قازاقستانداعى جول قاۋىپسىزدىگى حالىقارالىق ۇيىمداردى دا الاڭداتۋدا

جۋىردا الماتىداعى "تيان-شان" قوناقۇيىندە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن "دەنساۋلىقتىڭ ۇزدىك كورسەتكىشتەرىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءقاۋىپسىز جانە سالاۋاتتى كولىك قوزعالىسى" دەگەن تاقىرىپتا حالىقارالىق جيىن ءوتتى. باس قوسۋدا قازاقستانداعى كولىك قوزعالىسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى  كەڭىنەن تالقىلاندى. ددسۇ-نىڭ قازاقستانداعى وكىلدىك باسشىسى د-ر مەليتا ۆۋينوۆيچ، الماتى قالاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ءۋاليحان احمەتوۆ، ددسۇ-نىڭ ەۋروپالىق بيۋروسىنىڭ مەنەدجەرى دينەش سەتحي، تراۆماتولوگيا جانە ورتوپەديا ينستيتۋتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەرجان يسكاكوۆ، ق ر باس پروكۋراتۋراسى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اكادەمياسىنىڭ وكىلى جانتەمير شاكييەۆ، ت.ب. ءسوز سويلەپ، كوشەدەگى جانە قالا ارالىق جولدارداعى كولىك قاتىناسى ماسەلەسى توڭىرەگىندە بايانداما جاسادى. حالىقارالىق باسقوسۋدا بۇۇ-نىڭ يۋنيسەف بالالار قورى ۇسىنعان " بالالار ءۇشىن ءقاۋىپسىز قالا" جوباسى، الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ "سمارت سيتي" باعدارلاماسى تالقىلاندى.

اۆتوكولىك كوبەيگەن سايىن اپاتتى جاعدايلار دا وسۋدە

قازىرگى تاڭدا الەم بويىنشا 1،25 ميلليون ادام جول-كولىك وقيعاسىنان كوز جۇمادى ەكەن. كولىكتەردىڭ كەسىرىنەن قازا بولعاندار سانى جونىنەن كىرىسى تومەن نەمەسە كىرىسى ورتاشا ەلدەر الدا تۇر. بۇدان بولەك، جىل سايىن 20-50 ميلليون ادام جول-كولىك وقيعاسى سالدارىنان جارالانادى.  ەگەر جول-كولىك وقيعالارىن ازايتپاسا 2030 جىلعا قاراي بۇل ادام ولىمىنە سەبەپ بولاتىن جەتىنشى كورسەتكىش دەڭگەيىنە كوتەرىلمەك.

"ەۋروپالىق دەرەكتەردە" جانە 2015 جىلعى "الەمدەگى جول قوزعالىسىنىڭ قاۋىپسىزدىك جاعدايى تۋرالى" باياندامادا 53 مەملەكەتتەگى احۋال قاراستىرىلعان. باياندامادا ددسۇ-نىڭ ەۋروپالىق وڭىردەگى جول-كولىك وقيعاسىن ازايتۋعا باعىتتالعان جوبالارى ءساتتى جۇزەگە اسقانى كورسەتىلگەن. 2010 جىلدان بەرى ەۋروپالىق ايماقتا جول-كولىك وقيعاسىنان قازا تابۋ فاكتورلارى 2013 جىلمەن سالىستىرعاندا 8،1 پايىزعا كەمىگەن.  

قازاقستانعا كەلسەك، جول-كولىك وقيعالارى سالدارىنان ادامداردىڭ مەرت بولۋ فاكتورلارى اۆتوكولىكتەر سانىنىڭ وسۋىمەن بىرگە كوبەيىپ بارادى. قازا تاپقانداردىڭ باسىم بولىگى جۇمىسقا قابىلەتتى جاستاعىلار. رەسپۋبليكا اۋرۋحانالارىنا تۇسكەندەردىڭ 1/3 جول-كولىك وقيعاسىنان جارالانعاندار. ماماندار رەسپۋبليكا جولدارىندا قازا تاپقاندار سانىنىڭ وسكەنى سونشا، سيريا مەن اۋعانستانداعى سوعىستا مەرت بولعاندارمەن تەڭەسۋگە جاقىن ەكەن.

