Aqyly kemeline kelgen, oıy ornyqty da parasatty pende paıǵambar  jasynan asqannan-aq erteń Allah-taǵalanyń aldyna barǵanda bu jalǵanda ózi bile tura, ne bilmeı istegen aıyp, kúnálary úshin qalaı, ne dep jaýap bererin oılaı bastaýy kerek. Álde birese patshalyq Reseıdiń, birese Keńestik Reseıdiń ǵasyrlar boıy qazaqty búkil ulttyq sanasynan, ar-namysynan aıyryp, qarny toqtyǵyna máz qoıdan jýas qulminez bireýge aınaldyrý úshin júrgizgen surqıa saıasatynyń saldary ma, álde sol qazaqty 27 jyl boıy táýelsizbin dep toı-toılatyp, biraq onyń ulttyq ar-namysyn, ulttyq sana-sezimin oıatatyn birde-bir zań-zákún, qaýly-qarar qabyldanbaǵanynyń qyrsyǵy ma qaıdam, búginde álgi aıtylǵan Alla aldyndaǵy jaýapkershilikti oılaıtyn ne aty elge máshhúr aqsaqal, ne tanymal saıası tulǵa, ne kórnekti qalamger kórinbeı turǵany aqıqattyń aqıqaty. Ózimniń shyn pikirimdi  aıtsam, kináli emes shyǵarmyn, óz basym qý taǵdyr ondaı aqsaqaldyq qasıetti qanyna sińire qoımaǵan, qaıta óz elinde eń áýeli qazaqtyń tilin, ulttyq nyshandaryn bıik ustaıyq degenge qarsy «lúboı momentti ýpýstıt etpeıtinderdiń» biri Oljas Súleımenov sıaqty kórinedi de turady. Iá, árkimniń óz pikiri bar, álde shynymen, álde jáı daqpyrtpen, álde qoldan úlken tulǵa jasaǵysy kele me qaıdam, áıteýir el ishinde ony uly aqyn Oljas, batyr Oljas, kemeńger Oljas deıtinder de joq emes. Keshegi Barak Obama prezıdent kezinde balasyna onyń vısesi (orynbasary) bolǵan Albert Gordyń atyn qoıǵan uranshyl qazekem sol Oljastan nesin aıasyn búginde kóshe tolǵan Oljas esimdiler. Sol Oljekeń, Oljas Súleımenovtiń eldi qazaqtyń tiline kóshirýge qarsy aıtqan, qazaq ádebıetiniń kemeldigine kúmán keltiretin, ózi aıtqandaı «obshechelovecheskoe myshlenıemen», «planetarnyı masshtabta» sóılegen sózderin estigennen keıin oǵan arnap baspasóz betinde:

Dlá Oljeke, Islam ılı katolık,

Bez raznısy! Óldiń eken – jat ólip!

Bile me eken Súleımenov

Eshqashan

Bola almasyn «Solomonov potomok?»

Júrse daǵy talaı tilge jetip mı,

Qazaqshasy ıaselnyı, da detskıı!

Oljekeń de óter bir kún

Bola almaı

«Myslıtel obshechelovecheskıı»

«Ótti Oljas –«planetarnyı masshtab»,

Júrmeıikshi janazadan qalys qap»,-

dep ravvın, molda, lama, pop sonda

Oqyr  eken qandaı duǵa baǵyshtap?

Qalsań-daǵy paryzyńdy kesh bilip

Qubylaǵa bet burý – bir estilik

Tiri kezde ul bolmasań ultyńa

Sen ólgesin esine almas eshbir ult»,- dep  epıgram da jarıalaǵan edim.

