Biz kezdesýdi túski saǵat on ekige belgiledik. Arý qala Almatyǵa kóship kelgenime biraz bolsa da, qalany áli de bilińkire qoımaımyn. Sol sebepti ýádelesken jerge jetý úshin úıden bir jarym saǵat buryn shyqtym. Sóıtip áýpirimdep, anadan-mynadan baǵyt-baǵdar surap Ǵ. Mustafın men S. Toraıǵyrov kóshelereniń qıylysyna on ekige on mınýt qalǵanda kelippin. Kóp qabatty úıdiń janyna jetip, domofondy bastym. Jaýap joq. «Álde men durys baspaı turmyn ba?» dep oılanyp turǵanda tý syrtymnan qolynda dorbalary bar orta jastaǵy júzi jyly áıel adamdy baıqadym. Sóıtsem men izdegen ulaǵatty ustaz Janymqan Baratqyzynyń ózi eken. Úıge kirdik...
Ana baqyty
Pedagogtardyń moıyndaryna artqan júgi qanshalyqty aýyr ekendigi jaıly áńgime qozǵap jatyrmyn. Endeshe atalmysh salany nege tańdadyńyz degen zańdy suraq týyndar. Ózimniń balalaryma degen mahabbat meni ustazdyqqa ákeldi dep jaýap qaıtara alamyn. Balam balabaqshaǵa barǵanda, men ol jerge tárbıeshi, al, bastaýysh mektepke aýysqanda muǵalim bolyp bardym. Óz balama jetkilikti tárbıe men bilim beremin dep jurttyń balasyna da berdim. Búgin de kelip jatqan kishkentaı búldirshinderge «nemerem ǵoı» dep qaraımyn. Men eki balanyń anasymyn: ulym Dáýren Máskeýde jumys jasasa, qyzym Roza shetelge doktorantýraǵa tústi. Odan bólek qanshama balalarym bar, sodan bolar men ózimdi baqytty edim, búgin de baqyttymyn dep tolyqtaı senimmen aıta alamyn. Menen kezinde tálim alǵan keı oqýshylardyń ata-analarymen áli de dos ekenimdi, kezdesip, arqa-jarqa bolyp áńgimelesetindigimizdi erekshe atap ótkenim jón.
Aıta keterligi, bárimizdiń de jumystan sharshap, kóńilimiz qulazyp keletin sátterimiz bolady. Ol kezde qazaqtyń kúmbirlegen kúıin, ásem sazyn tyńdaǵandy unatamyn. Sonymen qatar aqyn-jazýshylardyń shyǵarmashylyq keshterine barsam, bir jadyrap qalamyn. Qıyn jaǵdaıǵa tap bolyp, salym sýǵa ketkende Muqańnyń óleń jyrlary boıyma kúsh-qýat darytady. Oqyǵan saıyn júrek kirinen tazaryp, bir rahat kúı keshemin. Ásirese, «Sheshe, sen baqyttysyń» degeni erekshe ystyq. Kózime jas úıirilip, on eki balasyn aıaqqa turǵyzyp, adam qylǵan óz anam jaıly oıǵa shomamyn. Ol kisi shynymen de baqytty. Anamnyń qajyr-qaıratyna tań qala otyryp (qımyly áli de shıraq), ózim qýattanamyn. Muny nege aıtyp otyr deıtin shyǵarsyzdar. Bul meniń jan aıqaıymdy, ishki álemimdi, qandaı ustazdan buryn qandaı adam ekenimdi oqyrman uǵynsa degen qarapaıym tilek.
