Osy kúni ne kóp fılosof kóp, mádenıettanýshy, saıasattanýshy  kóp.   Qazaqtyń ǵulama aqyndarynyń biri Ábýbákir Kerderi aıtqandaı «Bilmeımin deıtin bir jan joq, jurt aqylǵa tolǵan kún!». Olardyń fálsafasyn tyńdap, oqyp otyrsań, myna álem (jer beti) úlken bir bolashaqqa bet alǵan uly kósh.
Sol uly kóshtiń ishinde myńdaǵan ártúrli halyq órkenıetke qaraı bet alyp, údere kóship barady. İshinde qaqpa shekpenin joldyń shetine laqtyryp jiberip, onyń ornyna shortık kıip alyp, jan-jaǵyndaǵylarmen birese «Prıvet!», birese «Helloý!» dep amandasyp, kózine qara kózildirik kıip, «Mersedes» mingen kádimgi qysyq kóz qara qazaq ta ketip barady. Ol ásirese, álgi uly kóshtiń ishindegi TMD dep atalatyn bir irgeli toptyń kóshin bastap, basqalarǵa úlgi bolyp  ekonomıkań ba, mádenıetiń be, ǵylymyń ba áıteýir myna jalǵan dúnıanyń qaı salasynda da bárinen ozyq, bárinen úzdik bolyp eń aldynda «Alǵa, Qazaqstan» dep alǵa qaraı esh kidirissiz shaýyp barady-mys. Qaıda bara jatqanyn bir Qudaı biledi. Negizgi betalysy áldebir ozyq memleketter qataryna baryp qosylý jáne oǵan qosylý úshin janaǵy shortık kıip, «Mersedes» mingen  qazaq eń aldymen amerıkalyqtar men eýropalyqtar ne ishse, sony iship, ne jese sony jep, ne kıse, sony kıip, sosyn úıdegi jalǵyz ne eki balasyna aǵylshynsha, oryssha úıretýi kerek. Áıteýir, taza qazaq bolmasa boldy! Áıtpese, «mambet» bop qalýy múmkin! Meıli ǵoı, bul da  áldebireýlerdiń aqylynyń  jetken jeri shyǵar. Degenmen...Qazaq dep atalatyn bútin bir halyqty kústanalaýǵa Qudaıdan qorqamyz, biraq qazaq eliniń basshylyǵynda júrgender Reseı jaqtan áldebir uran tastasa boldy, sony attanǵa aınaldyryp basqanyń aldyna túsýge janyn sala kirisetini ras. Ol uran óz halqynyń jan-saraıyna, dinine, atasaltyna laıyq pa, onyń artynda qandaı astar jatyr?  Qazaq basshylary oǵan «bas qatyrmaıdy», Keńes ókimeti alǵash ornap jatqan jyldary-aq atanyń aıtqanyn — ul, ananyń aıtqanyn qyz tyńdamaı, óz tilinen bezip, elden buryn oryssha sóıleýge kóshken de, Qudaı joq dep  Qudaıdan, Quran ótirik dep Qurannan   eń aldymen bezgen de  qazaqtyń papka ustaǵan irili-ýaqty basshylary bolatyn. «Assalaýmaǵaleıkýmniń» ornyna «Salamatsyz ba?» dep suraq qoıyp amandasýdy da solar oılap tapqan edi. Qazaqtyń halyq ánderin tyńdap otyrsańyz, ishi «sáýlem», «erkem»-«erkem-aı»-ǵa múlde orynsyz tolyp tur. Sóıtsek, «Oı, Alla-aı», «Qudaı-aı», «Jalǵan-aı», «oı, dúnıe-aı», degen bul qasıetti sózderdi syzyp olardyń ornyn kileń «sáýletaı», «erketaımen» toltyrǵan da solar eken. Sóıtip, baıaǵynyń qazaq qyzdary shetinen «sáýle», shetinen «erke sholjyń» bireýler bolyp shyǵa kelgen. Jáne bul sózder án mátinine, maǵynasyna, jelisine múlde qatysy joq, orynsyz engizilgen. Qazaqtyń qıssa