«قامشى» پورتالى پوشتاسىنا «الەمدەگى تانىمالى اتەيستتەر تۋرالى» ماقالا كەلىپ ءتۇستى. «قامشى» پورتالى بۇگىنگە دەيىن دىندەر تاتۋلىعى، ازاماتتاردىڭ سەنىم بوستاندىعى تۋرالى كوپ جازدى. پورتالدىڭ مىنبەرى قۇرمەتتى وقىرماندارىمىز ءۇشىن ءار قاشان ەركىن وي-تالقى الاڭى ەكەنىن ەسكەرتە وتىرىپ، ءتۇرلى سالالاردا وشپەستە قولتاڭبا قالدىرعان اتەيستتەر تۋرالى ماقالانى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز:

***

مەن، قازاقتىڭ قاراپايىم عانا بالاسىمىن. وسى ەلدىڭ ازاماتى ءھام مۇسىلمان ەركەكپىن. وزدەرىڭىز سياقتى دۇنيەدەگى بولىپ جاتقان دۇربەلەڭگە كوز تاستاپ، وي قوسامىن. كەيبىر سۇراقتارعا مۇلدە جاۋاپ تاپپاي دال بولام. عىلىم جاڭالىقتارىن ىزدەپ ءجۇرىپ وقيمىن. سونداي كەزدەردە، مۇسىلمان ءھام مۇسىلماندىق تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىدەگى تالقىنى ءجيى كوزىم شالادى. ءتىپتى، قازاقتار ءبىر-بىرىن جۇلىپ جەپ، جاعا جىرتىسىپ جاتادى. سونداعىسى قىزدىڭ باسىن بۇركەۋى مەن ۇزىن ساقال، قىسقا بالاقتىڭ اڭگىمەسى. «ايەلدىڭ قاي جاعىنان كەلگەن دۇرىس؟» دەگەن سياقتى ساسىق اڭگىمە... الدە ءبىر اقىلشى ۋاعىزشىلار شىعىپ الىپ، كەيىپكەرى بەلگىسىز، مەكەنى انىق ەمەس، سۋبەكتيۆتى ۋاعىزدار ايتىپ جاتادى. ءبىرى قولدايدى، ءبىرى سىن ايتادى. «قىرىق پىشاق» ءسوز جارىس. تالقىنىڭ بولعانى جاقسى عوي، ەگەر ناتيجە بولسا... بۇلاردىكى قۇر دۇرمەك! وزىنە دە، وزگەگە دە پايدا بەرمەس قۇر تالاس...

سودان سوڭ بارىپ، مۇسىلماندىق دەگەننىڭ نە ەكەنى تۋراسىندا ىزدەنە باستادىم. ءبىراق، مۇسىلماندىقتى تانۋ ءۇشىن اتەيزمدى ءبىلۋ كەرەك سياقتى. اتەيزمنىڭ مەككە نەمەسە ۆاتيكان، قۇددىس سياقتى قاسيەتتى مەكەنى جوق، الايدا كورنەكتى وكىلدەرى بار. الەمدەگى تانىمالى اتەيستتەر كىمدەر؟

سوناۋ ەجەلدەن توماس ەديسون، مارك تۆەن، چارلز دارۆين، كارل ماركس، البەرت ەينشتەين سياقتى عالىمدار ءوز زامانىندا تاباندى تۇردە «قۇداي جوق!» دەدى، جاي عانا «جوق» دەمەدى، ءدىننىڭ ماقساتىن ءتۇسىندىردى، بەتپەردەسىن اشتى. عالامنىڭ عالاماتىن عىلىممەن ايقىندادى. عالامنىڭ دامۋىنا وراسان ۇلەس قوسقان عالىم اتەيستتەردەن باستايىق.

ستيۆەن ۋيليام حوكينگ(Stephen William Hawking) - اعىلشىن فيزيك-تەورەتيك جانە كوسمولوگ. كەمبريدجدە ورنالاسقان تەورەتيكالىق كوسمولوگيا ورتالىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشى جانە جەتەكشىسى. ونىڭ ءومىرى مەن عىلىمعا اكەلگەن جاڭالىعى تۋرالى بىلمەيتىن جان از شىعار. ول ءتىپتى ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا قاراماستان 2009 جىلى عارىشقا ۇشتى.

