«Bul jasqa kelgenshe jaqsy ótkizdik pe, jaman ótkizdik pe, áıteýir birtalaı ómirimizdi ótkizdik: alystyq, julystyq, aıtystyq, tartystyq - áýreshilikti kóre-kóre keldik» deıtindeı Abaıdyń jasy da, basy da joq bizde. Sondyqtan da «qajydyq, jalyqtyq; qylyp júrgen isimizdiń baıansyzyn, baılaýsyzyn kórdik, bári qorshylyq ekenin bildik» dep «aq qaǵaz» ben «qara sıany» ermek qylyp otyrar jaıymyz joq. Odan góri «Albyrtqan, kóńili basylmaǵan» jastyń qareketin isteý bizge paryz boldy.  

2003-2010 jyldar arasynda Jańǵara Dádebaev, Temirǵalı Esembekov, Jumat Tilepov, Fazyl Beısenbaev, Samal Dáribaev, Marat Bolysbekuly bastaǵan ustazdardyń ýysynda, QazUÝ-dyń qarashańyraǵynda tárbıelendik. Baýyrjan Omarov, Maqsat Táj-Murat syndy marǵasqalardyń «qabaǵynyń» astynda, Qýanyshbek Qarı, Erjan Baıtiles, Darhan Beısenbek, Qanat Ábilqaıyr, Arman Áýbákir, Ádilbek Japaq sıaqty kileń «sen tur, men ataıyndardyń» qatarynda «Ana tiliniń» alaqanynda júrdik. «Qamshyny» bastap, qalaı júrgizýdi bilsek te, qalaı «asyraýdy» bilmeı, orta jolda Aıdos Sarymnyń yqylasymen «Abai.kz»-te Dáýren Qýattyń mektebinen óttik.

Mine, óz aldymyzǵa «Qamshynyń» órimin órip, búldirgesin ustaǵanymyzǵa 6 jyl bolypty. 2012 jyly Alma Arasandaǵy «Jaılaý» kafesinde Nábıjan Muhametqan, Raqym Aıyp, Qaırat Qul-Muhammet, Murat Shaımaran, keıinirek Sabyrjan Muhametqan, Dáýren Halmet, Jeńis Ámirbek, Bazaráli Árip aǵalarymyzdyń alǵashqy qoldýyn kórdik. Meıirjan Áýelhan bastaǵan 3 qyzmetkerdiń birinshi jalaqysyn sodan sheshkenbiz. Keıinirek  úıden jumysqa, jumystan jınalystarǵa jetetin 200 teńge tappaı júrgen kúnderdi artqa tastap, búginde 20 «Qamshygeri» bar úlken ujymǵa aınaldyq. «Ul bolsań qolyńda, qul bolsań tóbeńde oınaıdy» deıtin urandy osyǵan deıin biraz qalam ıesi qanjyǵasyna baılady. Janıa Ábdibek, Aınur Tóleý, Darhan Muqan, Turdybek Qurmethan, Álibek Ydyrys, Nurgeldi Ábdiǵanı, Aıan Meırash, Zamıra Pýlat, Nazgúl Nazar, Aıjan Qalıeva t.b. «Qamshygerler» qatarymyzda bolmasada, bul kúnde ár salada, ár mekemede saıdyń tasyndaı salmaqpen qyzmet etýde. Al Qumar Jumahan, Qaırat Júkel, Erlan Tóleýbaı, Nurǵalı Nurtaı bastaǵan erler áli de «Segiz órimniń» serkeleri...  

Gúlnar apaıym bergen qutty qonysta 3 jyl alańsyz qyzmet ettik. Odan beri talaı keńsege «keregemizdi» kóterip, kóship júrdik. Jaqynda ǵana ózimizden buryn «Qamshy» ujymy «baspanaly» boldy. Allaǵa shúkir! Ultshyl azamattardyń kómegin, Memlekettiń «tenderin», jarnamanyń kirisin qaltaǵa basyp, ǵalamtor áleminde «klavıatýranyń batyry» bolyp otyrmadyq. Shama-sharqymyzsha eldiń «bir kem dúnıesin» toltyrýǵa tyrysyp kórdik.

Álqıssa...