Al búgin otbasylyq jeke muraǵatymdy aqtaryp, sonaý jyldary «Qazaqstan», «Jas qazaq úni», «Kazahskaıa pravda» basylymdaryn oqyp otyryp, keıbir kópirme qazekemder onyń esimine sol batyr, kemeńger, uly degen tolyqtaýyshtardy qosyp aıtatyn Oljastyń «planetarnyı masshtabtaǵy bıznesi» týraly derlikteı birneshe maqalany oqyp shyqqannan keıin «apyr-aý, qazaq eliniń qazynasyn ózge elderdiń nebir aılakerlerine sýdaı shashýdy sonaý jyldary-aq bastap bergenderdiń biri de osy Oljas batyr, osy uly Oljas eken ǵoı dep eseńgirep otyryp qaldym. Iá, el baılyǵyn Qudaıdyń qazaq jerine bergen rızyq-nesibesin talan-tarajǵa salý, jet jerlik kelimsekterge satý sonaý 90-shy jyldardyń basynda-aq bastalǵanyn  kózi ashyq eki qazaqtyń biri biledi. Sol qazyna baılyǵymyzdy Mashkevıch, Ibragımov, Shodıevterge, qazaq eliniń mıllıardtaǵan qarajatyn qymqyryp bolyp Reseıde nebir laýazymdy qyzmet atqarýǵa ketken alaıaqtarǵa shyǵaryp bergender nemese olardyń balalary búginde «korrýpsıaǵa qarsy kúresip» jatyrmyz  deıdi betteri búlk etpeı. Endi sol jyldardaǵy Oljekeńniń de keıbir qaıratkerligi týraly jınalyp qalǵan, baspasózde jarıalanǵan maqalalardyń bir-ekeýine ǵana toqtalaıyq. Solardyń biri – «Oljas mne drýg, no ıstına doroje» («Kýda ýshlı mıllıony fonda AO «Nevada – Semeı») dep atalady («Jas qazaq úni» 03.05-10.05.2012). Munda Semeı polıgonyn japtyrýǵa eń áýeli sol kezdegi Semeı obkomynyń basshysy Keshirim Boztaevtyń orasan zor eńbek sińirgeni, al Oljas Súleımenov onyń sol eńbegin joqqa shyǵarmaq bolyp aıtyp júrgen sózderiniń azamattyqqa, kisilikke kereǵar, qaıshylaý keletini óte sypaıylyqpen, óte mádenıettilikpen baıandalady. Avtor odan ári «Nevada-Semeı» qoǵamdyq qory týraly «Pravda-Kazahstana» gazetinde (12.04.2012) jarıalanǵan maqalada ózine baǵyshtap qoıylǵan myna bir saýaldy keltiredi de  soǵan jaýap retinde taıǵa tańba basqandaı derekterge maqala jazypty. Maqala avtory V.Pıgavaevqa qoıylǵan saýal mynadaı: «...Bári túsinikti, bári qalpynsha. Alaıda, siz «Nevada-Semeı» qory týraly bir aýyz sóz aıtpapsyz ǵoı.  Al ol qordy Oljas Súleımenovtyń «Nevada-Semeı» qozǵalysy  janynan qurylǵanyn jáne onyń «Semeı polıgonynan zardap shekkenderge járdem» degen aıbyndy uranmen qurylǵany, oǵan qanshama mıllıardtaǵan dollar quıylǵanyn, biraq polıgon qurbandaryna sol mıllıardtardan kók tıyn da tımegenin Siz de, biz de jaqsy bilemiz. Ol qısapsyz qarjyny  osy qordy qurǵandar ózderi ıemdenip ketkeni Qarjy Mınıstrliginiń Baqylaý-revızıa Basqarmasynyń tekserý qorytyndysynda (1993) ap-anyq kórsetilgen. Sol tekserýdiń aktisinde ol adamdardyń ishinde Oljas Súleımenov, osy  kúngi belgili mıllıarderler Shodıev, Ibragımov taǵy basqalary bar. Alaıda, Oljastyń kúsh-qudireti sheksiz dosynyń jelep-jebeýi arqasynda sol tekserý aktisi ushty-kúıli joıylyp ketti.