2013 جىلى قازاقستاندا جول-كولىك وقيعالارىنان 3233 ادام قازا تاپقان. ياعني، كۇنىنە 9 ادام جولدا باقيلىق بولدى دەگەن ءسوز.  بۇل ءولىم كورسەتكىشى 100 مىڭ تۇرعىنعا 15،5-تەن كەلەدى دەگەن ءسوز. ال شۆەسيادا وسى مەرزىم ىشىندە 100 مىڭ ادامعا 2،8 كورسەتكىشى ءتان. 3233 قازا تابۋ وقيعاسىنىڭ 61 پايىزى  (1972 ادام مەرت بولعان) ءتورت دوڭگەلەكتى كولىكتەردىڭ كەسىرىنەن بولعان.  23 پايىزىنا (744 ادام) جاياۋ جۇرگىنشى كىنالى ەكەن.

جول-كولىك وقيعاسىن قالاي ازايتۋعا بولادى؟

ماماندار ماكسيمالدى جىلدامدىقتى 5 پايىزعا ازايتقان جاعدايدا ادام شىعىنى 30 پايىزعا كەميتىنىن ايتادى. قالادا رۇقسات ەتىلگەن ماكسيمالدى جىلدامدىقتى 60 كم/س-تان 50 كم/س دەڭگەيىنە جەتكىزۋ كەرەك. ال مەكتەپتەر مەن تۇرعىن ۇيلەردىڭ ماڭىندا 20 كم/س-قا دەيىن ازايتۋ قاجەت. الدىڭعى ورىندىقتا قاۋىپسىزدىك بەلدىگىن قولدانۋ ادام شىعىنىن 50 پايىزعا ازايتاتىنىن زەرتتەۋلەر دالەلدەگەن. ال ارتقى ورىندىقتا قاۋىپسىزدىك بەلدىگىن تاعۋ كىسى ءولىمىن 75 پايىزعا دەيىن بولدىرمايدى. سونداي-اق  بالالارعا ارنالعان قاۋىپسىزدىك قۇرىلعىلارى بۇلدىرشىندەردىڭ جول-كولىك وقيعاسىنان قازا تابۋىن 54-80 پايىز دەڭگەيدە بولدىرمايدى. جول كولىك وقيعاسىنىڭ ورىن الۋىنا نەگىزى فاكتورلار — جۇرگىزۋشىلەردىڭ جول ەرەجەلەرىن مۇقيات ساقتاماۋى، ىشىمدىك ءىشىپ جولعا شىعۋ جانە جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ رۇقسات ەتىلمەگەن جەردەن ءوتۋى.

باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، رەسپۋبليكا بويىنشا جول-كولىك وقيعالارىنىڭ 30 پايىزى الماتى قالاسىندا ورىن الاتىنى انىقتالعان. 2015 جىلى الماتىدا 3 565 جول-كولىك وقيعاسى تىركەلگەن. بۇل رەسپۋبليكا بويىنشا جوعارعى كورسەتكىش. جول-كولىك وقيعاسى سولتۇستىك قازاقستاندا (166)  از ەكەن.

جولكولىك وقيعالارىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى وزگەرىسسىز قالۋدا. اپاتتى جاعدايعا 90 پايىز جاعدايدا جۇرگىزۋشى كىنالى ەكەندىگى انىقتالعان. وتكەن جىلى جۇرگىزۋشىلەردىڭ كەسىرىنەن 11 174 اپات ورىن العان. ولاردىڭ 386-سى ىشىمدىك ىشكەن نەمەسە ناشا شەگىپ كولىككە وتىرعان. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە اۆتوبۋس، تروللەيبۋستاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرى وتىراتىن كابيناسىنا "جۇرگىزۋشىگە كەدەرگى كەلتىرمەڭىز!"، "نە وتۆلەكايتە ۆوديتەليا!" دەگەن ەسكەرتپە جازۋ ءىلىنۋشى ەدى. ول ۋاقىتتا قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرى بار نازارىن كولىك ايداۋعا اۋداراتىن.