«Qamshynyń» alǵashqy qoǵamdyq jumysy «Qazaq handyǵyna 550 jyl» merekelik sharasy boldy. 2014 jyly orman orystyń tikenek tildi Pýtıny «Qazaqtarda eshqashan memleket bolmaǵan» dep ishindegi «irińin» syrtqa shyǵardy. Búkil Alash attandasa da selk etpegen qazaq bıligi jaı ǵana 2015 jyly «Qazaq handyǵy» qurylǵandyǵynyń 550 jyldyǵyn toılaıtyndyǵyn málimdedi. Elbasynyń emeýrinin el bolyp ilip áketý, ásirese, jastardyń «buıyrylmaǵan» mindeti ekenin sezindik. Sóıttik te, «ıá, toılaımyz» dep uran saldyq. «Quldiki qurǵaq sóz». Osy jaman atty arqalamaıyq! Bar oıymyz sol boldy. Elbasy sóziniń erteńinde jan-jaqqa habarlasyp bastadyq. Jeńis Túrkıa, Ǵylymhan Qalı, Almas Ahmetbek, Qanat Zeınolla Maqsat Ábdiqadyr t.b. aǵalarymyz «qoldaımyz» dedi. Ásirese, «er synaǵynan» endi ǵana esin jıǵan Alhan Satbyldy «jalǵyz kóligim bar, esh alańdama baýyrym, sol kólikti satsaq ta, osy sharany el bolyp ótkizemiz» dep kesip aıtty. Urysta turys joq. «Qazaqqa qazanmen bolsa da kómekteseıik» dep ázildeıtin Tynysbektiń Talapbegi, Tóleýbaıdyń Erlany, Nursapanyń Nájáti, Jumahannyń Qumary, Ydyrystyń Álibegi, Qurmethannyń Turdybekgi bar «qaýyrt» jumysymyzdy bastap kettik. Qaltamyzdaǵy 3500 teńgege bir dastarhanda bas qossaq qýanyp júrgen kezeńde, júlde qory 3,5 mıllıon teńge bolatyn «Qazaq handyǵyna 550 jyl» shyǵarmashylyq báıgesin jarıaladyq.

2015 jyly 30 naýryzda Almatydaǵy Áýezov teatrynda ótken merekelik kesh biraz qazaqtyń rýhyn serpiltti. Bılik tarapy qyryn qaraıtyn Dos Kóshim, Aıdos Sarym, Ámirjan Qosanov, Rasýl Jumaly, Abzal Quspan, Qasym Amanjol, Muhtar Taıjan, Jarylqap Qalybaı, al qarapaıym halyq jyly qabyldap júrgen Baýyrjan Ospanov, Nurtaı Sábılıanov, Erlan Qarın, Darhan Qydyráli, Berik Ýálı, Bolat Múrsálim bastaǵan el azamattaryn merekelik medalmen marapattadyq.

Sol keshke Alashtyń týyn AQSH-ta jelbiretip júrgen Qanat Islam dosym muhıt asyp kelip, arnaıy qatysty. Este qalǵan eń qyzyq sát  - demeýshilerden jınalǵan aqshany sahnanyń syrtynda sanap, konvertke salyp, júldegerlerdiń qolyna tabystaǵanymyz boldy. «Qamshynyń» ánurany, bul kúnde Qanat Islamnyń rıngtegi atoıyna aınalǵan «Dúr qamshy» ániniń tusaýy sol kezde kesildi. Esqat sıaqty jas bolsa da, eldiń qamyn óz qamynan artyq oılaıtyn zamandastarymnyń kómegi de erekshe qoldaý boldy.

Sonymen, arqamyzdaǵy bir júkten arylǵandaı boldyq. Memlekettiń «mindetin» qarapaıym halyq ta bólisip kótere alatynyna kózimiz jetti. Sol jyly álem qazaqtarynyń áýenin ǵalamtorda qossaq degen nıetpen «Qazaq daýysy» halyqaralyq konkýrsyn ótkizdik. Ramazan Stamǵazıev, Erkin Shúkimán, Ushqyn Jamalbek, Móldir Áýelbekova syndy saz áleminiń sardarlary bir kisideı atsalysty. Jandy daýystaǵy qorytyndy konsert QazUÝ rektory Ǵalymqaıyr Mutanovtyń qoldaýymen Stýdentter saraıynda ótti. Júlde qory 2 mıllıon teńge, barlyq shyǵyny 5 mıllıon teńgeni «syrap etken» konsert te Bıjan Sarqyt bastaǵan azamattardyń kirisýimen  qarjysy bar qazaq jigitterine bılet satýdan quraldy.