ريچارد فيليپس فەينمان(Richard Phillips Feynman. 1918 – 1988)، ونىڭ جاساعان ماتەماتيكالىق اپپاراتى ءورىستىڭ كۆانتتىق تەورياسىنىڭ دامۋىندا ماڭىزدى رول اتاردى. نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

بور نيلس(Niels Henrik David Bohr. 1885 – 1962) 1927 جىلى ميكرو دۇنيەنىڭ ەڭ ماڭىزدى پرينسيپتەرىنىڭ ءبىرى — تولىقتىرعىشتىق ءپرينسيپىن تۇجىرىمدادى.  ول قۇراندى يادرو تەورياسىنىڭ اۆتورى (1936). بور — نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (1922)

فرەنسيس كريك (Francis Crick. 1916 –2004) – اعىلشىن مولەكۋليارلى بيولوگى، بيوفيزيگى جانە نەيروبيولوگ. كريككە 1962 جىلى (دج. ۋوتسون، م. ۋيلكينسونمەن بiرگە) نۋكلەين قىشقىلدارىنىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىمىن (سترۋكتۋراسىن) جانە ونىڭ اعزانىڭ تۇقىم قۋۋ بەلگىلەرى مەن قاسيەتتەرىندەگى ماڭىزىن اشقانى ءۇشىن نوبەل سىيلىعى بەرىلگەن.

شۆەد ونەرتاپقىشى ءارى كاسىپكەرى الفرەد بەرنحارد نوبەلدىڭ(1833 — 1896) ءوزى اتەيست بولعان. ول 1867 جىلى ديناميت جاساۋ جۇمىسىنا پاتەنت الىپ، ونى كوپتەپ شىعارۋعا كىرىستى. ءوز اتىنان حالىقارالىق سىيلىق تاعايىندادى.

زيگمۋند فرەيد (Sigismund Schlomo Freud. 1856 – 1939) — اۆستريا پسيحولوگى، پسيحياترى جانە نيەۆرولوگى. پسيحواناليز ءىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. ز.فرەيد تەورياسىنىڭ الەمگە ايگىلى ءىلىم رەتىندە تانىلعاندىعى سونشالىق بۇگىندە عالىمدار «پسيحولوگيا – بۇل فرەيدتىڭ ءوزى» دەگەن قاعيدا قالىپتاسقان.

دجەيمس ديۋي ۋوتسون (James Dewey Watson. 1928.) — امەريكاندىق بيولوگ. فرەنسيس كريكپەن جانە موريس ح. ف. ۋيلكينسپەن بىرگە 1962 جىلى دنق-نىڭ مولەكۋليارلىق قۇرىلىمىن اشقانى ءۇشىن — فيزيولوگيا نەمەسە مەديسينا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىنا يە بولدى.

يۆان پەتروۆيچ پاۆلوۆ(1849 — 1936) — ورىس عالىمى، ءبىرىنشى ورىس نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، فيزيولوگ، جوعارى جۇيكە قىزمەتىن جانە جۇيكە تىزبەكتەرىن قالىپتاستىرۋ عىلىمىن جاساۋشى؛ رەسەيدىڭ ەڭ ءىرى فيزيولوگيالىق مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى؛ «اس قورىتۋ فيزيولوگياسى بويىنشا جۇمىسى ءۇشىن» فيزيولوگيا نەمەسە مەديسينا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىنىڭ 1904 جىلعى لاۋرەاتى. ول، قۇداي تۋرالى: «ادام اقىلى ورىن العان نارسەلەرگە سەبەپ ىزدەيدى. قاشان سوڭعى سەبەپكە دەيىن جەتكەن كەزدە، انە سول قۇداي. بارلىق ىستە دە سەبەپ ىزدەپ تالپىنعاندار سول قۇدايعا جەتەدى. ال، مەن قۇدايعا سەنبەيمىن. مەن ءدىندارلار وتباسىندا ءوستىم، ءوزىم ءدىن قىزمەتشىسىنىڭ بالاسىمىن. 15-16 جاسقا كەلگەن كەزدە ءتۇرلى كىتاپتار وقىدىم. قايتا وزگەرىسكە ءتۇستىم، ءارى بۇل ماعان وڭايعا سوقتى. ادامنىڭ ءوزى قۇداي تۋرالى تۇسىنىكتى ساناسىنان شىعارىپ تاستاۋ كەرەك»، دەيدى.

البەرت كاميۋ (Albert Camus. 1913 – 1960) — ەكزيستەنسياليزم باعىتىنداعى فرانسۋز جازۋشىسى جانە فيلوسوف، ءتىرى كەزىندە-اق «باتىستىڭ ار-نامىسى» دەپ قۇرمەتتەلگەن، نوبەل سىيلىعىنىڭ ادەبيەت بويىنشا 1957 جىلعى لاۋرەاتى بولدى.