Sóıtip, qurmetti Pıgavaev myrza! «Nevada-Semeı» qozǵalysy men «Nevada-Semeı» AQ týraly Siz ne aıtasyz? Al Qarjy Mınıstrliginiń tekesrý komısıasynyń aktisi, onyń nelikten joǵalyp ketkenin siz bilesiz be?

A.Aqtanov. Taldyqorǵan

«Pravda Kazahstana», 2.04.2012 j.

                       Qurmetti A. Aqtanovqa jaýap

Meniń maqalama ún qosyp, soǵan oraı saýaldar qoıǵanyńyz úshin ózińizge degen zor rızashylyǵymdy bildirýge ruqsat etińiz. Árıne, áýeli ózimniń Oljas Súleımenovty tulǵa retinde qurmetteıtinimdi aıta ketkim keledi. Árıne, onyń ıadrolyq qarýǵa tyıym salý, Semeıdegi polıgondy jabýǵa úles qosqany da ras. Biz ol ekeýmiz Semeıde, Abaı aýdanynyń Qaraýyl aýylynda, Kýrchatovta mıtıńiler uıymdastyrdyq.

Alaıda, arada ondaǵan jyldar ótkende onyń ıadrolyq polıgondy japtyrýda jergilikti ókimettiń atqarǵan isterin úzildi-kesildi joqqa shyǵaryp júrgenine tańym bar. Aý, sol ýaqıǵalardy kózimen kórgen, ózderi de qatysqan adamdardyń áli de kózi tiri ǵoı. Sondyqtan Sokrat shal aıtpaqshy «Platon meniń dosym, biraq aqıqat odan qymbatyraq».

2010 jylǵy shildeniń 19-shy juldyzynda men «Kazahstanskaıa pravda» gazetinde «Sovershenno sekretno» degen aıdarmen maqala jarıaladym. Ol Semeı oblystyq partıa komıtetiniń birinshi hatshysy Keshirim Boztaevtyń Gorbachevke jazǵan qupıa shıfrogrammasyna 20 jyl tolýyna arnalǵan edi. Biraq asa qurmetti Oljas Súleımenov bul maqalaǵa astan-kesten bop týlaıdy degen úsh uıyqtasam da túsime engen emes. Ol polıgondy jabýǵa qatysty K.Boztaevtyń atqarǵan rólin sondaı bir janushyrarlyq ashý-yzamen joqqa shyǵara otyryp: «Eger Boztaev etqyzýlyqpen osyndaı batyldyqqa bara qalsa, ol sol kúni-aq ornynan taıdyrylar edi» dep jazypty. Buǵan qarap Keshirim Boztaev Semeı polıgonyn jabý jóninde Gorbachevqa shıfrogramma jibermegen, eldiń basqa da  basshylaryna, KSRO depýtattaryna hat jazbaǵan dep qalýǵa bolady eken. Biraq sol kezdiń kózi tiri kýágerleri áli bar ǵoı. Al men ol kezde osy oblystyq partıa komıtetiniń úgit-nasıhat bóliminiń meńgerýshisi boldym. Sol shıfrogrammanyń jobasyn daıarlaý da maǵan tapsyryldy. Keıbir tustaryn Boztaev túzetken ol jazba áli de meniń muraǵatymda saqtaýly. Jalpy bólimdegi qupıa sektordyń shıfrlaýshysy V. Ignatev bul shıfrogrammany KPSS OK ne jiberdi. Basqalary KSRO-nyń joǵary memlekettik oryndaryna da taratyldy.

Aqynymyz «Ekinshi mıtıń naýryzdyń bas kezinde Semeıde obkomnyń qarsy betindegi maıdanda ótti. Oǵan obkomnyń  birde-bir qyzmetkeri qatyspady. Obkomnyń esikteri jabyq, perdeleri túsirýli turdy. Ol obkom sonysymen meniń esimde qaldy" dep jazypty. Sol mıtıńiden keıin Boztaev Súleımenov, bólim meńgerýshisi Marken Shaıjúnisov bárimiz obkomǵa keldik. Men qabylhanada qaldym. Olar sol joly «Nevada-Semeımen» aldaǵy ýaqytta da birlesip jumys isteı berýdiń jospary týraly áńgimelesipti.