jyrlaryndaǵy «kápir», «orys» degenniń bári «qalmaq» bolyp ózgertilgen. Noǵaılynyń oryspen soǵysqan batyrlary týraly jyrlarda olar ózderi túgil ata-babasy estip, kórip bilmegen áldeebir qalmaqtarmen soǵysyp júredi. Bul da qazaq basshylarynyń aýyz ádebıetinde ashqan «jańalyǵynyń» túri. Qazaqpen irgeles otyrǵan elderdiń eshqaısysy 70 jyldan astam Keńestiń quryǵynda otyryp ta  dál qazaqqa uqsap tilinen, dininen, dilinen, ata dástúrinen aınyǵan joq. Áli esimizde sol jyldary Máskeýdiń qynynan sýyrýly jalań qylyshyndaı, «Pravda» gazeti ózbekterdiń eshqashan tili men dinin satpaıtynyn, eshqandaı jat ıdeologıaǵa kónbeıtinin aıta kelip, olar ansambliniń atyn da «Ialla» dep qoıyp otyr, bul «Ia Alla» degen sózdiń aıtylýyndaǵy «ıa» dybysynan keıingi «a» dybysynyń túsip qalǵan túri. Iaǵnı, ansámbl aty «Ia, Alla!».Ony ózgertý kerek dep jazǵanda da Ózbekstan Kompartıasynyń Ortalyq Komıteti ony ózgertpeı, saqtap qaldy. Ol kezde Tashkent ýnıversıteti Lenın atynda bolatyn. 1976 jyly ózbekter Lenınniń atyn alyp tastap, ýnıversıtetine Ulyqbek esimin berdi. Bul KSRO kezinde bolǵan ýaqıǵa. Al qazaqtar táýelsizdik aldyq dep ulardaı shýlap júrgen 24 jyldan beri Pavlodar men Petropavldyń atyn ózgertýge kúshi kelmeı otyr. Sóıte tura, telearnalar men baspasózden kúndiz-túni estilip jatqan biz kúshti, biz myqty, biz dúnıa júzine úlgi degen dańǵazaǵa toly maqtanshaqtyq sózderdi qaıtalaýdan bir tanǵan emes. Sondaı dańǵaza maqtanshaqtyqtardy tyńdap otyrǵanda uıalǵannan tynysyń tarylyp, júregiń aýzyńa tyǵylady. Óıtkeni, sonyń kóbi baspasóz ekenin shyqqyr kóziń kúnige, sát saıyn kórip otyr.  Ánebir jyldary «otbasyn josparlaý» degen uran tastaldy. Ol urannyń maqsaty KSRO-daǵy  ózge ulttardyń sanyn azaıtyp, berjaǵy orystyń, arjaǵy eýropalyqtardyń san jaǵynan basym bolýyn kózdeıtin kez-kelgen aqymaqqa túsinikti edi. Soǵan qaramastan Qazaqstan basshylarynyń ishinde oǵan tereńirek  oı júgirtip jatqan da eshkim bolǵan joq. Qaıta, qazaqtyń basshy qyzmettegilerinen bastap solardyń aınalasyndaǵy jalbataılaqtardyń ishinen osy «otbasyn josparlaýdy», ıaǵnı, bala týýdy shekteýdi qyzý qoldap, attan salǵandar shyqty. Dárigerlerge jasyryn nusqaý berildi. Sol nusqaýdan soń qazaqtyń  áıelderine dárigerler «Sizge bala týýǵa bolmaıdy», «Ómirińizge qaýip tónedi», «Anemıańyz bar eken», «Endi bala týsańyz, tolǵaq ústinde ólip ketýińiz múmkin» degen sıaqty qorqynyshty sózder aıtyldy. Tipti, dup-durys bosanǵaly turǵan áıelderge «Kesarevo sechenıe» jasalyp, ishin jardy. Aıtpaqshy, bundaı qorqytyp-úrkitý tásilderin keıbir dárigerler áli de qoldanyp keledi. Olardyń aıtqanyna qulaq aspaı, 6-7 perzent kórip otyrǵan, qaıta densaýlyǵy burynǵysynan durystalyp ketken áıel ekiniń birinde kezdesedi.

