Búgin bizde suhbatta Qytaıdyń Shyńjań ólkesindegi úzdik otyz jas ánshiniń qataryna kirgen, 2010 jyly Pekındegi án baıqaýynda altyn medalmen marapattalǵan, talantty ánshi Balǵyn Qaıyrbekuly qonaqta. Osy oraıda, ánshimen bolǵan syrly suhbatty oqyrmanǵa usynǵandy jón kórdik.

- «Arǵy bet» dese, qoınaýynan qut sorǵalaǵan qazaqtyń quıqaly jeri úsh aımaqtyń eske túsetini shyndyq. Al sol kıeli óńirlerdiń biri, búgingi qazaq eline tanymal Bódeshuly Járken jyraýdyń keshegi týǵan jeri – Jaıyry bolǵan Tarabaǵataı aımaǵynyń Shaǵantoǵaı aýdanynda dúnıege kelgenińdi estip bilgemiz. Áńgimege kirispes buryn óziń týraly oqyrmanǵa kishkene málimet bere ketseń... - Ia, ras aıtasyz! Men sol jomarttyǵymen aty shyqqan Sholaquly Baspaı baı ótken óńirdenmin. Iaǵnı, 1991 jyly Baspaıdaı babasy, basqada danasy bar kıeli Barlyqtyń baýyrynda, qarapaıym malshy otbasynda dúnıege kelippin. Bul jaqta sol eldiń dálme-dál qalaı atalatynyn bilmedim, Qytaı elimen kórshi Chaýshıan degen memleketke (Koreıa meleketi – avtor.) el bolyp jappaı kómek ataǵanda, bir ózi bir ushaq, bes júz at bergen Basbaı Sholaquly Bapın jaıly bilmeıtin qazaq az edi. Biz sol Baspaı baıdyń jomarttyǵyna tańǵalyp óskenimiz shyn. Al ózim týraly týǵan jerimnen artyp eshteńe aıta almaıtyn shyǵarmyn.

- Múmkin, bul da durys-aý, «Árkimniń týǵan jeri – Mysyr shári» deıdi ǵoı. Jeke adamnyń týǵan jerden artyq shyndyǵy bolmasa kerek?! Alaıda áńgimemiz suhbat janrynda órbigesin: óziń jaıly taǵy da tamtumdap suraı otryrýǵa týra keledi. Bizdi qyzyqtyratyny da – osy ónerge qalaı kelgen ediń? - Ónerge kelýime eń basty sebep ol - atamnyń (uly ákemniń) baýyrynda óskenimnen bolar. Ol kisi ónerge jaqyn adam edi. Aýyl arasynda ara-tura aıtysyp, kúı shertip aýyl adamdaryn óz ónerimen tánti etip júretin. Onyń ústine, búgingi kúnge qaraǵanda keshegi «óle jatqan qazaqtyń balasynyń» óleńshi bolatynyn eskersek, bizdiń aýyl da óner ataýlydan kende bolmady. Bálkim, sol kisiden berilgen az-kem talanttan, bálkim, sol kisiniń uıadan ushqanda ilerimdi durys nusqap, baǵyttaı alǵannan bolar, áıteýir, osy ónerge osylaı etene bolyp ósken edim. Taǵy bir sebepten, men on bir jyl boıy tek qana Qytaı tilinde bilim aldym. Iakı, ózge ulttyń ortasynda óz ultymnyń artyqshylyǵyn, ásire án óneriniń ózgeden kóp ozyq ekenin osy jyldar aralyǵynda ábden uǵynǵan edim. Al osy ultyma, sol ultymnyń án ónerine degen súıispenshilik meni búgingi úlken sahnaǵa jetelep kelgen bolatyn.

- Ultyma degen súıispenshilik demekshi, tyńdarman seniń ánderińniń halyq ánderine kóbisiniń ırimi, ishki yrǵaǵy halyq ánderine jaqyn ekenin aıtady. Jalpy búgingi ánshi bitken jappaı estradanyń aýdıtorıasyna, toı ánderiniń tyńdaýshysyna júgirgen osy bir ónerdegi óliara tusta seniń «aǵysqa qarsy júzýińniń» qandaı qısyn-qısaby bar? Ózgeler sıaqty tyńdarman tappaı qalýdan qoyqpaısyń ba? - Endi qazaqtyń qara qosta týylyp, qar sýyna jýynyp, qaıys belbeý býynyp ósken óskeleń uly retinde; dalanyń dańqy, babanyń saltyn jattaǵan urpaq retinde elge etene bolý boryshym dep bilemin. Sonymen birge, bizdiń aýdıtorıa – Qytaı elindegi qazaqtardyń álige salt-dástúri, ǵuryp-ádeti tolyqtaı saqtalǵanyn eskersek, ol jaqta halyq ánderine degen suranys áli joıyla qoımaǵan. Tipti qazaq elindegi búgingi tyńdarman da kúni erteń túp tamyryna tartyp, dástúrli ánderdi de kóbirek tyńdaıtyn bolady dep senemin. Al tyńdarmannyń «tappaı qalý-qalmaýyna» kelsek, ánshi retinde, qazaq degen ulttyń ónerpazy retinde ózińdi joǵaltyp almasań, tyńdarman seni qaı ýaqytta da taba alady.