دوكينز ريچارد(Clinton Richard Dawkins. 1941. ) اعىلشىن ەتولوگى، ەۆوليۋسيالىق بيولوگ ءارى جازۋشى. اتەيست ءھام گۋمانيست. عالام مەن جەر بەتىندەگى جاراتىلىس تۋرالى «قولدان جاسالعان» تۇسىنىگىنە تۇبەگەيلى قارسى شىققان. كىتاپتارى 31 تىلگە اۋدارىلىپ، ميلليونداعان تيراجبەن ساتىلعان. 2006 جىلى جارىققا شىققان «قۇداي ەلەسى (The God Delusion) كىتابىندا قۇدايدىڭ بارلىعى مەن دىندەردىڭ قاجەتتىلىگى ءۇشىن ايتىلاتىن ءداستۇرلى «دايەكتەرگە» قارسى شىعىپ، اتەيستتى كوزقاراسىن ۇستاندى.

ۆيتاليي لازاريەۆيچ گينزبۋرگ (1916-2009) - كەڭەس وداعىنىڭ جانە رەسەي فەدەراسياسىنىڭ تەورەتيك-فيزيگى، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى (1942)، پروفەسسور (1945)، رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى (1991)، نوبەل سىيلىعىنىڭ فيزيكا عىلىمى بويىنشا لاۋرەاتى. ەڭبەكتەرىنىڭ نەگىزگى بولىگى راديوتولقىنداردىڭ تارالۋى، استروفيزيكا، عارىشتىق ساۋلەلەردىڭ پايدا بولۋى، ۆاۆيلوۆ-چەرەنكوۆ ساۋلەلەنۋى، پلازمانىڭ تابيعاتى، كريستالدىق وپتيكا جانە تاعى باسقا تاقىرىپتارعا جازىلعان. ونىڭ 400-دەن استام عىلىمي ماقالالارى مەن تەوريالىق فيزيكا، راديواسترونوميا مەن عارىشتىق ساۋلەلەردىڭ تابيعاتى تۋرالى 10 مونوگرافيا جازعان. ول، قۇدايدىڭ جاراتۋىن ەمەس ەۆوليۋسيالىق پروسەستى قۋاتتايدى. «رەسەي عىلىم اكادەمياسىنداعى مىڭ 200 ادامنىڭ، مىڭى (%84) قۇدايعا سەنبەيتىنىنە سەنىمدىمىن» دەپ مالىمدەمە جاساعان بولاتىن.

ستيۆەن ۆينبەرگ(Steven Weinberg. 1933.) امەريكاندىق فيزيك. 1979 جىلعى نوبەل سىيلىعى يەگەرى. ول، 1999 جىلى ۆاشينگتونداعى كوسمولوگيا تۋرالى كونفەرەنسيادا جاساعان بايانداماسىندا: «ءدىن ادامزاتتىڭ قۇندىلىعىن قورلايدى. دىنمەن دە، ءدىنسىز دە، جاقسى ادامدار مەيىرىمدىلىگىن، جامان ادامدار جاۋىزدىعىن جاساي بەرەدى. ءبىراق، جاقسى ادامدارعا جاۋىزدىق جاساتۋ ءۇشىن، وعان ءدىن قاجەت» دەپ مالىمدەمە جاساعان بولاتىن.

بۇلاردىڭ اراسىنا مۇسىلمان دەپ بىلىنەتىن تۇرىك ەلىنەن جازۋشى، ويشىل تۇران دۇرۇن(Turan Dursun . 1934 – 1990) مەن تانىمالى سىقاقشى ءازيز نەسيندى(Aziz Nesin. 1915 – 1995) قوسۋعا بولادى. تۇران دۇرسۇن ءومىرىنىڭ باستاپقى جىلدارىندا يمام ءھام ءمۇفتي بولعان. كەيىننەن جاساعان زەرتتەۋلەرىندە يسلام ءدىنى مەن مۇحاممەد پايعامباردى اۋىر سىنعا العان. وسىنداي زەرتتەۋلەرىنەن كەيىن يسلام فۋندامەنتاليستەرى قورقىتىپ بوپسالاعان. 1990 جىلى ءۇيىنىڭ الدىندا قاستاندىقپەن اتىپ ءولتىرىلدى. ونىڭ سىن سوزدەرى كەڭ تارالعان، سولاردىڭ بىرىندە «ەركىندىكتى ماتاعان ءارتۇرلى شىنجىر شاعىلۋى كەرەك. ەڭ اۋەلى باستاعى «يمان» شىنجىرى. يمان شىنجىرىنا بايلانعان سانا تۇراقتى، اۋىسپايدى. بۇل بولسا تابيعاتتىڭ ەۆوليۋسيالىق قۇرىلىمىنا تەرىس. شىنجىرلى سانا تولىسا المايدى. اۋىسۋعا، جەتىلۋگە پەيىلدى دە بولمايدى»، دەيدى. «اقىل مەن ءبىلىم ينتەلليگەنت بولىمدە. ءدىن مەن يمان بولسا قاراڭعىلىقتا. اقىل مەن ءبىلىمنىڭ ولشەمدەرى بەلگىلى، باقىلايسىڭ، تاجىريبە جاسايسىڭ، وبەكتيۆتى قارايسىڭ. دىندە بولسا بۇلار مۇلدە جوق»، دەيدى تاعى ءبىر سوزىندە تۇران دۇرسىن.