جاپونيادا ۇيالى تەلەفون ۇستاماعان جۇرگىزۋشىگە ۇپاي بەرىلەدى

بۇگىندە قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ ۇيالى تەلەفونمەن سويلەسىپ، ءتىپتى حابارلاما جازىسىپ كولىك ايدايتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. وسى ورايدا شەت ەلدىك تاجىريبەدەن ۇلگى تۇتار مىسالدار كەلتىرۋگە تۋرا كەلەدى. جۋىردا جاپونيانىڭ Toyota Motor كورپوراسياسى KDDI تەلەكوممۋنيكاسيالىق كومپانياسىمەن بىرىگىپ، سونداي-اق Komeda كافەلەر جەلىسىنىڭ قولداۋىمەن Driving Barista دەگەن قۇرىلعى جاساپ شىعاردى. بۇل قۇرىلعى جۇرگىزۋشىلەردى كولىكتى ايداۋ كەزىندە سمارتفوننان باس تارتۋعا ماجبۇرلەيدى. جاڭا ءموبيلدى قوسىمشانى كەز-كەلگەن سمارتفونعا ورناتۋعا بولادى. جۇرگىزۋشى بۇل قوسىمشانى پايدالانۋ ءۇشىن كولىكە وتىراردا سمارتفونىن توڭكەرىپ قويۋى كەرەك.

سمارتفون توڭكەرىلىپ جاتقان كەزدە جۇرگىزۋشىگە جۇرگەن ۋاقىتىنا قاراي ۇپاي جينالادى. جۇرگىزۋشى ۇيالى تەلەفوندى پايدالانباي 100 شاقىرىم ءجۇرىپ وتسە، Komeda كافەسىنەن تەگىن كوفە ءىشۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. بۇدان كەيىن جۇرگىزۋشىگە ءاربىر 200 شاقىرىم ءۇشىن وسى كافەدەن تەگىن كوفە ىشۋگە ارنالعان كۋپون بەرىلەدى. ال جۇرگىزۋشى كولىك ىشىندە بايقاۋسىزدا سمارتفونىنا قول سوزسا، جيناعان ۇپايلارى كۇيىپ كەتەدى ەكەن. اتالمىش جوبا جۋىردا جاپونياداعى ەڭ كوپ جول-كولىك وقيعاسى تىركەلگەن ايچي پرەفەكتۋراسىندا جۇزەگە اسا باستادى.  

كولىكتە تاماق جەگەنى ءۇشىن جازاعا تارتىلدى

جول ساپاسى جونىنەن الەمدە الدىڭعى ورىندا تۇرعان ۇلىبريتانيا جولدا مەرت بولعانداردىڭ سانى جونىنەن  ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە يە. 100 مىڭ تۇرعىنعا 5،4 دەڭگەيدە. بۇل ەلدە 1970 جىلدان بەرى جول-كولىك وقيعاسىنان قازا تاپقاندار سانى ازايىپ كەلەدى. جاياۋ جۇرگىنشىلەردى كولىك قاعىپ كەتۋ وقيعاسى 40 جىلدا 78 پايىزعا ازايعان. بۇل ەلدە كولىك ايداپ وتىرىپ تەمەكى شەگۋگە، تاماق ىشۋگە بولمايدى. اقپارات قۇرالدارىنان بەلگىلى بولعانداي، سولتۇستىك ۋەلستە اۆتوكولىك ايداپ بارا جاتىپ، ماكارون جەگەنى ءۇشىن گوللانديالىق جۇرگىزۋشى سەگىز اپتاعا قامالدى. جۇرگىزۋشىنىڭ كولىك ىشىندە تاماق جەپ وتىرعانىن پوليسەي تىكۇشاعى بايقاپ قالعان.  

اقش-تا دا جول-كولىك وقيعالارى ازايۋدا. بۇل مەملەكەتتىڭ بارلىق شتاتتارىندا ۇيالى تەلەفون ۇستاپ كولىك ايداۋعا تيىم سالىنعان. اقش-تا كولىك ايداپ وتىرىپ بالاعاتتاسقان جۇرگىزۋشىلەر تۋرالى اقپاراتتى پوليسياعا جەتكىزۋ ءۇشىن ارنايى تەلەفون ءنومىرى ىسكە قوسىلعان.

ءيا، جول-كولىك وقيعالارىنىڭ الدىن الۋ تەك قۇزىرلى ورگانداردىڭ جۇمىسى ەمەس. بۇل بۇكىل ەل بولىپ اتسالىساتىن، قوعام بولىپ ويلاناتىن ءىس.

شارافات جىلقىبايەۆا​