...Endi mıtıń týraly. Birinshiden, kez-kelgen is-shara sekildi árbir mıtıń muqıat túrde obkomda josparlanady, kelisiledi, uıymdastyrylady. Ekinshiden, Almatydan jáne basqa aımaqtardan mıtıńige kelgenderdi meımanhanalarǵa (ádette, bos oryn bolmaıtyn) ornalastyrýymyz kerek. Biz sol «Nevada-Semeı» qozǵalysynyń atqarýshy dırektory V.Erohınniń tapsyrysymen ishinde tolyp jatqan jýrnalıserin, sheteldikterin, aýdarmashylaryn eseptemegende ózderi birneshe ondaǵan adamnan turatyn «nevada-semeılikterge»  arnap aldyn-ala brondar qoıdyq. Al olarmen birge júrgen KGB,İİM-niń kıimin ózgertip kıip alǵandary qanshama?! Olar bul mıtıńige júzdep, myńdap qatysyp júrdi.

O.Súleımenovtiń alańda (maıdanda,-aýdarmashy) nevadalyqtar kórine salysymen-aq olardyń sońynan qalyń el qaptap erip júrdi deýi shyndyqqa múlde janaspaıdy. Eshqashan bulaı bolǵan emes. Biz mıtıńige qatysatyn adamdardy da ózimiz iriktep, onda kim sóıleýi kerektigin belgilep, mátinderin de daıarlap qoıatynbyz. Plakattar men urandar jazyp, dybys kúsheıtkish ornatatynbyz. Mıtıńiniń búkil senarıi talqylanyp, tipti, kim qaı plakatty alyp júretini de taǵaıyndalatyn. Aıtpaqshy, Súleımenovtyń «Kazahstanskaıa pravdadaǵy» maqalasyna qosyp berilgen, mıtıńiden túsirilgen sýrettegi (30.07.2010) sol jaqta plakat kóterip kele jatqan murtty adam obkomnyń nusqaýshysy Sergeı Kýcherenko degen azamat. Endeshe, Oljastyń mıtıńi obkomsyz ótti deýi qalaı?

                 Olar osylaı mıllıarder bolǵan edi

Al «Nevada-Semeı» AQ-nyń qory týraly suraqqa «ıá» dep te, «joq» dep te aıta almaımyn. Biraq, men QR Qarjy mınıstrliginiń basqarma basshysy I.Smırnovtyń «Nevada-Semeı» qoryn tekserý qorytyndylary týraly málimdemesin oqyǵanmyn. Bul tekserý qorytyndysyna Smırnovpen birge Qarjymınniń bas mamany E.Bishimbaev, jetekshi maman E.Kım de qol qoıǵan. Ol az bolsa «Malahıttan» «Nevada-Semeı» AQ qalaı jasaldy?», «seıfterge «kómip» tastalǵan ister týraly», «Palladıým ınternasıonal» LTD degen qaıdan shyqty?» jáne «Oljas Súleımenovtyń shyn bet-beınesi» («Oljas Sýleımenov bez grıma») degen jáne basqa ártúrli baspasózde jarıalanǵan maqalalardy da oqyǵam.

