Qara saqar sabyn degen sóz qazaqtardyń kópshiligine tanys. Keıingi jastar bilmese de, jasy ulǵaıǵan ata-ájelerimiz onyń shıpasy men paıdasyn estip ósken bolar. Qazaqtyń qara saqar sabyny teri aýrýlaryna taptyrmas. Ony qoldaný tásili óte ońaı. Biraq ázirleýi qıyn, daıyndalýy uzaq jumys. Mine, osy saqar sabyndy almatylyq Erbol esimdi azamat jasap júr.

Bezeýdi de, jarany da joq etedi deıdi

«Muny men anamnan úırendim. Anam ony naǵashy ájemnen úırengen eken. Iaǵnı muny bizdiń ata kásibimiz desem de bolady.

Bala kezimde denesin jara basqan, shashy túsip, taz bolǵan tanys-týystar bizdiń úıge qolqa salyp keletin. Olardyń kóńilin qımaı, anam sanaýly ǵana sabyn daıyndaýshy edi. Birde maǵan: «Nege osyny kóbirek jasap, jalpy halyqtyń qoldanysyna jaratpasqa?» – oı keldi. Qara saqar sabyn shyn máninde shıpaly bolýy úshin oǵan qosylatyn zattardyń mólsherin, qaınatý tásilin bilý mańyzdy eken. Ony úırenýime alty aı ketti. Tolyq úırenip bolǵan soń naǵashy atama baryp, ruqsaty men batasyn aldym.

Naǵashy atam Seıitbattal Talǵar aýdanynda turady. Ol kisi aımaqqa tanymal halyq emshisi. Búginde jasy 80-ge kelip qaldy. Áli kúnge aldynan adam úzilmegen jan. Atam maǵan bul isti bastamas buryn zańdy qujattar jasatyp alýǵa keńes berdi. Sóıtip «Qazaqstan halyq emshileri qaýymdastyǵynan» ruqsat alýymdy, ózimniń jeke emshi retinde tirkelýimdi tapsyrdy. Sodan Zádan Qojalymov ataǵa baryp, ósimdikterden jáne janýarlardan alynatyn zattar arqyly adam emdeýge ruqsat degen qujattar aldym», - deıdi E. Ákimǵalı.

Aıtýynsha, qara saqar sabyn bettegi bezeý, denedegi bórtpe, qyshyma, ekzema, psorıaz, qabynýdan bolǵan, alergıalyq bórtýdiń túrleri, sábılerdiń denesiniń bórtýi, qyshyma, qotyr, shash túsýi, qaıyzǵaq, temiretki, súıeldi óte jaqsy ketiredi eken. Gemoroıǵa da jaqsy kómektesedi deıdi. Shýash pen qolańsa ıisin de joıatyn kórinedi. Nátıje kóp kúttirmeıtinin emdelýshilerden estigenbiz. Atyraýda úsh aılyq sábı denesindegi bórtpe, Aqtóbede 16 jastaǵy bozbalanyń qolyndaǵy súıel osy sabynnyń arqasynda jazylǵanynan qulaǵdarmyz. Almatylyq 41 jastaǵy kelinshekti 13 jyl mazalaǵan psorıaz jarasy da qyryq kúnde  jazyla bastapty. Aıta bersek, mundaı mysaldar kóp. Jalpy, qara saqar sabyndy qoldanǵandardyń 90 paıyzynda jaqsy nátıje bar desedi.

Shıpasy kóbiginde kórinedi

«Sebebi sabynnyń kóbigi jaranyń túpki tamyryn joıady. Et pen teri arasyndaǵy tamyr ózegi kúıgen soń jara eshqashan qaıta shyqpaıdy. Sondyqtan qara saqar sabyn ásirese psorıaz ben ekzemada taptyrmas em bolyp otyr. Osyǵan suranys jaqsy. Kóp adam jazyldy.

Sosyn shash problemasy mazalaıtyndar kóp eken. Osy ózimizdiń oblystan 14 jasar balanyń anasy kelgen. Hımıa alǵannan balasynyń shashy túsip qalypty. Sol apaı balasyna 21 kúnde shash shyǵa bastady dedi. Bir jarym jylda taǵy 6 adamda osyndaı nátıje boldy. Shashtyń tym sırek bolýy, arasynan dóńgelenip túsip qalýy áıelderde kóp kezdesip júr. Sosyn eki samaıy men art jaǵynda ǵana shash bar, tóbesi qasqa, taz er adamdar kóp. Qara saqar sabyn osy problemanyń bárin joıady.

Ol úshin eń aldymen kúnde­likti paıdalanatyn hımıkat sabyn, shampýn, bálzam qoldanýdy toqtatý kerek. Dert túrine qaraı shashty ne deneni osy sabynmen jaqsylap bir jýyp, shaıyp tastaıdy. Sosyn qaıtadan kópirtip, kóbigin krem sıaqty jaǵyp qoıý kerek. Kóbik quramyndaǵy paıdaly qası­etteri denege sińýi kerek. Ýaqyty 10-15 mınýttan aspaýy tıis. Áıtpese terini kúıdirip jiberýi múmkin. Tıisti ýaqyty ótken soń taza sýmen shaıyp tastaıdy. Kúndelikti 1-2 ret qoldanylady. Sonda nátıjesi tezirek baıqalady.