2015 jyly «Qamshy» portaly úshin aýyr da abyroıly jyl boldy. Eshqandaı qarjylyq múmkindigi joq bolsa da, aǵa-baýyrdyń kómegimen myńdaǵan adamnyń basyn quraǵan eldik sharany ótkizý jeńil tıgen joq. Abyroıly bolatyny – el ishinde, aqparattyq alańda bir serpilis týdy. Anaý-mynaýǵa moıyn burmaıtyn «Aqordanyń» beti beri qarady. Prezıdenttiń sol kezdegi baspasóz hatshysy, keńesshisi Dáýren Abaev arnaıy qabyldap, rızashylyǵyn bildirdi. Sonyń nátıjesi shyǵar, Elbasynyń Ulybrıtanıa men Fransıaǵa saparynda táýelsiz BAQ ishinde «Qamshymyzdy» ustap, biz de Prezıdenttik pýl qatarynda júrdik.

2016 jyl - El táýelsizdigi men «Qazaq kóshine» 25 jyl tolǵan mereıli jyl boldy. Ashylǵannan bastap sheteldegi qazaqtyń jaıyn bir sát nazardan tys qaldyrmaǵan «Qamshy» portaly úshin mundaı tarıhı sátti ataýsyz ótkizý arymyzǵa syn edi. Ásirese, táýelsizdik jyldarynda Atajurtqa jınalǵan mıllıon qazaqtyń osyndaǵy elge, kósh tizginin ustaǵan Elbasyna «rahmetin» jetkizýdi ózimizge mindet sanadyq. Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstri Dáýren Abaev bul sharany «Qazaqstan» telearnasymen birlese ótkizýdi usyndy. Eń bastysy - Memleket tarapynan bir tıyn qarjylyq qoldaý kútpedik. Taǵy da sol egemendiktiń qıyn kezeńinde elge oralyp, eńsesin tiktegen memleketshil azamattarǵa arqa súıedik. Almas Ahmetbek, Erbosyn Nurmuhan, Qanat Zeınolla, Mereı Silám, Dáýren Halmet, Erman Ybyraıym, Shaımurat Shaımerden, Maqsat Ábdiqadyr, Aısa, Alhan Satybaldy, Dáýlet, Shalqar, Omaráli Ádilbek, «Damý» bıznes toby t.b. azamattardyń kómegimen bul kópirden de aman óttik. Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstri Dáýren Abaev alǵysózin arnap, Aqorda ákimshiligi men oblys ákimderi, mınıstrler quttyqtaý hatyn joldaǵan dabyraly toı boldy. Ámirjan Qosanov, Serik Abas-SHah, Serik Janbolat, Arman Sqabyl, Serik Ábiken, Muhametjan Tazabek, Qazybek Isadaı Alashshyl azamattar osy keshtiń sánin keltirip, saltanatyn asyrdy.