Al, álgi «otbasyn josparlaý» dep atalatyn ánji saıasattyń qaıdan shyqqanyn bilesiz be? Bul zymıandyq jospar 1974 jyly jeltoqsan aıynda Qurama Shtattardyń ulttyq haýipsizdik keńesi dep atalatyn jasyryn keńesiniń óte qupıa jınalysynda qabyldandy. Maqsat — olar «úshinshi álem»  dep ataıtyn  elderde ásirese musylman elderinde bala týýdy shekteý,  olardyń  sanyn kemitý edi. Sóıtip, osy elderde bul jospardy júzege asyratyn mekemeler jumys isteı bastady. Onyń bólimsheleri, ásirese, Qazaqstanda qyzý jumys istedi. Jospardy júzege asyrýdyń bir joly álgindeı sózdermen áıelderge úreı týǵyzý bolsa, ekinshi joly  bala kóterýge kedergi jasaıtyn biraq «densaýlyqqa zalaly joq, uzaq ýaqyt áser etetin» dep atalatyn dárilerdi ishkizý arqyly áıelderdi bedeýlikke ushyratý edi. Bul jospar ásirese, qazaqtar arasynda zor tabyspen júzege asyryldy. Qazaqtyń sol kezdegi zıaly otbasylarynan bastap, qara jumysshy, qarasharýa otbasylary bir-eki baladan artyq bala ósirmeýdi «modaǵa» aınaldyrdy. Balasy kóp analar mádenıetten, ómirden artta qalǵan, eskiniń sarqynshaǵy dep esepteldi. Sol  aramzalyq , úgit-nasıhat, arbaý-aldaýdy  búgingi Qazaqstanda da emin-erkin júrgizp otyrǵandar áli de bar. Qazir otarbalardyń vagondarynda, avtobýs, troleıbýstardyń esik-terezelerinde japsyrýly turǵan, bala týmaý úshin qoldanylatyn dári-dármekterdiń sýretterinen, ártúrli abort jasaý joldary týraly taratylyp jatqan kitaptardan-aq bul saıasattyń áli de júrgizilip jatqanyn kókireginde sańylaýy bar adam birden baıqaıdy. Amerıkada abort jasaýǵa tyıym salatyn zań qabyldanǵaly da biraz boldy. Al  Qazaqstanda kerisinshe abort jasaýǵa zań júzinde erkindik berilip qoıyldy. Qazir analardyń densaýlyǵyna, deni saý bala týýyna kútim jasaý, gınekologqa aldyn-ala kórinip turý sıaqty qamqorlyq-symaqtardan osy saıasattyń salqyny áli de jıi baıkalyp qalady. Osy saıqalı saıasatpen ábden ýlanǵan qazekemniń qyz-kelinshekteri  bul máselede áli de bolsa batys elderiniń qatyndaryna elikteýin kúsheıtpese, báseńdetken joq. Qazaqstanda osy kúni  «genderlik saıasat», «femınızm» degendi jeleý etip, bıik-bıik minbelerden  «aqyl» aıtatyndar az emes.Olar bunyń bárin áıelderdiń memleket basqarýǵa, el tizginin ustaýǵa, bızneske kóptep aralasýyna jol ashýdegen ánjilikpen búrkemeleıdi. Sóıtip, AQSH pen batys elderine mine, biz de  «genderlik saıasatty júzege asyryp jatyrmyz, biz de sizder salǵan demokratıanyń jolymen kele jatyrmyz dep «esep» berip otyrady. Demek, bizde  qazaq sanyn kóbeıtýge onsha... Onyń ornyna Qazaqstan halqynyń sanyn oıdan-qyrdan jınap 20 mıllıonǵa jetkizý kerek degen sıaqty jospar bar. Qazir Ýkraınadan qashqan-pysqan orystar «ekinshi Rodınasy»–Qazaqstanǵa aǵyla bastady. Qudaıshylyǵyna kelsek  jer ıesi, el ıesi qazaq ultymen kelisip almaı, olarǵa mundaı ruhsat berýge eshkimniń huqy joq! 1991 jyldary ózbek halqynyń sany 19 mıllıonǵa jete qaba bolsa, búginde ózbekter 30 mıllıonnan asyp ketti. Sol jyldary dúnıe júzinde 10 mıllıonǵa tolǵanyn yrdý-dyrdý qyp toılaǵan qazaqtyń sany elimizde áli 11 mıllıon kórinedi. Adam ómiriniń uzaqtyǵy jóninen Qazaqstan 153 orynda. Iaǵnı, álemde 200-diń o jaq, bu jaǵynda memleket bar desek biz solardyń eń artjaǵynda turmyz. Biraq kúndiz-túni kúmpip maqtanýdan aldymyzǵa jan salmaımyz. Qazaqtar biz búginde álemge úlgi bolyp otyrǵan elmiz dep maqtanady. Al adamdarynyń ómir jasynyń uzaqtyǵy jóninen kórsetip otyrǵan úlgisi osyndaı, ıaǵnı, 153-shi oryn bolsa, bizden úlgi alǵan memleketterdiń halqy qyrylyp qalmaı qalaı otyr? Ázil-ázil ǵoı! Biraq osynyń bári  ásirese, qazaq basshylarynyń ejelden kele jatqan kim-kóringenge jaltaqtyǵy, eliktegishtigi, óz ultyn ósirý máselesine týsyrtymen qaraıtyny, bireý aıtaq dese, tura shabatyn járeýkeligi demeı kórińizshi! Bizdiń shonjarlar men depýtattar qazir «Bısmıllahnyń» ornyna ángimesin «halyqaralyq uıymdar» dep bastaıdy da, sol uıymdardyń táýelsiz Qazaqstanǵa «oń qabaq» kórsetip otyrǵanyn mindetti túrde aıtyp ótedi. Al, álgi bala týǵyzbaý týraly qupıa jospardy bizdiń basshylar Qudaıyndaı kóretin VOZ (Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy), IýNESKO, BUU (Birikken Ulttar Uıymy), Álemdik Bank, Rokfeller qory sıaqty tolyp jatqan halyqaralyq uıymdar qos qolyn kóterip qoldaıtyny nelikten? Ol «halyqaralyq» dep atalatyn bul uıymdar kimniń, qaı eldiń tapsyrmasymen jumys istep otyr degen oı bizdi nege mazalamaıdy?