- Ia, onyń ras-aý! Sosyn ǵoı, seniń «Mahabbat nazy» atty án keshińe kóp adam jınaldy dep estigenimiz. Osy rette ánshi ataýlyǵa qoılatyn dástúrli suraǵymyzdy qoısaq: atalǵan keshti halyq qalaı qabyldady? Tanymal óner juldyzdarynan kimder boldy? - Suraǵyńyz oryndy. Siz aıtqan kesh ótken jyldyń qyrkúıek aıynda, Alla sátin salyp, ózimniń týǵan topyraǵym Shaǵantoǵaı aýdanynda «Mahabbat nazy» degen atpen berilgen edi. Kesh qonaǵy bolyp sol jaqtaǵy Qytaı qazaqtaryna keń tanylǵan, adýyndy aıtysker aqyn Erjanat Baıqabaıuly, estrada juldyzy Ahmetjan Rabjanuly aǵamyz, kezinde osy jaqta «Ǵasyr» tobynyń quramynda bolyp elge tanylǵan Jaqsybek Qalelbek deıtin ánshi aldyńǵy býyn aǵamyz bar biraz aǵalarymyz osy keshte qonaqta boldy. Bul oraıda, osy keshtiń ótýine bir kisideı kómek qolyn sozyp, azamattyq tanytqan Qytaı elindegi satıranyń sańlaǵy atanǵan tanymal ázil-ysqaqshy Qýantaı Zaqanuly men Qurmet Parıolla deıtin aǵalarymyzǵa, sony qatar Tarbaǵataı aımaqtyq televızıasynan Ermurat Qyzyken deıtin aǵamyzǵa óz alǵysymdy bildire ketkim keledi. Meniń «Mahabbat nazy» atty keshimniń dúrkirep ótýi osy kisilerdiń arqasy dep bilemin. Sosyn da tyńdarmandaryma da alǵystan basqa aıtarym joq!

- Árıne, bir jaǵynan alǵysyńyz osy suhbat arqyly sol qamqorshy azamattardyń mereıin bir ósirip tastsa, endi bir jaǵynan «Jaqsynyń jaqsylyǵyn aıt – nury tasysyn» degen qazaqpyz ǵoı. Buǵan qaraǵanda dem berýshilerińiz kóp eken. Al demeýshińiz (prodúser) kim boldy eken? - Jasyratyny joq: meniń birden bir demeýshim – ákem (kúlip aldy). Sol kisi meni qarjylaı qamtamasyz etip, aldaǵy josparlaryma baǵyt-baǵdar berip otyratyn. Óz ákeńniń ózińe demeýshi bolǵanynyń bir jaqsy jeri - qaıda baram demeısiń. Bárin balasy úshin isteıdi ári erkinirek bolasyń. Áıtkenmen, bolashaqta myqty-myqty demeýshi azamattar tarapynan usynys túsip jatsa, ol jaıly da oılanýǵa daıynmyn. Óıtkeni, «Jalǵyzdyń shańy shyqpas» degen bar ǵoı. Demeýshińniń kóp bolǵanynyń nesi jaman?

- Seniń atyń atalǵanda sol Qytaı elinde «Shaǵantoǵaı» áni eske túsetin kórinedi. Onyń ber jaǵynda, osy qazaq elinen barǵan keı ánshiler de sol ándi shyrqaǵany bar dep jatady. Bul ánniń áni de sózi de seniki degen sóz bar. Osy ras pa? Taǵy da án qorjynyńda qandaı jańa ánder bar? - Azat áshimbaıuly aǵamyz aıtqan ǵoı: «Jer degeniń júregi ystyq baq meken, jer jemisi bar pıǵyldan tátti eken. Shymyrlaıdy qara jerdiń quıqasy – jebe tıip jardan ushsa aq bóken» dep. Týǵan jerdiń topyraǵy rasynda ystyq. Mektep qushaǵynda júrgende ózimniń týǵan topyraǵymdy saǵynyp jazǵan alǵashqy ánim bolatyn. «Mahabbat nazynyń» sózin jazǵan Baqnur Dúısenáliqyzy deıtin ardaqty ápekemiz bar. Osy kisiniń óleńderi júregime jaqyn. Sol kisiniń eki óleńine jańadan án jazdym. Bireýi «Kúni edi maqpal mamyrdyń», endi bireýi «İńkár sezim» degen án. Bul ánder jýyq arada tyńdarmandarymmen qaýyshatyn bolady.