2017 jyl - qazaq tarıhynda altyn árippen jazylǵan «Alashorda» respýblıkasyna ǵasyr tolǵan mereıli merekesine týra keldi. Alashtyń asyna shappaǵanda atamyzdyń basyna shabamyz ba? Budan da jaman kúnde talaı syndy ótkergenbiz. «Qamshynyń» da qatary kóbeıip, qarymy nyǵaıǵan. Oıǵa alǵan bar isimizge Mámbet Qoıgelıdev aǵamyzdyń batasyn aldyq. «Óli razy bolmaı, tiri baıymaıdy». Alashtyń toıy As berýden bastaldy. Almatydaǵy Ahmet Baıtursynulynyń ózi turǵan úıde 500-ge jýyq adamǵa 7 kıiz úı tigip, qal-qaderimizshe daıyndaldyq. Astyń ýaqytyn Ult kósemi Álıhan Bókeıhannyń týǵan kúni 5 naýryzǵa belgiledik. Astyń jylqysyn Aıbyn Orazǵalı dosym  atap soıdy. Qaster Ásenbaı, Birjan Dáýletqazy, Dýman Jaqsybek, Berik Oryntaev t.b. zamandas dostarymyzdyń, Dáýletjan Shaımaran, Jumataı syndy taldyqorǵandyq azamattardyń qoldaýymen dastarhanymyz orta bolǵan joq. Bas múftı Erjan qajy arýaqtarǵa quran baǵyshtady. Astyń tizginin alashshyl jýrnalıs Bolat Múrsálim ustady. Ult úshin sheıit bolǵan babalarymyzdyń rýhyna arnalǵan asqa Almatydaǵy zıaly qaýym túgelge jýyq qatysty. Qalanyń qaq ortasynda aqshańqan úıler tigip, mıkrofonmen «Alash» dep jar salýymyzǵa ruqsat bergen Almaty qalasynyń ákimdigine, Baıtursynuly murajaı-úıiniń naǵyz «murageri» Raıhan apaıymyzǵa rızalyǵymyz sheksiz. Ásirese, Baýyrjan Baıbek aǵamyzdyń mártebesin kóterip júrgen Arman Qyryqbaev, Nurlan Sydyqov syndy azamattarǵa Alash arystarynyń rýhy rıza bolsyn deımiz.  Bizdi erekshe áserlendirgeni Mámbet Qoıgeldıev aǵamyzdyń sózi boldy. «Alashtyń júz jyldyǵyna búkil Alash arystarynyń rýhyna arnalǵan úlken deńgeıdegi tuńǵysh as osy boldy» dep baǵalady Mámbet aǵamyz. 

Astanadan arnaıy kelgen Sabyr Qasymov, Sultanhan Aqqululy aǵalarymyz Alashordanyń mán-mańyzyna aıryqsha toqtaldy. Bekbolat Tileýhannyń arnaıy sálemin jetkizgen Muhametjan Tazabek aǵamyz qolǵa alǵan isterimizge sáttilik tiledi.

Sáýir aıynda Baıtursynuly saıabaǵyna «Alashordanyń» 100 jyldyǵyna arnap 100 aǵash otyrǵyzdyq. Eger jolyńyz túsip, sol saıabaqqa barǵanda jaıqalyp ósken jas taldar kórseńiz, «Alashtyń rýhyna» arnap egilgen aǵashtar dep bilińiz.

«Qazaq degende, Alash degende maǵan birdeńe bere me eken?». Endigi qadamymyz osy suraqqa tikeleı jaýap berýge baǵyttaldy. «Iá, beremiz. Biraq jetim-jesirler men múgedekterge». Solaı nıettendik te, «100 jetim bala» men «100 qıynshylyǵy bar stýdentke» 4 mıllıon teńge naqty qarajat úlestirdik. Ár adamǵa 20 myń teńgeden. Alǵandarǵa «bul qarajatty bizden alsańyzdar da, «Alashtyń amanaty» dep bilińizder, ultyn súıer urpaq bolyńyzdar» dep tilegimizdi aıttyq. Az sandy jekelegen azamattar Alataý dástúrli óner teatrynda ótken qaıyrymdylyq konserte bılet alý arqyly «júgimizdi» kóteristi. Olardyń qatarynda Bekbolat Tileýhan, Muhametjan Tazabek, Nurtaı Sábılıanov, Azat Perýashev t.b. el azamattary bar. 

«Alash arystarynyń 100 izbasary». 2017 jyly Alash rýhyna arnalǵan jumystarymyzdyń qorytyndysy osy boldy. Shartty túrde 100 dep alǵanymyz bolmasa, osy eldiń búgingi jetistigine eńbek sińirgen azamattar qanshama?! Biz tek solardyń birqataryn ǵana daýys berý tártibimen saralap shyqtyq. Aqordada otyrǵan el bıleýshilerinen bastap, abaqtyda otyrǵan Saıat Ybyraı, Maks Boqaev, halyq sózin aıtýdan qaımyqpaǵan Ermurat Bapı, Rasýl Jumaly syndy azamattarǵa deıin osy tizimnen oryn aldy. «Allajar» fılmin túsirgen Qaldybaı Ábenov, «myń balanyń anasy» atanǵan Saltanat Baıqoshqarova, mıllıard qytaıdy qazaq áýenine tańdaı qaqtyrǵan Dımash Qudaıbergenov t.b. Qazaq eliniń «brendine» aınalǵan azamattarǵa «Alash arystarynyń izbasary» deıtin jaýapkershilikti «artyp» jiberdik.

