Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty halyqqa Joldaýynda strategıalyq mindet qoıdy – adamı kapıtalǵa júıeli ınvestısıalar arqyly Ádiletti Qazaqstan qurý. Bul tapsyrma Úkimet atqaryp jatqan keshendi jumystyń negizine aınaldy. Ol barshaǵa qoljetimdi ári zamanaýı bilim berýge jáne ǵylymı orta qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. Júıe mektepke deıingi tárbıeden bastap aldyńǵy qatarly zertteýlerdi qoldaýǵa deıingi barlyq satyny qamtıdy. Osy arqyly eldiń bolashaǵyn aıqyndaıtyn berik negiz qalanyp, Qazaqstannyń álemdik deńgeıdegi uzaq merzimdi básekege qabilettiligi nyǵaıady jáne árbir azamattyń ómir boıy damýyna jaǵdaı jasalady.
Qoljetimdi jáne sapaly bilim berý: balabaqshadan bastap halyqaralyq olımpıadalarǵa deıin
Adam kapıtalyn damytýǵa negiz erte jastan qalanady. Sol sebepti Úkimet mektepke deıingi bilim berý júıesine aıryqsha kóńil bólip, ár balaǵa bolashaqta tabysty bolýǵa teń múmkindik jasaýdy kózdep otyr. Búginde Qazaqstanda 11,8 myń mektepke deıingi uıym jumys isteıdi. Olarda 1 mln-nan astam bala tárbıelenip jatyr: 470 myń bala – memlekettik, al 540 myńnan astamy – jekemenshik balabaqshalarda. Jańa balabaqshalar ashý jáne zamanaýı qarjylandyrý tetikterin engizýdi qamtıtyn júıeli jumystyń arqasynda 2–6 jas aralyǵyndaǵy balalardy qamtý deńgeıi 93,1%-ǵa jetip, jyl sońyna deıin 95%-ǵa deıin ósedi dep josparlanýda.
Qoljetimdilikti arttyrý úshin 2023–2027 jyldarǵa arnalǵan kezeńdik Jol kartasy bekitilgen. 2025 jyldyń basynan beri 14,8 myń oryndyq 195 balabaqsha ashyldy. Jyl sońyna deıin qoldanystaǵy uıymdardy keńeıtý arqyly taǵy 49 myńnan astam oryn qurylady. Sonymen qatar jańa tárbıelik tájirıbeler de jolǵa qoıylýda. Qyrkúıekten bastap 100 balabaqshada 12 myń balany qamtıtyn adal eńbekke baýlý boıynsha pılottyq joba júzege asady. Sondaı-aq «Besten buryn úlger» baǵdarlamasy ata-analardy qoldaýǵa jáne balanyń otbasynda damýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
Qazaqstandaǵy orta bilim berý fýnksıonaldyq saýattylyq pen HHİ ǵasyr daǵdylaryn damytýǵa baǵyttalǵan, bul eldiń PISA halyqaralyq zertteýiniń úzdik 50 eli qataryna enýine yqpal etti.
Qazaqstandyq oqýshylardyń jetistikteri tańdalǵan baǵyttyń durystyǵyn dáleldeıdi. 2024–2025 oqý jylynda halyqaralyq olımpıadalarǵa qatysqan árbir ekinshi oqýshy júldeger atandy. Qazaqstandyq oqýshylar barlyǵy 34 halyqaralyq olımpıada men baıqaýda 1000-nan astam medal, onyń 193-i altyn ıelendi. 2025 jyly halyqaralyq jarystarǵa qatysqan 31 oqýshynyń 27-si júldeger atandy. Aýyl oqýshylarynyń talantyn damytýǵa erekshe nazar aýdarylýda. Aýyldyq mektepter arasyndaǵy İİ Respýblıkalyq olımpıada jeńimpazdarynyń sany on esege artty.
Zamanaýı ınfraqurylym jáne barshaǵa teń múmkindikter
Elimizdiń barlyq óńirinde bilim sapasynyń biryńǵaı standarttaryn qamtamasyz etý úshin ınfraqurylymdy jańǵyrtý boıynsha aýqymdy jumystar júrgizilip jatyr. 2025 jyly qurylysy júrip jatqan 232 jańa mektepti paıdalanýǵa berý josparlanýda, olardyń jalpy syıymdylyǵy – 267 myń oryn. Bul úsh aýysymdy oqytý máselesin sheshýge tikeleı qadam bolyp otyr. Sonymen qatar qoldanystaǵy ǵımarattardy jańǵyrtý baǵdarlamasy iske asyrylýda: 2025 jyly 245 mektepte kúrdeli jóndeý júrgiziledi. Qosymsha 1 myńnan astam aýyl mektebi jańǵyrtylady. 680 uıym úshin 1,1 myńnan astam zamanaýı pándik kabınet satyp alynýda.
Sıfrlandyrýdaǵy mańyzdy qadam – mektep oqýlyqtarynyń 100%-yn ınteraktıvti mazmundy elektrondyq formatqa tolyq kóshirý. Bul oqý úderisin anaǵurlym ıkemdi ári qoljetimdi etti.
Jumystyń basty baǵyttarynyń biri – árbir bala ózin qoǵamnyń tolyqqandy múshesi retinde sezinetin ınklúzıvti orta qalyptastyrý. Búginde mektepterdiń 90%-da ınklúzıvti bilim berýge jaǵdaı jasalǵan, 85% bala qajetti qoldaý alýda.