Al súıel bolsa sabynnyń kishkentaı bólshegin alyp, betine jaýyp qoısa bolady.  Muny kúni boıy jasaı berý kerek, sonda tez jazylady. Odan keıin qandaı sabyn, shampýn qoldanady, ol árkimniń óz qalaýy», – deıdi keıipkerimiz.

Kúldi qaınatyp, qoıdyń maıyn qosady eken

Erboldyń bul kásipti qolǵa alǵanyna bir jarym jyl bolǵan. Kóp ýaqyt deýge kele qoımas. Áıtkenmen sabynyna suranys kóp. Ázirleýshi de, taratýshy da jalǵyz ózi bolǵandyqtan, úlgermeı qalatyn kezderi de bolady eken.

«Bul 100 paıyz tabıǵı ónim. Qara saqar sabyn sekseýil men alabota ósimdikterinen jasalady. Oǵan qoıdyń maıyn qosamyn. Sabyndy ázirleý ońaı sharýa emes. Mysaly, alabotanyń emdik qasıeti artyp, pisetin ýaqyty bolady. Ony sol kezde alý kerek. Ony jaz boıy ózim jınaımyn. Al sekseýil «Qyzyl kitapqa» engen ósimdik. Sondyqtan ony zańdy qujaty bar arnaıy oryndardan satyp alamyn. Bul eki ósimdik te shól, shóleıtti jerde ósedi. Ýly, dámi ashshy bolǵandyqtan ony mal jeı bermeıdi. Qaınatý úshin ósimdikti taza jerge órtep, kúlip alamyn. Olardy bir-birimen aralastyrǵanda mólsheri artyq, ne kem bolmaýy kerek. Kóp qosylyp ketse, adamnyń terisin kúıdirip jiberýi múmkin. Mólsherden tómen bolsa, emdik áseri azaıady. Durys jasalmaǵan sabyn kó­pirmeıdi, tez synǵysh, paıdalanýǵa qolaısyz bolady.

Kúldi 200 lıtr sýǵa tańerteńnen kesh batqansha toqtaýsyz, sý tolyq býǵa aınalyp ketkenshe saqyrlatyp qaınatamyn. Qaınatý kezinde bet aýzymdy tumshalap alamyn. Odan sondaı bir ashshy, ótkir ıis shyǵady. Ol muryn men tamaq arqyly ókpege ótse, kúıdirip jiberýi múmkin. Qaýipsizdikke erekshe kóńil bólý kerek: qaınap jat­qan kezde kishkentaı túıir denege nemese betke tıip ketse, qorǵasyn quı­ǵandaı kúıdirip jiberedi. Qoıdyń maıyn qosqanda mólsheri asyp ketse «výlkan» sıaqty aýaǵa atqylaıdy. Jan-jaqqa shashyraıdy. Sondyqtan mólshern bilý mańyzdy. 12 saǵatqa jýyq qaınaǵanda 200 lıtrden bir baqyrdaı ǵana qoıý qomaljyń qalady. Ony qalypqa salyp keptirip, sabyn kólemindeı etip kesemin. Qoraptap, suraǵandarǵa avtobýs ne poıyz arqyly salyp jiberemin», – deıdi Erbol.

Osyndaı aýyr beınetpen alynatyn sabynnyń baǵasy qymbat ta emes: danasy myń teńgeden sál-aq asady. Degenmen odan kóptep alyp, eki myń teńgeden satyp júrgen jandar da bar.

E. Ákimǵalı jaqynda qara saqar sabynǵa «halal ónim» degen serıfıkat almaq eken. Odan keıin patentteý máselesin qarastyrmaq. Otyz jas­taǵy azamat otbasyn osy kásippen asyrap-baǵyp júr. Bul kúni umytylýǵa jaqyn qazaqtyń kóne eminiń birin jańǵyrt­qan jigit, buıyrtsa, kásibin keńeıtýdi josparlap otyr. Biz onyń oıǵa alǵan isi oryndalýyna tilektestik bildirdik.

Derekter ne deıdi?

- Erterekte sekseýildiń saqarynan jasalǵan qara sabyndy ýlanǵan kezde ish aıdatýǵa, qustyrýǵa paıdalanǵan degen derek bar.

- Maldyń súıegin qaınatyp, oǵan sál silti qosyp, maıyn qalqyp alyp, ish aýyrǵanda, tumaý tıgende azdap ishkizgen.

- Bas aýyrǵanda adamdy qara sabynmen basyn jýyp, jyly búrkep jatqyzyp qoısa, bas aýyrýy qoıady.

- Kóz, qulaq irińdep aýyrǵanda qara sabynmen jýatyn bolǵan.

• Denege shyqqan shıqannyń aýzyna qara sabyn tartady.
• Qurt bolǵan jylqyǵa 9-11 syqpa saqar jutqyzý arqyly em jasaǵan.
• Derekkóz: zamana.kz
• Avtor: R.Saǵatqyzy