Qazaqtyń attanshyldyǵyna taǵy bir mysal keltireıik. Qazaqstan bilim berý salasyn qaıta qurýǵa, ıaǵnı, mektepterde 12 jyldyq bilim berý júıesin engizýge qatty kirisip ketti. Elimizde bul júıeni engizý de basqa reformalar sıaqty búkilhalyqtyq talqylaýǵa salynbastan qolǵa alyndy. Kózin ashqaly oqý-aǵartý salasynda qyzmet etip kele jatqan bilikti ustazdar, birsypyra ǵalymdar, qalamger qaýym baspasóz betinde 12 jyldyq bul júıege qarsy shyǵyp, óz tájirıbelerin ortaǵa salyp, «osyny qoıa tursańdarshy» degenin joǵarydaǵylar týsyrtymen tyńdady. Olar bul jerde de qazir «globalızasıa» júrip jatqanyn, «órkenıetti elderdiń» osy 12 jyldyqqa kóship jatqanyn toǵyz qabat torǵaýyt qyp bet baqtyrmady. Sosyn qoıdan jýas qazekem «betbaq jeńdi, beıshara kóndi» kúıge tústi. Biletinder 12 jyldyqtyń bul jobasy 1997 jyly Lıssabonda (Portýgalıa) bolǵan áldebir konvensıadan, arada bir jyl ótkesin  (1998 jyly) Anglıa, Germanıa, Fransıa, Italıanyń tórt mınıstri joǵary bilim berýdiń eýropalyk júıesin úılestirý týraly Sorbonnada birlesip jasaǵan                         deklarasıasynan (málimdemesinen) bastalǵan deıdi. Sóıtip, 1999 jyldyń 18-maýsymynda Bolonede «eýropalyq joǵary bilim berý aımaǵyn qurý» dep atalatyn málimdemege qol qoıyldy. Áshıinde «eýropalanyp kelemiz», «katolık dini bizde jaqsy damyp keledi» dep elirip turǵan qazaq shonjarlaryna, ásirese sol kezdegi bilim mınıstrligine bul «qashqaly turǵan kıik edi, tańyna taıaq tıip edi» degendeı áser etti. Sol Eýropada oqymaı-aq qazaqtyń aýyl balalarynyń ishinen aty álemge máshhúr akademıkter shyǵyp jatqany kezinde  Qazaqstannyń Ǵylym Akademıasy  eń bir bedeldi ǵylym ordasy atanǵany, Qazaqstan Joǵary oqý ornyn bitirgen talaı mamandy AQSH pen  Eýropa elderi at-túıedeı qalap alyp nemese ashyqtan-ashyq aqshaǵa satyp alyp jatqany  da birde-bir qazaq shonjarynyń mıyna kirip shykqan joq.

