«Qazaq handyǵyna – 550 jyl» shyǵarmashylyq báıgesine
Qurmetti qazaq jastary, meniń zamandastarym, qurdastarym!
Lebizimdi sizderge arnaǵym keledi. Sózimniń basyn saltanatty jıynda turǵandaı «Qurmetti» dep bastaýymnyń ózindik máni bar.
Biz, qazaq, ejelden jany jomart, peıili darhan, kóńili keń, baýyrmal, meımandos, qonaqjaı halyqpyz ǵoı. Basynan nebir qıly-qıly zamandardy ótkerip, búginge bereke-birligimiz bekem kúıinde jetkenimiz sol nıetimizge qaraı Táńirdiń bergen syıy bolar. Eń alǵash on besinshi ǵasyrdyń orta sheninde qazaq taıpalarynyń basyn qosyp, Kereı men Jánibekteı arystan júrek azamattar handyq qurdy. Kóptegen ǵalymdarymyz «Qazaq tarıhynyń tamyry tereńde. Ony on besinshi ǵasyrmen shektemeýimiz kerek» degen pikir aıtady. Ras delik, oǵan eshqandaı talasymyz joq. Biraq, bul jerde áńgime handyq jaıynda bolyp turǵanyn eskereıik.
Bıyl 550 jyldyq dúbirli toı, tarıhı toı. Arǵy-bergi tarıhymyzǵa kóz jibersek, sana-sezimimiz serpilip, alǵa kóz jibermes buryn, ótkenniń tájirıbesinen sabaq alsaq, quptarlyq-aq jáıt emes pe?! Qaı jaǵynan kelsek te, bul mereıli toıdyń bolmysy dara, bitimi bólek. Óz aldyna derbestik alyp, jańa handyqtyń irgesin kótergen Áz Jánibek pen Kereı handarymyzdyń armandary asqaq edi. Kez-kelgen ult úshin derbes, táýelsiz bolýdan ystyq, qasterli uǵym bolmasa kerek. Qazaq eliniń basynan nebir almaǵaıyp zamandar ótti. Aıtqan aýyzǵa jeńil, áıtpese, halqymyz júrip ótken jol - úlken syn ótkel, mártebeli beles, jurtymyzdyń jadynan óshpeıtin altyn áripti aqıqat. Qazaq eli óz tarıhynda nebir qıyndyqtardy basynan keshirgen, san ret qırap, san ret boı túzegen, osynaý uzaq kóshte jaqsyny da, jamandy da kórgen. Qazaqtyń «Qarataýdyń basynan kósh keledi» dep zarlaǵany, «Zar, zar zaman, zar zaman» dep Murat aqynnyń qabyrǵasy qaıysa kúńirengeni, «Qalyń elim, qazaǵym, qaıran jurtym» dep Abaıdyń kúızelip, pushaıman bolǵany osy tus edi.
Búginde el esin jıdy, eńsesin kóterdi. Myń ólip, myń tirilgen halqymyzdyń tarıhı taǵdyrynyń eń bir tar jol, taıǵaq keshý, taýqymetti tustarynan júreginiń túbi, tabanynyń búri, kóńiliniń nury bar qolbasshylarynyń arqasynda aman ótti.
Endi aldaǵy jarqyn bolashaqqa kóz jiberip, aldyǵa maqsat qylyp qoıǵan «Máńgilik el» bolýymyz úshin qam qylýymyz qajet. Ol úshin, birinshiden, ótkenimizdi, tarıhymyzdy ózimizdiń bes saýsaǵymyzdaı bileıik. Sonda bizdiń elimizde, jerimizde ǵumyr keshken nebir marǵasqalarymyzdyń ómir tarıhymen tanysyp, olardy maqtan tutarymyz anyq. Halqynyń sany 200 myńnan asatyn mońǵol halqy ózderiniń jas óskinderine bala kúninen «Seniń Shyńǵys handaı jarty álemdi jaýlap alǵan babań bolǵan» dep úıretedi eken. Olar Shyńǵys hannyń urpaǵymyz dep keýdesin kere maqtanady. Bizde osylaı úlgi etetin handarymyz, bekterimiz kóp-aq. Tek olardyń esimderin kúndelikti tárbıe quraly retinde paıdalana bermeıtinimiz ókinishti.
Ekinshiden, «Qazaq pen qazaq qazaq tilinde sóılesýi tıis». Aınalaıyn, qarakózderim, bir-birimizben tek ana tilinde sóıleseıik. Elbasymyz osy bastamany kótergenine qanshama jyl ótti. Endi shyndap bet buratyn ýaqyt jetken sıaqty. Elimizdiń bolashaqta tizginin ustar turǵylastarym, búginnen bastap memlekettik tildiń kósegesin kógertýge bar kúsh-jigerimizdi jumsaıyq. Ol úshin kóp nárseniń qajet joq. Jumys ornyńda, qoǵamdyq kólikte, qyzmet kórsetý ortalyqtarynda, dostar arasynda tek memlekettik tilde sóılep, dostaryńnan da sony talap et.
Úshinshiden, ulttyq dúnıege qushtar bolaıyq. «Mentalıtet» degen nárse bar emes pe? Salt-dástúrimizdi, ulttyq bolmysymyzdy joǵaltyp almaý – ýaqyt talaby. Sebebi, «tamyryn tereńge jibere almaǵan daraqtyń ǵumyry kelte». Sondyqtan, ótkenimizdiń ónegesi men búgingini sabaqtastyra bilýimiz qajet.
Tórtinshiden, otbasy ınstıtýtynyń zańdylyqtaryn qatań saqtaı bilýimiz qajet. Bizdiń qyzdarymyz ıbaly, uldarymyz ımandy bolǵanda ǵana, «tastandy bala», «kókek ana» degen dertter oryn almaıdy. Joldan bala taýyp, ony balalar úıine ótkizgen qyzdyń bolashaǵy jarqyn dep oılamaımyn. Sábıdiń kóz jasyna arqalaǵan er azamat jóninde de solaı. Bul memleketimizdiń demografıalyq jaǵdaıynyń da kóterilýine óz kesirin tıgizýde. Balany joldan emes, jónimen, aq nekemen tapsa, ol bir balamen shektelmeıdi ǵoı. Sondyqtan, aq nekemen otaý kóterińizder, sábıdiń syńǵyrly kúlkisi shańyraqtaryńyzdy shattyqqa bólesin. Elimizdiń demografıalyq ahýaly jaqsaryp, 20 mıllıonǵa tezirek jeteıik, Qudaı buıyrtsa.
Besinshiden, bilimmen qarýlanaıyq. Mamandyǵymyzdyń maıtalman sheberi bolsaq, álemniń eń sońǵy, ozyq tehnıkalaryn meńgerip jatsaq, qanekeı!
«Birińdi qazaq, biriń dos, Kórmeseń isti bári bos» degendeı, dostarym, meniń oıyma qosyp-alarlaryńyz bar ekenin bilip otyrmyn. Endeshe, ortaǵa salyńyzdar.
Nurıla BATYRBEKQYZY.