Mine, 2018 jyl keldi. Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrligimen birlese atqaratyn jobalardan basqa eń úlken oıǵa alǵanymyz «Túrki jastarynyń úlken quryltaıy». Maǵjan Jumabaevtyń 125 jyldyǵyna arnalǵan bul sharany qyrkúıek aıyna josparlap otyrmyz. Ortaq álipbı, ortaq tarıh, ortaq áleýmettik jeli, ortaq aqparattyq agenttik, ortaq ekonomıkalyq keńistik, ortaq qorǵanys máselelerin talqylaýǵa arnalǵan úlken jıynǵa 9 Túrki elinen 45 qonaq shaqyryp otyrmyz. Bilim salasynyń bilgiri, saıasatker, jýrnalıs, kásipker, IT mamandyǵyndaǵy jastardy jınap, pikir almasý – basty maqsatymyz. Jaǵdaıymyz jarasyp turmasa da, tizgin ustaýshy el retinde quryltaıdyń barlyq shyǵynyn óz moıynymyzǵa alýdy azamattyq paryzymyz dep bildik. Daıyndyq jumystary da bastalyp ketti. Buǵan deıin el ıgiligi men memlekettiń erteńi úshin shyn nıetpen qolǵa alǵan jobalarymyz sátti júzege asty. Endeshe bıylǵy mindetti abyroımen atqaramyz degen senim mol.

Myńdaǵan Qazaqstan azamatynyń basyn qosqan, mıllıondaǵan qarjy jumsalǵan árbir jobamyz jekelegen azamattarmen qosa «Qamshy» portalynyń jeke qarjysyna da súıenip keledi. «Myna eldik jobaǵa mynsha aqsha qajet» dep alaqan jaımasaq ta, aqparattyq qyzmetimiz úshin bılik tarapynan alǵan árbir tıynymyz jýrnalıserdiń jalaqysnan syrt qalyń qazaqtyń qajetine jumsalyp keledi. Osy oraıda Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrligine, Mádenıet jáne sport mınıstrligine, Investısıalar jáne damý mınıstrligine, Almaty qalasynyń, Almaty oblysynyń, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń, Batys Qazaqstan oblysynyń, Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimshiligine jáne sonda qyzmet atqaratyn memleketshil azamattarǵa Allanyń nury jaýyp, Alash rýhynyń rızashylyǵy bolsyn deımiz.

«Qamshynyń» ataýy da, «Ul bolsań qolyńda, qul bolsań tóbeńde oınaıdy» deıtin urany da Allanyń aıanymen kelip edi. Qazaqtyń namysyna, eldiń damýyna, qazaq kóshine qamshy bassaq degen áý bastaǵy maqsatymyz áli de júregimizdiń túkpirinde, kózimizdiń aldynda!!!

