Alergıa degen ne?
Alergıa – aǵzanyń ımýndyq júıesiniń keıbir syrtqy titirkendirgishterge asa sezimtaldyǵy. Mysaly, jan-janýarlardyń júnine, ósimdikterdiń tozańyna, túrli azyq-túlikke, hımıalyq zattarǵa, shańǵa, dárige, jándikterdiń ýyna, kosmetıkaǵa jáne basqa da zattarǵa allargıa bolýy múmkin. Aǵza keıbir zattardy aǵzaǵa qaýip tóndiredi dep qabyldap, olarǵa qarsy antıdene jasaıdy. Kelesi joly sol alergen áser etkende qaıta antıdene bólinedi. Kózden jas aǵý, qusý, qyshyný, t.b. belgiler – aǵzanyń alergenge qarsylyǵy. Keıde jaǵymsyz ıistiń murnyńdy jybyrlatyp jiberetini bolady. Nemese ustaǵan nárseń qolyńa jaqpaǵandaı sezimde bolasyń. Mundaı alergıa óte álsiz, ony tipti baıqaı da bermeısiń. Kerisinshe, alergıalyq reaksıa óte kúshti bolýy da múmkin, keıde tipti ómirge qaýip tóndiredi. Alergıasy bar adamdar anafılaktıkalyq shokqa – aýyr patologıalyq kúıge túsýi múmkin.
Alergıa ne sebepti paıda bolady?
Keıbireýlerdiń ımýndyq júıesi alergenderge asa qatty reaksıa berip, túrli hımıalyq zattar túzedi. Jıi kezdesetini – gıstamın dep atalatyn qonaǵysqa arnalǵan antıdene. Ol alergıalyq belgiler týdyrady.
Alergıanyń klınıkalyq belgileri:
— Murynnyń silemeıli qabatynyń qabynýy;
— Kózderdiń qyzarýy, sýlanýy, qyshýy;
— Esekjem, qyshyma;
— Býyndardyń aýyrýy, isinýi;
— İsh ótý, júrek aıný, qusý.
— Joǵarǵy tynys alý joldarynyń qabynýy, demikpe.
— Bastyń aýyrýy;
— Qulaqtyń tunýy, estý qabiletiniń tómendeýi.
Alergıalyq reaksıa birneshe mınýttar birneshe kúnge deıin sozylýy múmkin. Al ardager-allergıkterde tipti aılar boıy júredi. Jáne jyl ótken saıyn aǵzanyń sezimtaldyǵy arta túsip, jańa alergender qosylyp otyrady. Aýrý asqynǵan kezde joǵarydaǵy belgilerdiń barlyǵy birdeı qozatyndyqtan, naýqastyń júıke júıesine de orasan salmaq túsedi.
Asqyný:
— Anafılaktıkalyq shok;
— Kvınke isigi
— Tynys alýdyń qıyndaýy;
— Tamyr soǵysynyń jıileýi;
— Sýyq ter;
— Teriniń jabysqaq bolýy;
— Bórtpe basýy;
— Asqzannyń búrip aýyrýy;
— Bas aınalý;
— Talyqsý;
— Qalshyldaý, tyrysý;
— Qurǵaq jótel.
Kúrdeli jaǵdaıda medısınalyq kómek jedel kórsetilmese, naýqas sanaýly mınýttarda o dúnıeden biraq shyǵýy múmkin.
Alergıa nege etek alyp barady?
Al zertteýshiler mynadaı boljamdar usynady:
1. Gıgıenanyń «asqynýy», ıaǵnı, artyq tazalyq. Adamnyń kúrdeli ımýndyq júıesi únemi belgili bir qaýip-qaterge qarsy jumys istep turýy kerek. Al qazir az salmaq túsetin bolǵandyqtan, ımýndyq júıe qaýipsiz antıgenderge de qarsy reaksıa kórsetedi-mys. Epıdemıologıalyq málimetter gıgıena áserine baılanysty teorıany maquldaıdy. Artta qalǵan elderde alergıa degendi eshkim bilmeıdi eken, al Brıtanıa, AQSH syndy damyǵan elder kerisinshe, kósh bastap tur. Soǵan qaraı «eldegi tazalyq artqan saıyn, alergıamen aýrýshylar kóbeıe túsedi» degen tujyrym jasalǵan.
2. Hımıalyq óndiris ónimderin qoldaný. Kóptegen hımıalyq ónimder alergen retinde belgili, sondaı-aq basqa zattarǵa alergıa týdyrýǵa alǵyshart bolady. Mysaly, bir jasqa deıin antıbıotık qabyldaǵan balalar qabyldamaǵan balalarǵa qaraǵanda alergıaǵa jıi ushyraıdy eken. Alaıda, bul derttiń jalpy densaýlyq jaǵdaıymen baılanysy joq. (Densaýlyǵyńyzǵa senip qalmańyz deýim sol).
Allergıkterge keńes
1. Eń aldymen aǵzańyz neni qabyldamaıtynyn ózińiz bilýińiz kerek. Ony anyqtaıtyn tásilder bar. (Arnaıy emhanalarda qan saraptamasy jáne terige titirkendirgishter engizý arqyly anyqtap beredi). Sosyn úı-ishińiz, dostaryńyz, aralasatyn adamdaryńyzdyń barlyǵy nege alergıańyz bar ekenin bilýleri kerek. (Saqtyq úshin, keıde bul ómir men ólim máselesin sheshýi múmkin). Al aýyryp qalǵan jaǵdaıda dárigerge mindetti túrde eskertesiz.