(Osy joldardy oqyp otyryp, «Apyr-aı, sondaı maqalalar shyǵyp, ony jurtshylyq oqyp jatqanyn «mnogoývajaemyı» jáne ózi aıta beretin «poet obshechelovecheskogo myshlenıa ı planetarnogo masshtaba» Aljas Amarych bilmeýi, tipti ózi oqymaýy da múmkin emes qoı. Mynaý tipti, jáı ǵana  qarapaıym, ar-uıaty bar adamnyń ózin ne ınfarkt, ne ınsýlt qylatyn nárse ǵoı. Osydan keıin halyqtyń aldyna, jıyndarda, teledıdarǵa shyǵyp aqsaqalsyp, aqynsyp birnárse aıtpaq túgil eldiń betine kóriný de ońaı emes qoı. Al Oljekeń she?..." demeske amalymyz qala ma?, – M.K.)

Odan ármen maqala bylaı jalǵasady: Aıtpaqshy osydan birjarym jyl buryn O.Súleımenov Semeı turǵyndarymen kezdesý ótkizdi. Sonda zalda otyrǵandardyń biri búgin siz qoıyp otyrǵan suraqty qoıdy. Aqyn ol  aqshaǵa Baltyq jaǵalaýyndaǵy bir jerlerden Semeıge jáne basqa da qalalarǵa arnap 5-6 shaǵyn zaýyt satyp alynǵan edi. Biraq sol zaýyttar da, aqsha da qaıda zym-qaıym bolǵanyn bilmeıtinin aıtyp, men senim artqan adamdar onsha taza adamdar bolmaı shyqty dep jaýap berdi. Sirá, osy bir tym kúńgirt te alaıaqtyq istermen Oljastyń aınalasyndaǵy A.Mashkevıch, Berenbaým, Shodıev jáne Ibragımov jáne basqalary aınalysqan shyǵar dep oılaımyn. Eger olaı bolsa, Oljas Omarovıchtiń osynysynyń ózi-aq Qazaqstanda tuńǵysh mıllıarderlerdiń «dúnıege kelýine» jaqsy jaǵdaı jasaǵan bolyp shyǵady.

Joǵarydaǵy tekserý aktisine qaraǵanda 1991 jyldyń maýsymynda «Malahıt» degen kooperatıvtiń ataýy «Nevada-Semeı» AQ bolyp ózgertildi. Jáne Oljas Súleımenovtyń ótinishine oraı «Nevada-Semeı» ózine túsken tabystan salyq tóleý mindetinen bosatylyp, munaı men tústi metaldardy eksportqa shyǵarǵany úshin 2% ǵana salyq tóleıtin bolypty. Osyndaı jeńildikter alý úshin Oljas Súleımenov QR Úkimetine, ókimettiń ózge de oryndaryna, basqarmalarǵa «Nevada-Semeıdiń» komersıalyq sharýalarynan túsetin tabystyń 70%-y Semeı aımaǵyndaǵy qaıyrymdylyq is-sharalarǵa, medısınany qoldaýǵa, áleýmettik  qorǵanyshsyz turǵyndarǵa jumsalady degen sıaqty qyp-qyzyl ótirik aqparattarǵa toly hattar joldap otyrǵan. Biraq sonshama qarajattan birde-bir adam kók tıyn kómek alǵan joq. Áıteýir, birde «Nevada-Semeı» degen jazýy bar kógildir maıkalar men O. Súleımenovtiń kitaptaryn ákelgenderi esimde qapty. Al ótkiziletin is-sharalarǵa jumsalatyn qarjyny biz, ıaǵnı, obkom ónerkásip, qurylys uıymdaryn eriksiz kóndirý arqyly taýyp, is-saparmen kelgen saıyn olardyń kólikterine, avtobýstaryna otynyn (benzınin, soláryn.-aýdarm) quıyp berip, meımanhanalarǵa jatqyzyp, júrgizýshilerge saparaqysyn (komandırovochnyıyn) tólep, as-sýyn ázirlep otyrdyq. Al Abaı aýdanyna mıtıńige bara jatqan júzdegen adamdardy sýsyndarmen, azyq-túlikpen t.b. qamsyzdandyryp otyrdyq