Janyn júdetken bar baǵynan aırylar
Meniń jumys ótilime otyz jyl. Balabaqshada tárbıeshi, bastaýysh mektepte muǵalim de boldym. Ózin-ózi taný pánin berip júrgenime bıyl týra on jyl. Biraq bizdiń qoǵamymyzda «Bul pán bizge qanshalyqty kerek?» dep onyń balaǵa berer paıdasyna kúmánmen qaraıtyn jandar áli de az emes. Al, men bolsam on jyl boıy aldyma kelgen bala bastapqy bilimnen bólek rýhanı azyq alyp shyqsa dep qyzmet etemin. Maǵan salsa, biz bilimsizderden emes tamyrynan ajyraǵan, rýhanı azǵyndaǵan teksizderden qorqýymyz qajet. Búgingi tańdaǵy ózin-ózi taný pániniń aldyna qoıǵan maqsaty balaǵa «ar, namys, rýh, adamgershilik» qaǵıdalarymen qatar ulttyq bitim-bolmys pen tanym-túsinikti uǵyndyrý, sanalaryna quıý. Áńgimeniń ashyǵyn aıtsaq, qazirgi balalar meni kóp alańdatady. Olardyń oılaıtyndary da, kóretinderi de, qumartatyndary da kompúter (osy oraıdaǵy kompúter degen sózdiń maǵynasyna jalpy elektrondy zamanaýı tehnıka kiredi). Sodan bolar ushqalaq, aıtqanyń bir qulaqtan kirip, ekinshisinen shyǵady. Baıaǵydaı muǵalimnen seskenetin de eshkim joq. Sondyqtan dittegen maqsatyńa jetý úshin birde qatal bolyp qabaq shytyp, birde jumsaq bolyp ezý tartyp barynsha kóńil aýlap, aktrısalyq sheberlik tanytasyń. Biraq munyń barlyǵy máseleniń ber jaǵy ǵana. Balany mektepke bersem boldy, tárbıeleý, adam qylý solardyń moınynda dep oǵash oılaıtyn ata-analar jetkilikti. Bir jaǵynan til almaıtyn bala, bir jaǵynan bala tárbıesine salaq qaraıtyn áke-shesheniń qyspaǵynda qalatyn bizbiz – muǵalimder qaýymy. Osynyń barlyǵyn esepke alatyn bolsaq, biz ózgelerdi, ózińdi tanı otyryp tolyq adam bolyp qalyptasý jolynda áńgime-dúken qurý, oı bólisý, syrlasýǵa muqtajbyz. Demek ózin-ózi taný pániniń óz mısıasy bar.
Muǵalimniń joly
Aq halat kıgen dáriger atty abzal jandar ǵana ant beredi deısizder me? Joq. Pedagogtardyń da óz Gıppokrat anty bar. Ustazdyq jolyn tańdaǵan adam bolashaq aldyndaǵy jaýapkershilikti jaqsy sezine otyryp, úlgi-ónege kórsete alý, obal jasamaý degen ýádesinde turýy kerek. Muǵalimniń zalalsyz ótirik aıtyp, jat qylyq tanytýy túgili júris-turysyna, mektepke kıip baratyn kıimine sheıin jiti mán berýi lazym. Árıne, ol úshin muǵalimniń de jany tynysh bolýy shartty. Ágárákı onyń basynda jaıly baspana bolmaı, aılyǵy shaılyǵyna jetpeı, qym-qýyt tirshilik degen ýaıym men muńnyń qamytynan arylmaı, jany qalaı tynyshtyq tappaq?! Balaǵa jón-josyqsyz ursatyn, ishtegi yzasyn oqýshydan alatyn pedagogtar bálkim mektepke kóńil-kúıi túsip keletin, mazaly jandardan shyǵatyn shyǵar. Degenmen muǵalim osynyń barlyǵyna shydap tózýge mindetti. Muǵalimdikke shydamaı, nápaqasyn basqa jerden tabýǵa bel sheshkender qanshama. Olardyń deni jas kadrler. Men óz kezegimde olardy synaı almaımyn. Synypqa jadyrap kúlip kire almasań, bilim ordasynda jumys isteýdiń qajeti joq. Óıtkeni obal bolady. «Senen eshnárse shyqpaıdy» dep shákirtine til qatqan ustazdar jaıly estigenmin. Bul endi júıkesi juqarǵan jannan góri kásibı saýatsyz mamannyń bylyǵy der edim. Aýyr sóz aıtqan muǵalimsymaq barlyǵyn ózi túsinip, muǵalimdik jolynan ketkeni abzal.
Áńgimelesken Jazıra Baıdaly.