2. Alergendermen kontaktini meılinshe azaıtý, boldyrmaýǵa tyrysý. (It-mysyqtan aınalyp ótesiz, jaqpaıtyn azyq-túlikti tutynbaısyz, terezege birneshe qabattaǵan dáke mata tutatasyz, shań-tozańnan aýlaq júresiz, kúnine eki ret úıdi ylǵal shúberekpen súrtesiz, t.b.)
3. Dári-dármegińiz únemi janyńyzda bolsyn. Negizi alergıa uzaq kýrstarmen emdeledi. Degenmen, aıaq astynan aýyryp qalǵana jaǵdaıyńyzdy jeńildetetin antıgıstamındik preparattar úıde turǵany durys.
4. Emdelińiz. Taǵy da aıtaıyn, qazir medısına alergıany jeńdi. Tek úzbeı 3 jyl shamasynda emdelý kerek. Mysaly, maýsymdyq pollınozda kúzden bastap, qysta jáne erte kóktemde bir-bir kýrs em alasyz. Al jaz kezinde onsyz da dárilerdiń arqasynda kún kóresiz. Sharyqtaý shegine jetken kezde (Árkimde ár túrli, mende tamyzdyń ortasyna qaraı) 1-2 apta qan tamyrǵa salynatyn tamyzǵy túrinde preparattar qabyldaý kerek. Jyl boıy dárigerdiń baqylaýynda bolyp, emdelseńiz, qulan-taza aıyǵyp ketýge bolady.
Aıtpaqshy...
• Alkagol alergıany asqyntady;
• Balalardyń dıatezi de alergıanyń bir túri;
• Maýsymdyq pollınozdan zardap shegetin bolsańyz, klımat ózgertip kórińiz. (Meılinshe ylǵaldy aımaqqa kóshý kerek);
• Sút — belsendi alergen (osy málimetti alǵash estigende tańdanǵanmyn);
• Balaǵa sıtrýs jemisterin shektep berińiz (alergıasy barlar múldem tatyp almasyn);
• Júktilik kezinde antıgıstamındik preparat ishýge bolmaıdy(dáriger basqa dáriler usynady);
• Ata-anasynda alergıa bolsa, balaǵa mindetti túrde beriledi;
• Sýyqqa da alergıa bolady;
• Kálsı aǵzadaǵy gıstamınderdiń azaıýyna áser etedi;
Alergıany qalaı emdeıdi?
Birinshiden, adamǵa alergıa beretin zattar men faktorlardy joıý kerek. Ekinshiden, alergıa týdyratyn zattardy anyqtap, ony alergendermen emdeımiz. Buny arnaıy «alergenniń ımmýnoterapeıasy» dep ataıdy. Bul emdi adam alergıamen aýyrmaı turǵanda, qalypty jaǵdaıda qabyldaıdy. Negizi aýrý asqynǵan kezde alergıany emdeıtin kóp dáriler bar. Eń jıi qoldanatyn dáriler – «antıgıstamındik top» dep atalady. Esekjem, atopıalyq dermatıt, taǵy da basqa jaǵdaılarda, teride qyshý paıda bolǵanda biz kóbinese antıgıstamındik birinshi topty dárilerdi paıdalanamyz. Iaǵnı, tavegıl, sýprastın, fenıstıl, dıazolın, psılo bálzam degen sıaqty túrlerli bar.
Tynys joldarynda alergıa paıda bolǵanda, mysaly, túshkirý, kózden, murynnan sý aǵyp, kóz qyshyǵynda ekinshi, úshinshi toptyq antıgıstamındik dáriler paıdalanylady. Oǵan setırızın, loratadın, dezloratadın, feksofenadın degen dáriler jatady.
Pollınozdyń klınıkalyq kórinisteri adamǵa kóz, muryn, bronh arqyly bilinedi. Biraq ol maýsymdyq jaǵdaıda ǵana bolady. Dene qyzýy kóterilmeıdi. Aıaq astynan ózdiginen basylyp qalady. Al vırýsqa uqsaıtyn jaǵdaıda dene qyzýy kóteriledi ǵoı. Sondyqtan jazda osyndaı jaǵdaı kezdesip jatsa, ony allegrıaǵa jatqyzbaımyz. Biraq basqa klınıkalyq kórinisteri, 20-30 paıyzy teri arqyly bilinedi. Alaıda bul sırek kezdesetin formalary. Birde bizge bir muǵalim keldi. Kózi 5 sm aldyǵa shyǵyp ketken. Biz dári bergennen keıin, 2 saǵattan keıin, qalpyna kele bastady. Sonda 1 qyrkúıekte qushaǵyna gúldi toltyrǵan ǵoı. Sodan «ońbaı» alergıa bolǵan.
Zattyq alergıalarǵa – shań-tozań, dári, taǵamdyq, taǵy da basqa kóp alergıalar jatady. Eń kúshti alergıa balalarǵa sıyrdyń sútinen, jumyrtqa men jańǵaqtan bolady. Sosyn faktorly alergıa bar. Iaǵnı zat emes, sýyqtan, kúnnen, ıisten, stress sıaqty kózge kórinbeıtin zattardan bolatyn alergıa.
Psıhologıa ne deıdi?
Kez-kelgen aýrýdyń túp-tamyryn beısanalyq bolmysymyzdan izdeý kerek deıtin ǵalymdar bar. Lýıza Heı, V.Jıkarensev, Lız Býrbo syndy psıhologtar alergıa – «adamnyń beısanalyq turǵyda ómirindegi bir jaǵdaıǵa qarsylasýy, kóńili tolmaýy» deıdi. Sol jaǵdaıdy anyqtap, qabyldasa, alergıadan jazylyp ketedi eken.
Mine, alergıa jaıly qysqasha osy. Bul dertke shaldyqqandar qatarynan bolsańyz, jeńil qaramaı, emdelýdi bastańyz. Denińiz saý bolsyn!
