Álem tarıhyndaǵy eń qatygez soǵys retinde tarıhta qalǵan Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń «Uly Otan soǵysy» dep atalatyn eleýli bóligi burynǵy KSRO quramyndaǵy elder úshin de mańyzdy tarıhı oqıǵa.
Qazaqstan tarıhynda da atalǵan soǵys qasyretti jyldar bolyp qala beredi. 1941-1945 jyldary maıdanǵa elimizden 1 366 myń adam attansa, olardyń 700 myńǵa jýyǵy maıdan dalasynda kóz jumdy. Sol kezdegi halyq sanyna shaqqanda soǵysqa attanǵan azamattar sany Qazaq KSR-i jalpy halqynyń 20 paıyzyn qurady. Maıdan dalasynan tys taǵy 670 myń adam túrli ónerkásipke jumyldyryldy. Soǵys jyldary elimizge 1,5 mıllıonnan astam jer aýdarylǵandar men jaý qolynda qalǵan aýmaq turǵyndary qonystandyryldy.
Sondaı-aq, Qazaqstanǵa soǵystyń alǵashqy kúnderinen bastap 220 zaýyt pen farıka kóshirildi. Odaqta óndirilgen qorǵasynnyń 85, mystyń 35, molıbdenniń 60, vısmýttyń 65, polımetaldy rýdanyń 79 paıyzy qazaq jerinde óndirildi. Astyq alqaptarynda Shyǵanaq Bersıev, Ybyraı Jaqaev syndy dıqandar rekord jańartty. J. Muqashev, Sh. Shuǵaıypova syndy kóptegen malshylardyń esimi odaqqa tanyldy.
Qanshama jannyń taǵdyryn toz-toz etken soǵys qasireti áli de umytylǵan joq. Sonymen birge, bul soǵys tarıhynyń uzaq jyldar boıy burmalanyp kelgen jalǵan derekteri de jyl ótken saıyn jaryqqa shyǵýda. Máskeý túbindegi shaıqasta erekshe erlik kórsetken qazaqstandyq 316-atqyshtar (keıin 8-gvardıalyq panfılovshylar dıvızıasy bolyp qaıta qurylǵan) dıvızıasynyń Baýyrjan Momyshuly bastaǵan dańqty batyrlaryna áli de laıyqty qurmet kórsetilmeýde. Esesine, KSRO ydyrap, quramyndaǵy elder áldeqashan egemendigin alsa da keńestik ıdeologıa týǵyzǵan «jalǵan batyrlar» aldyńǵy kezekti bermeı keledi.
Birqatar aqparat quraldary "Áskerı ıdeologtar men KSRO basshylyǵy 1941 jyly qarasha aıynda Máskeý túbinde bolǵan urysta iz-tússiz joǵalyp ketken, keıin jaý qolyna ótip, nemis polısıasyna qyzmet etkeni belgili bolǵan jaýyngerler týraly derekti jasyryp, olardan keńes áskeri men tyldaǵy halyqqa úlgi bolatyn batyr jasady. «Jaýǵa aıaýsyz soqqy berip, ózderi de kóz jumǵan 28 panfılovshy» týraly ańyz jer-jahanǵa tarap ketti. Gazet betteri men radıodan nasıhattalǵan ol batyrlar týraly ańyz halyq sanasyna myqtap sińdi", - dep jazýda. Ókinishke oraı, osy aıtylǵandarǵa áli de senetinder bar.
KSRO ydyraǵan soń, Polsha, Latvıa, Lıtva, Ýkraına bastaǵan birqatar elder ózin Keńes Odaǵynyń basty murageri sanaıtyn Reseıden irgelerin aýlaqqa sala bastady. Uzaq jyl shovınısik negizdegi keńestik ıdeologıanyń burmalaýyna ushyraǵan tól tarıhtaryn qaıta qarap, Máskeýge jaqpaǵandyqtan jasyrylyp kelgen qanshama derekti jaryqqa shyǵarýda. Sóıtip, óz halqynyń tarıhı sanasyn qoqystan tazartyp, kómeskilengen ult batyrlarynyń beınesin jaryqqa shyǵarýda. Ótken tarıhqa keńestik ıdeologıa talaby turǵysynan emes, ulttyń kózimen baǵa berýde.
Tómende nazarlaryńyzǵa usynylatyn derekti fılm de sol tarıhı sanany tazartýǵa degen talpynystyń taǵy bir kórinisi. Ýkraınanyń NTN telearnasy ótken jyly «Legendı Karnogo Rozshýký» («Legendy ýgolovnogo rozyska») atty derekti fılmder sıklyn túsirdi. Onda 1940 jyldan 1970 jylǵa deıin oryn alǵan oqıǵalar tizbegi arqaý bolyp, soǵys tarıhyndaǵy keıbir kúmándi jáıtterge beıtarap baǵa beriledi. Derekti fılmder sıklynyń bir bóligi Qazaqstan men Qyrǵyzstanda jasaqtalyp, maıdanǵa attanǵan panfılovshylar dıvızıasyna, keńestik ıdeologıa men áskerı tilshiniń shalaǵaılyǵynan «batyr» atanyp ketken Ivan Dobrobabınge arnalady.
