Qazirgi sıfrlyq ǵasyrda Internet pen sıfrlyq tehnologıalar ómirimizdiń ajyramas bóligine aınaldy. Jelide kóbirek aqparat saqtalǵandyqtan, bul derekterdi qorǵaý jáne qupıalylyqty qamtamasyz etý úlken mańyzǵa ıe boldy. Osy kezde kıberqaýipsizdik kómekke keledi. Kıberqaýipsizdik – bul jeke tulǵalar, uıymdar jáne úkimetter ózderiniń sıfrlyq aktıvterin qorǵaý úshin qoldanatyn sharalar. Bul sharalar derekterdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etip qana qoımaıdy, sonymen qatar jeke qupıalylyqty qorǵaýǵa kómektesedi. Bul maqalada biz mańyzdy suraqtarǵa jaýap beremiz: Kıberqaýipsizdik degenimiz ne? Sondaı-aq onyń mańyzy qandaı?

Kıberqaýipsizdik degenimiz ne?

Kıberqaýipsizdik – sandyq álemdegi derekterdi, jelilerdi, baǵdarlamalar men qurylǵylardy kıbershabýyldardan qorǵaý prosesi. Internetti paıdalanýdyń qarqyndy ósýine baılanysty kıberqaýipsizdik kún saıyn mańyzdy bola túsýde. Búgingi tańda sıfrlyq ortada jeke aqparattan bastap Korporatıvtik derekterge deıin barlyǵy saqtalatyn álemde qaýipsizdik sharalaryn qabyldaý óte mańyzdy.

Kıberqaýipter jáne olardyń túrleri

Kıberqaýipter sandyq aktıvterge zıan keltirý maqsatynda shabýyldaýshylar tarapynan jasalǵan shabýyl. Mundaı qaýipterge zıandy baǵdarlamalar, tólem baǵdarlamalary, fıshıngtik shabýyldar jáne DDoS shabýyldary (qyzmettiń taratylǵan Denıaly) jatady. Zıandy baǵdarlama-bul kompúterlik júıelerdi zaqymdaýǵa arnalǵan jáne kóbinese paıdalanýshylardyń aqparatyn urlaý nemese júıelerdi buǵattaý úshin qoldanylatyn baǵdarlamalyq jasaqtama.

Derekterdi qorǵaý jáne qupıalylyq

Derekterdi qorǵaý paıdalanýshylardyń jeke aqparaty men qupıa derekterdiń saqtalýyn qamtamasyz etedi. Bul adamdardyń jeke ómirin qorǵap qana qoımaıdy, sonymen qatar zańnamalyq aktilerdiń saqtalýyn qamtamasyz etedi. Atap aıtqanda, GDPR sıaqty erejeler Jeke derekterdi qorǵaýdy belgileıdi. Kıberqaýipsizdik osy normalarǵa sáıkestikti qamtamasyz etýde, sondaı-aq derekterdiń buzylýyn boldyrmaýda mańyzdy ról atqarady.

Kıberqaýipsizdik týraly ǵylym

Kıberqaýipsizdik týraly ǵylymdy sıfrlyq álemdegi qaýipterdi taldaýǵa jáne osy qaýipterden qorǵaný strategıalaryn jasaýǵa baǵyttalǵan pán retinde anyqtaýǵa bolady. Bul aımaq Kompúterlik jeliler, málimetter bazasy, baǵdarlamalyq jasaqtama jáne qurylǵylar sıaqty ártúrli sandyq komponentterdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin jumys isteıdi. Zıandy baǵdarlamalar, fıshıngtik shabýyldar, satyp alý baǵdarlamalary jáne DDoS shabýyldary sıaqty kıberqaýipter kıberqaýipsizdik mamandary jıi kezdesetin máselelerdiń biri bolyp tabylady. Bul qaýiptermen kúresý úshin ártúrli ádister qoldanylady, mysaly, senimdi shıfrlaý ádisteri, brandmaýerler, antıvırýstyq baǵdarlamalyq jasaqtama jáne qaýipsiz baǵdarlamalyq jasaqtama jasaý ádisteri. Sonymen qatar, Kıberqaýipsizdiktiń mańyzdy bóligi paıdalanýshylardy oqytý jáne habardar etý baǵdarlamalary bolyp tabylady, óıtkeni adam faktory kóptegen shabýyldardyń sátti bolýynda sheshýshi ról atqarady.

Kıberqaýipsizdik salasyndaǵy úzdik tájirıbeler

Kıberqaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń ártúrli ozyq ádisteri bar. Olarǵa kúshti parólderdi paıdalaný, eki faktorly aýtentıfıkasıa ádisterin (2FA) engizý, baǵdarlamalyq jasaqtamany únemi jańartyp otyrý jáne qyzmetkerlerdi kıberqaýipsizdik daǵdylaryna úıretý kiredi. Brandmaýerler men antıvırýstyq baǵdarlamalyq qamtamasyz etý de júıelerdi qorǵaýdyń mańyzdy quraldary bolyp tabylady.

Kıberqaýipsizdik sıfrlyq álemde qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń ajyramas bóligi boldy. Derekterdiń keń aýqymyn — jeke aqparattan korporatıvtik aqparatqa deıin qorǵaıtyn kıberqaýipsizdik jeke adamdar úshin de, uıymdar úshin de úlken mańyzǵa ıe. Kıberqaýipter únemi damyp kele jatqan jaǵdaıda, eń jaqsy tájirıbelerdi ustaný jáne qajetti saqtyq sharalaryn qoldaný sıfrlyq aktıvterdiń saqtalýyna kepildik beredi.