ازيز نەسيننىڭ ءتىرى كەزىندە ۇستىنەن 300-گە جۋىق قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. 5،5 جىلعا جۋىق ءومىرىن تۇرمەگە بەرگەن جازۋشىنىڭ كىتاپتارى 10 ميلليونعا جۋىق تيراجبەن ساتىلعان. «ءدىن مەن اقىلاق ساباعىن دىنسىزدەر ۇيرەتسىن. دىندەر اراسىندا سالىستىرۋ جاسايتىن، وبەكتيۆتىك كوزقاراسپەن زەردەلەيتىندەر دىنسىزدەر. ءبىر ءدىندى ۇستانۋشىلار باسقا دىنگە بىردەي قاشىقتىقتان وبەكتيۆتى كوزقاراسپەن قاراي المايدى» دەپ، ءدىن ۇستانۋشىلاردى سىنعا الادى.

ارينە، اتەيست ەكەنىن اشىق ايتقان كوپتەگەن عالىمدار بار. مەن، ەڭ تانىمالى دەگەندەرىن اتاپ ءوتتىم. الەمدى ۋىسىنا ۇستاپ، بيلىك جۇرگىزگەن جۇڭگو كوسەمى ماۋ زىدوڭ، كوممۋنيستەر كوسەمى لەنين، ءسسسر-دىڭ سوڭعى بيلىگىن ۇستاعان گورباچيەۆ سياقتىلار دا اتەيست بولعان.

نوبەل سىيلىعىن العان بەرنارد شوۋ، ميحايل شولوحوۆ، جوزە ساراماگو سياقتى جازۋشىلار دا اتەيستتەر قاتارىنان.

ال، قالىڭ جۇرت كينولارىن تامسانىپ كورەتىن اندجەلينا دجولي، برەد پيتت، كيرا نايتلي سياقتى گولليۆۋد جۇلدىزدار تاپقان تابىستارىنىڭ قانشاما قاراجاتىن قايرىمدىلىققا جۇمساپ جۇرگەنىن مەنەن گورى ءسىز جاقسى بىلەرسىز.  

ال، تەحنولوگيا الەمىنە توڭكەرىس جاساعان Microsoftء-تىڭ قۇرۋشىسى، بيلل جانە مەليندا گەيتستەر قايىرىمدىلىق قورىمەن ميللياردتاعان دوللارىن قايرىمعا جۇمساپ جۇرگەن ەكىنشى ەڭ باي ادام بيلل گەيتستى؛

جۇرت قولىنان تاستاماي، جاڭاسى شىقسا الۋعا اسىعىپ ارماندايتىن ايفونداردى ءوندىرۋشى Apple كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان ستيۆ دجوبستى؛

كوبىڭىز كوتەن ويىلعانشا  كۇندە جابىسىپ وتىرىپ، «ساقال ساناپ» جۇرگەن Facebookء-تى ومىرگە اكەلگەن مارك سۋكەربەرگتى قايدا قوياسىز؟

...

كەشە عانا الەمنىڭ مۇسىلماندارى ءۇشىن ەڭ قاسيەتتى جەرى مەككە ورنالاسقان ساۋد ارابيا وزىنە كەلۋشىلەر ءۇشىن ۆيزا قۇنىن 5 ەسەگە وسىرگەنىن ەستىدىم. سيريادا كۇندە سوعىس، ميلليونداعان تۇرعىن وزدەرى كاپىر سانايتىن ەۋروپاعا بوسىپ كەتتى. تۇركيادا كۇندە جارىلىس. دايش ەشكىمگە ەس بەرمەي تۇر. باعداتىڭ دا، كابۋلىڭ دە تىنىش ەمەس. نە دەۋگە بولادى؟ قۇدايعا ءبىز عانا جاقىنبىز دەيتىن مۇسىلماندار ءتورت قاتىننىڭ سوڭىندا جۇرگەندە اتەيست عالىمدار ايعا دا ۇشتى، كوكتى دە، جەردى دە، تەڭىزدى دە زەرتتەدى. ال، ءسىز مۇسىلمان بولساڭىز نە ىستەدىڭىز؟ ەرتەڭ قۇدايىڭىزدىڭ الدىنا نە دەپ باراسىز؟

ورازيمان نەسىپ ۇلى