگە قابىلەتسىز دەلدالعا اينالدى. بۇل مەكەمەلەر ءىرى شتاتتارىمەن بيۋدجەتكە سالماق سالۋدا. سونىمەن قاتار، بۇلار ينۆەستيسيالار مەن باستامالاردى سىرتقا ىسىرۋعا اكەلۋدە» دەدى ن. نازاربايەۆ.

ءقازىر قولعا الىنىپ جاتقان جەكەشەلەندىرۋ ناۋقانى ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى ءىس-قيمىلدارىنىڭ بەلدى بولىگى بولاتىن سياقتى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار مەن اكتيۆتەردى جەكە مەنشىككە ساتۋ، شەتەلدىك ينۆەستورلارعا وتكىزۋ ارقىلى قازىنا قورجىنىن تولتىرۋ ماقسات ەتىلىپ وتىر. بيۋدجەت ءتۇسىمىن ارتتىرۋدىڭ بۇدان باسقا مۇمكىن جولدارى دا جوق سياقتى.  ال، ەندى مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى نىساندار مەن اكتيۆتەر ساتىلسا، جوعارىدا ايتىلعان حولدينگتەر مەن قورلاردىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى ماسەلە تۋادى. سول سەبەپتى دە مەملەكەت ءوز بالانسىنداعى دۇنيەلەردى بارىنشا ساتىپ، سول ارقىلى جاۋاپكەرشىلىكتى دە جەكە مەنشىككە وتكىزۋگە قاتتى مۇددەلى.

«ءقازىر مەملەكەتتىك سەكتوردا جەكەشەلەندىرۋگە قويىلعان شەكتەۋلەردى الىپ تاستاۋ وتە ماڭىزدى بولىپ وتىر. «مەملەكەتتىك مۇلىك تۋرالى» زاڭ مەن ازاماتتىق كودەكستەگى ءبىرقاتار تالاپتاردى قايتا قاراۋ كەرەكپىز. جەكەشەلەندىرۋگە جاتپايتىن ستراتەگيالىق نىساندار ءتىزىمىن قىسقارتۋ قاجەت. ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى بارلىق ۇيىمدار كىرەتىن جاڭا جەكەشەلەندىرۋ باعدارلاماسىن جاساۋدى تاپسىرامىن. وعان «سامۇرىق-قازىنا» مەن «قازاگرو»، «بايتەرەك» تە كىرۋ كەرەك. جەكەشەلەندىرۋدەن كەيىن ولار ناقتى ىسپەن اينالىساتىن ىقشام ۇيىم رەتىندە قۇرىلسىن. ەگەر، اينالىساتىن جۇمىسى بولماسا تاراتىلۋى كەرەك» دەدى ەلباسى.

جاقىن ۋاقىتتا جەكەشەلەندىرۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى جاريالاناتىنى بۇعان دەيىن دە ايتىلعان بولاتىن. ءتىپتى، جەكەشەلەندىرۋگە جاتاتىن ۇيىم، مەكەمەلەردىڭ دە ءتىزىمى جاسالعان ەدى. وندا رەسپۋبليكالىق مەنشىكتەگى ساناتورييلار، كينوستۋديا سىندى دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت نىساندارىنان باستاپ وبلىستارداعى كوممۋنالدىق مەنشىككە تيەسىلى 200-دەن استام نىسان تىزىمگە الىنعان. ءبىراق، مەملەكەت مەنشىگىندەگى نىسانندار جەكەشەلەندىرىلەدى دەگەندە ۇلتتىق كومپانيالار مەن ولارداعى مەملەكەت اكتيۆىن باسقارۋشى «سامۇرىق-قازىنا»، «بايتەرەك»، «قازاگرو» سىندى الىپ حولدينگتەر مەن قورلار تۋرالى بۇعان دەيىن ەشكىم ءتىس جارماعان. تەك، 18 قاراشا كۇنى ەلباسى وتكىزگەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى ءومىرزاق شوكەيەۆ ەلباسىعا قور جۇمىسىن باسقارۋدا ءبىرقاتار ۇيىمداستىرۋشىلىق شيكىلىكتەر بارىن جەتكىزگەن بولاتىن. بۇگىنگى جولداۋدا ەلباسىنىڭ ۇلتتىق كومپانيالار مەن حولدينگتەر جۇمىسىن نىساناعا الۋىنا ءو. شوكەيەۆتىڭ سول «شاعىمى» نەگىز بولدى ما ەكەن، الدە؟

