Búgin Úkimet basshysy málimdep, teńge baǵamy erkine jiberilgeni týraly osyǵan deıin jazǵan bolatynbyz.  El ekonomıkasy men halyqtyń qaltasyna salmaq salǵan teńgeniń kúrt qunsyzdanýy týraly áleýmettik jeliler men qazaqstandyq BAQ-ta túrli pikirler aıtylýda.  Ótken jylǵy aqpan aıyndaǵy teńgeniń qunsyzdanýynan keıin qarapaıym halyqtyń Ulttyq bank pen Úkimetke degen senimi joǵalǵany da jasyryn emes. Devalvasıanyń túbi bolatynyn sezse de, halyq mundaıdy kútpegen sekildi. Aıyrbastaý pýnkterinde yǵy-jyǵy, nópir halyq qaptaǵany týraly BAQ jazǵan.

Jurt kútpegen jutty elestetetin teńgeniń 40 paıyzǵa quldyraýyna qatysty qazaqstandyq ekonomıs Oraz Jandosov Azattyqqa suhbat bergen(http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_interview_with_oraz_jandosov/27199006.html).

«Bul teńgeniń devalvasıasyn burynyraq jasaý kerek edi. Sebebi, bári bir bolatyny belgili. Menińshe teńgeniń qunsyzdanýy Marchenkonyń kezinde-aq jasalýy kerek edi. Al Másimov myrza aıtqandaı emes, dál osyndaı teńgeniń alaǵaı da bulaǵaı kúıge túsýi buryn da bolǵan. Mınıstr myrzanyń muny bilmeýi múmkin emes. Óıtkeni, ózi sol kezeńderde Ulttyq banktyń basqarma tóraǵalardyń biri bolǵan. Bank júıesinde qyzmet atqarǵan bolatyn. Al teńge baǵamynyń erkindikke jiberilýi degen sóz – bul jerde, Úkimet te, Ulttyq bank te, tipti Prezıdent te eshteńe isteı almaıdy. Sebebi munda syrtqy faktorlardyń róli basymyraq. Esepke alǵanda, munaı baǵasy men Reseı rúbliniń qunsyzdanýy. Bizdiń negizgi saýda-ekonomıkalyq serigimiz Reseı bolǵandyqtan bul faktorler birinshi kezekte – yqpal etýshi bolyp tabylady. Fıksasıalanǵan kýrstan erkin kýrsqa ótýde mindetti túrde – «shok» rejımi oryn alady. Úlken soqqy bermeı bir kýrstyq júıeden ekinshisine ótýdi men áli kórmeppin. Al mınıstr myrza aıtqandaı, Qazaqstan bul jaǵdaıda Kanada men Aýstralıadan úlgi alatyn bolady deýi qısynszdaý. Bul memleketterdiń jer kólemi men turǵyn sany jáne tabıǵı baılyǵy jóninen Qazaqstanmen sáıkestigi bolǵany bolmasa, basqa uqsastyq kórip turǵanym joq. Tipti, bul memleketter damyǵan memleketter ǵoı. Al Qazaqstannyń jaǵdaıy múldem basqasha. Bizdiń jaǵdaıda Malaızıa men Túrkıanyń deńgeıine jetý bıik potensıal bolýy kerek sıaqty. Al bul búgin bolmasa erteń bolatyn dúnıe edi. Qashyp kete almaısyń, aınalyp óte almaısyń. Menińshe sál erterekte jasalýy tıis dúnıe ǵoı. Devalvasıa neǵurlym keshikse, soǵyrlum aýyr tıetini jasyryn emes. Sondyqtan muny durys qabyldaý kerek. Mınıstrliktegiler erteń jańa qujattar men normalardy qabyldaıtyny aıtty ǵoı. Sony da eskergen jón. Al Kelimbetov pen Másimov nemese Prezıdent myrzanyń qolynan keler shara joq munda»,-deıdi ekonomıs Oraz Jandosov myrza.

Al 365info.kz saıty (http://365info.kz/2015/08/v-kazaxstane-est-veshhi-postrashnee-devalvacii-ekspert/) qarjyger Aıdan Karıbjanovtyń devalvasıa týraly pikirlerin jarıalaǵan eken. Onda qarjyger Aıdan Karıbjanov Qazaqstan úshin devalvasıadan da qaýipti – JİÓ kórsetkishiniń quldyraýy ekenin aıtqan.  Birinshi vıse-premer Baqytjan Saǵyntaevtyń sózin mysalǵa keltire otyryp, qarjyger  sońǵy 7 aı boıyna JİÓ kórsetkishiniń 1,5 paıyzǵa tómendegenin aıtqan. Bul óz kezeginde jumyssyzdyqtyń artatynyn, ómir súrý kórsetkishiniń tómendeıtinin jáne bıliktik ınstıtýttarǵa degen senimniń joıylatynyn kórsetedi.

Al Qazaqstandaǵy rekordttyq tómendeý – 1994 jyly 12,6 paıyzǵa quldyraǵan bolatyn. Qarjygerdiń pikirinshe, devalvasıa mindetti jasalýy tıis sharalardyń biri bolyp tabylady eken.

Al saıasatker Ámirjan Qosanov myrza óziniń «feısbýk» áleýmettik jelisindegi paraqshasynda «teńgeni erkin júzýge jibergen úkimettiń ózin erkin júzýge attandyryp jiberý kerek-aý osy. Osy jyldar ishinde qolda qanshama múmkindik bola otyryp, ulttyq valútany osyndaı beıshara halge jetkizgen ókimet "nege osyndaı jaǵdaıǵa dýshar boldyq? " degen suraqqa jaýap berýi kerek edi! Áıtpese, eshkim de óz qatesin moıyndaǵysy kelmeıdi.
Jáne de osy jyldary eldiń qarjy salasyna jaýap bergen úkimet músheleri men Ulttyq bank basshylyǵy óz erkimen otstavkaǵa ketýi kerek edi. Búgingi devalvasıa olardyń jumysyna beriletin eń ádil baǵa emes pe?!
Al prezıdent bolsa, óz halqy ne isterin bilmeı abdyrap qalǵan osynaý synı shaqta tikeleı efırge shyǵyp, qarapaıym jurttyń múddesi qalaı qorǵalady, bir kúnde otyz paıyzǵa qysqaryp qalǵan jalaqysynyń satyp alý múmkinshiligi qalaısha saqtalady degen eki úlken saýalǵa jaýap berýi kerek dep oılaımyn. Jáne de sol mindetter naqty sheneýnikterge júktelip, ol tapsyrmany oryndaı almasa, olar ornyn bosatýy tıis.
Menińshe, shyn máninde Halyq senimine ıe jańa úkimet jasaqtalyp, eldegi qoǵamdyq-saıası jaǵdaıǵa sony serpin bermese, tyqyrtaıań elbasynyń óz basyna taqalýy ábden múmkin»,-deıdi.

NUR.kz saıtynyń  taratqan aqparatynda QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Qazaqstandaǵy teńgeniń qunsyzdanýyna qatysty pikirin bildirgen. Onda Prezıdent «biz múlde basqasha josparlaǵan bolatynbyz. Alaıda álemdegi daǵdarys buǵan mursha bermeýde. Degenmen, biz bul kezeńnen de aman ótemiz. Baǵany kótergenderdi taýyp jazalaıtyn bolamyz» depti. Sonda bul túsinikteme me? Ózderi kóterýge ruqsat berip alyp, ózderi keıin jazalaýdy qalaı túsinýge bolady?

Nurgeldi Ábdiǵanıuly