Aıtpasa bolmaıtyn bir jaıt - «Qamshy» portaly sońǵy kezderi Qytaıdaǵy qazaq máselesin qatty aıtpaı jatyr degen ýáj. Bul máselede kóziqaraqty jurt 7 máseleni nazarǵa alýy kerek. Birinshiden, qýǵyn men súrginge ushyrap jatqan qandastarymyzdyń basym kópshiligi, tipti, túgelge jýyq Qytaı azamattary. Bul Qytaı bıligi úshin «bizdiń ishki isimiz» deýge negiz bolady. Ekinshiden, Elbasynyń áý bastaǵy «Kóshi-qon» saıasatyn júzege asyryp kele jatqan Qazaq bıligi «bul Qytaıdyń ishki máselesi» dep qarap otyrýǵa tıis emes. Sol úshin Aqordadaǵy azamattarǵa, Syrtqy ister mınıstrligine, Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrligine, «Nur Otan» partıasyna, qolynda quzireti bar bılik ókilderine, tıisti mekemelerge aıtýyndaı aıtyp, jetkizýindeı jetkizip júrmiz. Oǵan sonda qyzmet etetin azamattar men bir Alla kýá. Úshinshiden, qazaq ıesi joq uıǵyr men tıbet emes. Túptep kelgende sheteldegi qazaq máselesin Halyqaralyq uıymdar da, Qytaıǵa qarsy sheteldegi birlestikter de, qany jaqyn Túrkıa da sheshpeıdi. Ony tek qana álemdegi bar qazaqtyń jalǵy Otany – Qazaqstannyń tizginin ustap otyrǵan azamattar sheshedi. Tórtinshiden, Qytaı men Qazaqstan arasynda mıllıardtaǵan ekonomıkalyq kelisim, myńdaǵan dıplomatıalyq qujat, strategıalyq múddeler bar. Iaǵnı bul máseleniń sheshilmeı ýshyǵyp ketýi kórshiles eki memleketke de tıimsiz. Besinshiden, táýelsizdikten keıin bastalǵan «Qazaq kóshindegi» kemshin tustarymyzdy saralap, túzeıtin ýaqyttyń tym keshigip bara jatqanyn bilgenimiz jón. Bul máselede kóshi-qon isimen aınalysyp otyrǵan bizdiń mekemelerdiń qateligi jáne sheteldegi qazaqtardyń Atajurtqa kóshýge salǵyrttyǵy basty nazarda bolǵan jón. Altynshydan, «Qamshynyń» eń negizgi taqyryptarynyń biri – kóshi-qon bolyp kelse, sol mindet áli de eń basty ustanymymyz bolyp qalady. Degenmen qazaqtildi táýelsiz aqparat quraldarynyń ishindegi yqpalymyz bizge kóp dúnıeni, ásirese, eldiń erteńine qatysty aqparttardy jeti ólshep, bir kesýge, talǵam tarazysyna salýǵa mindetteıdi. Jetinshiden, Qytaıdaǵy qazaqtar máselesin eldegi qoǵamdyq uıymdardyń, salmaqty saıasatkerlerdiń kótergeni qatelik emes. Biraq keshe sol elden oralyp, búgin sol elge qarsy attandap, aıǵaıǵa basý endigi keletin kóshtiń qarqynyn baıaýlatpasa tezdetpeıdi. Bir anyǵy – eger Qytaı memleketi álemdik saıasattaǵy bedelin joǵaltqysy, aımaqtyq áleýetin álsiretkisi, Qazaqstan syndy startegıalyq kórshisimen yntymaqtastyǵyn buzǵysy kelmese, shekaranyń arǵy betindegi aǵaıyndardyń máselesi tez arada sheshimin tabýy tıis. Atajurtqa eleńdegen 2 mıllıon qazaqtyń zaryna osy jolǵy Elbasynyń Qytaıǵa sapary núkte qoıady dep senemiz.  

Bizdiń túıgenimiz - Qazaqstan «Máńgilik el» bolý úshin túgel túrkiniń basyn qosatyn, Qytaı men Reseı syndy alpaýyt kórshilermen «máńgilik tatýlyqty» saqtaıtyn beıbitshiliktiń besigi bolýy kerek. Bul búgingi «korrýpsıamen, búrokratıamen» aty «bylǵanǵan» Qazaq bıligine úlken syn. Biraq barlyǵyn Aqorda men Astananyń arqasyna artyp tastap, qol qýsyryp otyrýǵa bolmaıdy. Alashtyń ár azamaty qolynan kelgenshe óz eliniń kemshiligin tolyqtap, artyqshylyǵyn qoldaýy tıis. Ásirese, qazaq jigitteri dál osy kezeńde óz ıyǵyndaǵy júkti, eldik jaýapkershilikti sezinýi mindet.

Bul jazbamyzdy «Kúninde bir mártebe, bolmasa jumasynda bir, eń bolmasa aıynda bir, ózińnen óziń esep alatyn» esti kisiniń qatarynda «Qamshynyń» 6 jyldyǵyna arnalǵan el aldyndaǵy az ǵana «esebimiz» dep bilińizder. «Er el úshin týady...». Baǵyndyrǵan tóbemizden alatyn asýymyz, atqarǵan isimizden atqarýǵa tıis isimiz kóp.  Qoldaryńyzdan qamshy túspesin!

Bilál Qýanysh, «Qamshy» aqparat agenttiginiń jetekshisi