Qazir UBT degen sózdi estise qazaqtyń qarshadaı qyz-jigitteriniń záresi ushady.  Bul–Ulttyq Biryńǵaı Test degendi bildiredi. Qazaqsha «synaq», «syn», «synaý», «emtıhan» degendi ǵana bildiretin Test degeni sózdi Qurandaǵydaı qasıetti sóz dep oılady ma qaıdam, qazaq belsendileri ózgertpeı sol kúıinde aıtyp, sol kúıinde jazýǵa pármen berip qoıdy. Qazir mektepti 11 jyl boıy bir «úsh» almaı beske oqyǵan balalarymyz osy test degen sumdyqtan omaqasa qulap, qatty kúıingenderi ózderine qol salatyn boldy. Bul qasiretke kim kináli? Bul da oılanarlyq is...

 Tipti, osynyń bárin  quptarlyq-aq is eken deıikshi. Biraq,  eýropalyq «órkenıetke» jetip, aty-jóni beımaǵlum 50  memlekettiń qasyna baryp, sapqa tura qalý úshin  qazaq mektepterinde  osy zaman talabyna saı, memlekettik tilde jazylǵan oqýlyqtar da jetispeı jatqany nege eskerilmeıdi? Okýlyqtar shákirtterdiń uǵymyna, túsinigine saı kelmeıtini  aýyr ekeni kúnde derlik aıtylyp ta, jazylyp ta júrgen joq pa? Bizdiń oqý júıemizdiń ózinde belgili bir standart (úlgi, ólshem, negiz) ornyqqan emes qoı! Mektepterde muǵalimder ózi dáris beretin pándi oqytý úshin qolyna qandaı kitap, kaı jyly shyqqan kitap tússe sony ala salyp paıdalanýda ǵoı! Dúnıejúzilik bilim berý júıesine kiremiz deımiz, sol eýropalyqtar dál búgingi kúni qazaqstandyq 12 jyldyqtan bilim alǵan mamandarǵa zárý me? Osy rette Lomonosov atyndaǵy Máskeý Memlekettik ýnıversıtetiniń prorektory, ýnıversıtet akademıalyq saıasat basqarmasynyń bastyǵy V.Mıronovtyń «Qazir Eýropaǵa bilim dengeıi onshalyqty joǵary emes, ıaǵnı, ofısıanttyń (daıashynyń) bilimindeı ǵana bilimi bar bakalavrlardyń Eýropa ekonomıkasyna qyzmetke kelgeni tıimdirek bolýy da múmkin» — deýiniń ózi oılanarlyq sóz ǵoı. Al bizdiń bilim salasynyń shonjarlary 90 jyldardyń orta sheninde jurtshylyqpen aqyldaspastan ǵylymdaǵy túsiniksizdeý bir bakalavr degen dárejeni engize saldy. Al kúnderdiń kúni bolǵanda bakalavr ataǵyn alyp shykqandardyń osy bakalavr degenniń ne ekenin ózderi de, olardy qyzmetke alýshylar da bilmeıtini belgili boldy.

Sóıtip júrgende, oıbaı, magıstratýralar ashpasaq, ilim-bilimnen jurdaı jabaıy qazaq qalpymyzda qalady ekenbiz dep qaraspandy qapyltqan jumystar júrgizile bastady. Biz sıaqty jáı ajaldy pende túgil sol kezdiń ózinde-aq álgi «órkenıetti» shonjarlar qazaqtar birine-biri sybyrlap: «magıstratýra» degen ne ózi dep suraıtyn bolǵan desedi. Sóıtsek, «magıstratýra» degenniń latyn tilindegi túbiri bar bolǵany bastyq, ustaz degen sóz ǵana eken. Bizdiń jastarymyz jańaǵy magıstratýrada oqyp júrgen sol kezde álgi «magıstratýra degen ne ózi, onyń burynǵy bes jyldyq bilim berýden qandaı aıyrmashylyǵy bar» degen saýal kúndelikti sabaqpen qatarlasyp júrdi de otyrdy!

Sonymen álgi Bolonede usynylǵan jobany ótirik-shyny aralas 40 shaqty memleket qoldaıtyn boldy. Ótirik-shyny aralas deıtin sebebimiz munyń árjaǵynda da eýropalandyrý sıaqty nebir ánji saıasattyń qulaǵy qalqaıyp tur. Mundaı uly qıqýdan qazaq basshylary qalatyn ba edi?! Qanjyǵasyna toltyryp shıki munaı artqan kóksholaqty saýyrǵa bir tartyp jiberip, osy jobany júzege asyrýǵa kiristi de ketti. Al, orystar bul máseleni áli talqyǵa salyp, eki jaq bolyp aıtysyp jatyr. Buǵan qarsylyq bildirýshi orystar  BAQ arqyly Úkimetti, eldi bul jobadan saqtandyrýda. Onyń paıdasyzdyǵyn tipti, zalalyn aıtyp keltirip jatqan dálelderiniń ózi taıǵa tańba basqandaı. Tipti, bul joba orystyń  ulttyq sanasyna ulttyq bolmysyna zalal tıgizetini aıtylýda.