Álgi aıtylǵan qujattarda 1992 jyly O. Súleımenovtyń ótinishimen «Nevada-Semeıdiń» shetelge 400 myń tonna munaı satýyna ruqsat berilipti. Bul úshin Jambyl komersıalyq banki 400 mıllıon rúbl tegin, ıaǵnı, qaıtarylmaıtyn nesıe bólgen kórinedi. Biraq ol qaǵaz júzinde kórsetilmegen. Sol 400 myń tonna munaı túp-túgelimen «RýsOılǵa»  jáne «Sýmımekske» jóneltilgen. Biraq munaıdan túsken qarjy «Nevada-Semeıge» emes 1992 jyly «Pareks-bankiniń» jáne «Parekstiń» (Rıga qalasyndaǵy) esepshotyna aýdarylady. Jalpy kólemi 4,9 mıllıon AQSH dollarynyń ornyna L.Berenbaým men onyń tobyndaǵylar 2 mıllıon 737 myń AQSH dollaryn jáne 471,1 mıllıon rúbldi qolma-qol alady. Al Almatyǵa ákelingen bul dollar men 50 mln qolmaqol rúbl eshqandaı eseptik kiriske   engizilmepti. Al engizilgen 421,1 mln.rúblden 25.334000 jalǵan qujat toltyrý arqyly áketilgen.

Árıne, osy alaıaqtyqtyń bárinen Oljas Súleımenovtyń túk te habary joq degenniń ózinde «Nevada-Semeı» qozǵalysynyń kóshbasshysy retinde osynyń bári onyń «shatyrynyń» astynda bolǵany úshin de búkil kiná oǵan jabylatyny da ras. Al búginde bizdiń halqymyz «Nevada-Semeı» qozǵalysyna emes óziniń týǵan úkimetine ǵana senim artyp otyr.

Vladımır Pıgavaev,  (Jas Qazaq úni №18 (533) 03.05.-10.2012)

Esterińizge sala keteıik, bul – el baılyǵyn rásýalaýdyń  alǵashqy jyldaryndaǵy jaǵdaıattardyń bir ǵana kórinisi. Tek  sol kezde alýan túrli joǵary laýazym ıeleri bolǵan,  búginde elge áıgili bir-eki adamnyń esimin esterińizge sala ketkimiz keledi. Ol kezde QR Mınıstrler Kabınetiniń tóraǵasy S.Tereshenko bolatyn. Keıin ol Qazaqstan halyqtary Assambleıasyn basqardy. Buryn sottalǵan, L.Berenbaým basqaratyn «Nevada-Semeı» aksıonerlik qoǵamyn bekitilgen 40%-dyń ornyna 2%  ǵana salyq tóletýmen jarylqaǵan da osy S. Tereshenko basqaratyn  Mınıstrler Kabıneti bolatyn. S. Tereshenko qazirde Elbasymyzdyń syılas adamynyń biri. Al sol kezdegi Ulttyq bank tóraǵasy Ǵalym Baınazarov qylmystyq jaýapqa tartyldy da keıin aqtalyp,  ol az bolǵandaı Prezıdenttiń keńesshisi bolyp shyǵa keldi. Berenbaým bolsa tarıhı otany Izraılge aman-saý  jetip aldy. A.Mashkevıch  áli de Qazaqstanǵa qaıyn jurtyna kelgen kúıeý balasha emin-erkin kelip-ketip, tipti, saıası máselelerge de aralasyp turady.  Qazaqstan tústi metalynyń (alúmınıdiń) koroli A. Mashkevıchtiń tonnyń ishki baýyndaı dosy P.Shodıev te muzdaı aman. Bulardy joǵaryda aıtylǵan joq bolyp ketken qujattardyń kózi tiri kýágerleri emes deı alasyz ba? Jáne búginde el basqaryp, úkimetti basqaryp otyrǵandar olardan beıhabar dep oılaısyz ba? A-a?

Myrzan KENJEBAI, aqyn

QR Mádenıet qaıratkeri