Arnaıy uıymdardyń jelisi keńeıtilýde: 508 mekeme jumys isteıdi, 121 qoldaý kabıneti ashyldy. Erekshe qajettilikteri bar balalarǵa pedagog-assıstent, arnaıy pedagog jáne jeke kómekshi shtattary engizildi. Aldaǵy ýaqytta úzdiksiz ınklúzıvti bilim berýdiń Ulttyq ortalyǵyn quryp, sondaı-aq «Erekshe bilim berýdi qajet etetin balalardy keshendi qoldaý týraly» Zań ázirleý josparlanǵan.
Tárbıe berý, qorǵaý jáne bos ýaqyt: bala basty nazarda
Prezıdent tapsyrmalaryn oryndaý sheńberinde «Qazaqstan balalary» memlekettik baǵdarlamasy sheńberinde «Adal azamat» biryńǵaı baǵdarlamasy jańartyldy, ol úshin biryńǵaı qundylyq keńistigin qalyptastyratyn arnaıy brendbýk ázirlendi. Sonymen birge balalar quqyqtaryn qorǵaý sharalary kúsheıtilýde: qamqorshylyq organdary mamandarynyń sany úsh esege jýyq, 303-ten 896 adamǵa deıin ulǵaıdy, bul otbasylarǵa ýaqtyly ári bilikti kómek kórsetýge múmkindik beredi. Mektepterde býllıngtiń aldyn alý úshin Kiva jáne «DosbolLIKE» halyqaralyq baǵdarlamalary engizilýde. Fızıkalyq qaýipsiz orta qurylýda: uıymdardyń 98%-y týrnıkettermen, 97%-y lısenzıalanǵan kúzetpen, 96%-y dabyl túımelerimen qamtylǵan, al 81%-y polısıanyń jedel ortalyqtaryna qosylǵan.
Demalys – úılesimdi damýdyń mańyzdy bóligi. Elimizde qosymsha bilim berý salasy belsendi damyp keledi, onda 3,3 mln balany nemese olardyń jalpy sanynyń 87,2%-yn qamtıtyn 2 142 uıym jumys isteıdi, bul kórsetkishti 2025 jyldyń sońyna deıin 90%-ǵa deıin jetkizý jospary bar. 2024 jyldyń jazynda uıymdastyrylǵan demalyspen 3,2 mln bala qamtyldy, onyń ishinde áleýmettik osal sanattardan 500 myń bala.
Ǵylym jáne tehnologıa: ınovasıalyq bolashaqty qalyptastyrý
Bilim berýge ınvestısıalardyń qısyndy jalǵasy eldiń ǵylymı áleýetin nyǵaıtý bolyp sanalady.
Úkimet tolyqqandy ınovasıalyq ekojúıeni qurý boıynsha keshendi jumys júrgizýde:zertteý ýnıversıtetteriniń sany ósýde (Sátbaev atyndaǵy QazUTZÝ, L.Gýmılev atyndaǵy EUÝ, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ ýnıversıteti, Áýezov atyndaǵy jáne Býketov atyndaǵy Qaraǵandy ýnıversıteti) jáne Memleket basshysynyń janynan Ulttyq Ǵylym akademıasy men Ǵylym jáne tehnologıalar jónindegi ulttyq keńes quryldy.
Ǵalymdardy qoldaý úshin naqty sharalar júzege asyrylýda: 2024 jyldyń basynan beri olardyń jalaqysy 18%-ǵa ósti, al ǵylymı ataqtar úshin beriletin ústemeaqylar 20 AEK-ke (qaýymdastyrylǵan profesor, PhD úshin) jáne 50 AEK-ke (profesor úshin) jetti. Jobalardy baǵalaý úshin TRL halyqaralyq standartyn engizetin «Ǵylym jáne tehnologıalyq saıasat týraly» jańa zań qabyldandy. Ǵylymdy qarjylandyrý 3,3 ese ósti, bul 800-den astam ǵalymdy álemniń jetekshi ortalyqtaryna taǵylymdamaǵa jiberýge jáne ǵylymı jabdyqtardyń 14%-yn jańartýǵa múmkindik berdi.
Ǵylymnyń ekonomıkanyń naqty sektorymen baılanysy da kúsheıe túsýde. Bıznespen birlesip oryndalǵan jobalardyń úlesin 2025 jyly 20%-ǵa jetkizý mindeti qoıyldy. Ol úshin ǵalymdardyń Qazaqmys, ERG, Qazatomónerkásip jáne Qazmyrysh sıaqty iri ónerkásiptik kompanıalardyń ókilderimen kezdesýleri ótkiziledi.
Zertteýlerge ınvestısıa salatyn kompanıalar úshin 150% salyq shegerimi qarastyrylǵan. 2025 jyldan bastap ákimdikter janynan jergilikti búdjetterden qoldanbaly zertteýlerdi qarjylandyrý úshin ǵylymı keńester qurylatyn bolady. Sondaı-aq salany tolyq sıfrlandyrý úshin biryńǵaı sıfrlyq ǵylym portaly iske qosyldy.
Respýblıkalyq búdjetten barlyǵy 2 297 joba jáne 162 ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlama qarjylandyryldy, onyń 1 myńǵa jýyǵyn jas ǵalymdar júzege asyrýda, al 134-i tehnologıalardy komersıalandyrýǵa baǵyttalǵan. Bul júıeli jumys Qazaqstannyń tehnologıalyq egemendigi men ınovasıalyq bolashaǵy úshin berik negiz qalaıdy.