Al qazekemniń keıbir atqaminerleri she? Olarǵa qazaq bir oqýdy on túrli tilde oqysa da, on túrli dindi qabyldasa da,   aty joq ultqa aınalyp ketse de báribir. Óıtkeni, bizde qaı elden kelgen kózboıaýshylyq, alaıaqtyq, qaı elden kelgen dinbuzarlyq, tilbuzarlyq, urpaqbuzarlyq, áıelbuzarlyq jymysqy shara ataýly  óte shapshań, qazaq ultynyń pikirin eskermesten, oılanbastan júzege asyryla bastaıdy.

Sóıtip, Bolonedegi bul jobany engizer aldynda  ádettegideı  «eksperıment», ıaǵnı, keıbir mektepterde tájirıbe jasap jatyrmyz degen sýdyraq sóz paıdalanyldy. Biraq bizdiń basshylar Bolone josparyna, odan keıin VTO-ǵa (Dúnıejúzilik Saýda Uıymyna) kirýge áldaqashan áldebir elderge ýáde me, ant pa, áıteýir birnárse berip qoıǵan edi. Biz Bolonedegi deklarasıaǵa qol qoıýdy 2005 jylǵa josparlaǵan edik. Qazir  2015-2017 jyldarǵa shegingen sıaqtymyz. Al bilim berýdi damytýǵa  arnalǵan baǵdarlamalarda «biz bolonelik bul deklarasıaǵa qol qoıǵanbyz, shetelge bergen ýádeni oryndamasaq  bolmaıdy, degen bir aýyz sóz aıtylmaıdy, ıaǵnı, ol halykqa bildirmeı-aq júzege asyryla beredi degen sóz.

Biz 12 jyldyq bilim berý júıesine qatysty ózimizge  habar-oshar kózderi arqyly belgili bolǵan jaǵdaıattardyń keıbireýlerine ǵana qysqasha toqtaldyq. Bilim berý salasyndaǵy bul ózgeristerdiń (reformanyń) ana tilimizdiń búgingi múshkil halin odan da nasharlata túsetini óz aldyna bir taqyryp. Al, qazir ýnıversıtetterde oqyp jatqan shákirtterdiń  bilim  deńgeıiniń óte tómendigin sol oqý oryndarynyń muǵalimderiniń ózderi de moıyndaıdy. Munyń bárin kimder, qandaı saıasatpen jasap otyrǵanyn dáleldep shyǵý da ońaı emes. Bir ǵana biletinimiz – qazir Qazaqstannyń orta jáne joǵary oqý oryndarynda ultymyzdyń bolashaq eltutqalary emes, ata-analardyń aqshasy ǵana oqyp jatqan sıaqty. Oǵan da basyn qatyryp otyrǵandar az. Pysyqaılar latynnyń 18 árpin, sosyn aǵylshyn tilin bilseń boldy degen qaǵıdany ańqaý qazaqtyń mıyna quıyp jatyr, quıyp jatyr. Qaptaǵan ýnıversıtetter bilim beretin emes, dıplom ǵana beretin mekemelerge aınaldy. Aqshasy kóp ata-anasy barlardyń qaltasynda 2-3-ten dıplomy bar.

Osynyń bári qazaqqa az bolǵandaı endi «úsh tuǵyrly til» degen báleket shyqty.  Tek «aıtaq» dese tura shabatyn saıası da, qoǵamdyq ta saýaty tómenqol keıbir qazaqtar ǵana «kóp til bilgen paıdaly» dep qoıady. Osy arada belgili ǵalym Devıd Krıstaldyń «bir ultty oq shyǵaryp qanǵa boıamaı-aq joıyp jiberýge bolady. Ol úshin olarǵa «qostildilik» degendi engizý kerek. Sonda sany kóp, memleketi óktem ulttyń tili ekinshi ulttyń tilin birte-birte jutyp qoıady» degeni eske túsedi.

Myrzan KENJEBAI