قالاي بولعاندا دا، بۇل ۇيىمداردىڭ قاي-قايسىسىن بولسا دا بيۋروكراتيا مەن قازىنا قارجىسىن ءتيىمسىز ءجۇۇمساۋدان ادا دەپ ايتا المايسىز. ءبىر عانا «سامۇرىق-قازىنا» قورىندا، قوردىڭ ادام رەسۋرستارىن باسقارۋ دەپارتامەنتى تاراتقان مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، 300 مىڭنان استام قىزمەتكەر جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ ىشىندە اكىمشىلىك-باسقارۋ قۇرىلىمىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ ءوزى 29 مىڭنان اسىپ جىعىلادى ەكەن. ءوزى ۇكىمەت پەن بانكتەر اراسىندا دەلدال سيپاتىندا كۇي كەشىپ وتىرعان بۇل قوردىڭ قۇرامىندا تاعى دا «سامۇرىق-قازىنا كونتراكت»، «تاۋ-كەن سامۇرىق»، «سامۇرىق-ينۆەست»، «سامۇرىق-ەنەرگو» سىندى ءوندىرىستىڭ ءتۇرلى سالالارىنا بايلانىستى ەنشىلەس كومپانيالار بار. شۇبالاڭقى اتاۋلارىنا قاراپ سامۇرىق ەمەس، قۇددى التى باستى ايداھار ما دەرسىز. تامىز ايىندا ۇكىمەت دەڭگەيىندە اتالعان قوردىڭ شىعىنى تۋرالى ءسوز بولىپ ەلباسى ۇكىمەت پەن قور باسشىلىعىنا ۇيىم شىعىندارىن 405 ميلليارد تەڭگەگە قىسقارتۋ تۋرالى ناقتى تاپسىرما قويعان ەدى.

بۇگىنگى جولداۋدا ايتىلعان جايلارعا قاراپ، سودان بەرگى ءۇش اي ىشىندە مەملەكەتتىڭ جوعارعى بيلىگىنىڭ بۇل قورعا، ونىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىمى مۇلدەم جوعالعان با دەگەن ويعا قالدىق. 2000 جىلداردىڭ باسىندا «سامۇرىق» حولدينگى، «قازىنا» قورى بولىپ قۇرىلىپ، 2008 جىلى بىرىكتىرىلگەن ماقسات-مىندەتى تۇسىنىكسىز بۇل قۇرىلىم دا جاقىن كۇندەرى جەكەشەلەندىرۋ جەلەۋىمەن قۇردىمعا كەتەتىن سياقتى. قازاقستاندا بۇعان دەيىن دە قانداي مەكەمە قۇرىلىپ، قانداي ۇيىم تاراتىلمادى دەيسىز؟ باسقارۋشى مەنەدجەرلەرى قازىنانىڭ اقشاسىنان ميلليونداپ بونۋس الىپ كەلگەن مۇنداي قوردى «قور» بولدى دەپ ەشكىم قىنجىلا قويماس. تەك، ەكونوميكانى باسقارۋدىڭ وسىنداي كۇردەلى جۇيەلەرىن جاساپ، ءتيىمسىز سحەمالاردى قولدانىسقا ەنگىزگەندەردىڭ كەيىن مەملەكەت قاراجاتىن نەگىزسىز شىعىنداعانى ءۇشىن، ءوز شەشىمدەرىنىڭ اۋىر سالدارى ءتۇشىن جاۋاپ بەرمەي كەتەتىنى وكىنىشتى.

جومارت ابدوللا ۇلى