- Endi bul jolǵy qazaq eline saparyń týraly aıta ketseń, Atajurtqa at izin salyp, Alataý baýraıyndaǵy bul Almatyǵa kelýińe ne sebep boldy? - Áýeli estı-estı ózek talǵan Atamekendi óz kózimmen kórip qaıtqym keldi. Ádette muny «Myń estigennen bir kórgen artyq» deıdi ǵoı. Atajurtty alǵash kórgendegi, anyǵy – osy saparymdaǵy alǵan áserim tym kóp. Elmen qaýyshyp, jermen qaýyshyp, maýqym bir basylǵandaı. Taǵy bir sebep – Almaty mádenıettiń, ónerdiń oshaǵy ispetti. Munda qazaq rýhanıatynyń kóp myqtylary kósilip ótken. talaı alamannyń dúbiri bolǵan. Sol úshin de búgingi qazaq óneriniń Almatydaǵy bet-beınesin kórgim keldi. Ári sol ortany kórip-bilip, kóp tájırbe jınaǵan ánish aǵa-ápkelerimnen baǵyt-baǵdar alsam dep kelgen jaıym bar.

- Qazaqtyń ertegi bir dástúrimen qanshalaǵan ýaqyt jaqynynan qol úzip qalǵan aǵaıyn bolyp, Atajurtqa at izin salǵan qadamyń saǵan da qut ákelsin deımiz! Taǵy da shetten kelgen aǵaıynǵa qoıatyn dástúrli suraǵymyzdyń reti kelip turǵan syńaıly: at izin salý bar da, Atajurtqa at basyn tireý bar ǵoı? - Jasyryp qaıteıin, bul jolǵy birden bir maqsatym da qazaq eline kelý. Árıne, kelýdiń de biraz tártibi bar ǵoı. Aýyl úı attap qonsań da óz áýiresi bar degendeı. Onyń qasynda bir elden bir elge birjola bet buryp, qonys aýdarýdyń da ózindik qıynshylyǵy bar. Ótkende osy «Qamshy» oprtaly usynǵan bir aqparatta shettegi Qytaıdaǵy qazaqtardyń 90 paıyzy kóship kelýge yntaly ekeni aıtyldy ǵoı. Sol toqsan paıyzdyń ishinde bizde barmyz. Alla buıyrtsa, Atamekenniń de dám-tuzy tartady dep senemiz.

- Bárekeldi, Balǵyn baýyrym! Jańa sóz arasynda osy suhbatty uıymdastyryp otyrǵan «Qamshy» portaly týraly aıtyp qaldyń. Qazaqstandaǵy saıttar ol jaqta oqyla ma? - Árıne, oqylady. Biraq biz oılaǵandaı qoljetimdi emes deýge bolady. Al «Qamshy» saıtynyń jaıy bólek. Sebebi, bul saıtta tike árip almasa alatyn, tóteshe jazýmen de oqı alatyn múmkindik bolǵandyqtan ol jaqta kóp oqylady. Bundaı múmkindik basqa birneshe saıttarda da bar. Men osy saıt týraly alǵash ret Qytaıdaǵy keń taralǵan «Shalqar» saıty arqyly tanysqam. Sol saıtty basqaryp otyrǵan Shalqar esimdi jigitpen jaqsy aralasyp turamyn. Bir qýanarlyǵy sol saıt qazaq elindegi barlyq jańalyqty «Qamshy» saıty arqyly tóteshege aınaldyryp, Qytaıdaǵy qazaqtarǵa úzdiksiz jarıalap keledi.

- Bıyl qazaq elinde Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy toılanǵaly jatqanyn estigen bolarsyń. Oys bir ulyq mereke tusynda qazaq eline nendeı bir lebiz aıtqyń keledi? - Shynynda qýanarlyq jaǵdaı! Boıynda qazaq deıtin ulttyń qany týlaǵan ár bir qazaqtyń qýanyshy bul. Osy rette men suhbat barysyndaǵy óz múmkindigimdi paıdalanyp, Táýelsiz Qazaq eline «Ulyq mereke qutty bolsyn!» degim keledi. Ári elime amandyq, jurtyma tynyshtyq tileımin.

Suhbattasqan – Erlan Tóleýbaı