اڭساعان مۇستافا – قازاق ونەرىنە ءوزىنىڭ يلليۋستراتورلارىمەن ۇلەسىن قوسىپ، قوعامداعى وزەكتى پروبلەمالارعا ءۇن قوسىپ جۇرگەن ۇلتىمىزدىڭ جۇلدىزدى ونەرپازى. اڭساعاننىڭ گرافيكالىق سۋرەتتەرى الەمنىڭ بىرنەشە تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، ءتىپتى سوناۋ وڭتۇستىك امەريكا حالقىنا دا جەتكەن. قىلقالامىمەن قوعامعا وي سالىپ جۇرگەن سۋرەتشىلەر ءبىزدىڭ قوعامدا وتە از. اڭساعان سولاردىڭ بىرەگەيى دەسەك تە بولادى. الەۋمەتتىڭ جەلىدە دە ءوزىنىڭ وتكىر پىكىرىمەن، زامانۋي كوزقاراسىمەن تانىمال اڭساعان مۇستافامەن «قامشى» پورتالى شىعارماشىلىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر توڭىرەگىندە سۇحباتتاسقان ەدى.
– اڭساعان حانىم ەڭ الدىمەن وقىرماندارىمىزعا ءوزىڭىز جايلى ايتىپ وتسەڭىز؟
– تازا قازاقپىن!
– اڭساعان دەپ ادەتتە قازاق كوپتەن كۇتكەن، اڭساپ جۇرگەن بالاعا ات قويادى. ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدى كىم قويدى؟ اتا-اناڭىز كوپتەن كۇتكەن پەرزەنتسىز بە؟
– ءيا، مەن تۋعاندا اكەمنىڭ جاسى 35- كە كەلىپ قالعان ەكەن. مەن ءۇيدىڭ تۇڭعىشىمىن، مەنى اتا-انام ۇزاق، اڭساپ كۇتكەن ەكەن. اكەم جازۋشى، سوندىقتان سونداي ادەمى ات قويعان بولار.
– سۋرەت ونەرىنە قاشان كەلدىڭىز؟
– مەن بۇل سالاعا مەكتەپ جاسىمنان اۋەستەنگەنمىن. نەگىزى بىلاي بولعان ەدى. ءۇشىنشى سىنىپتى ءبىتىرىپ، دەمالىسقا شىققان كەزدە اكەم ۆەلوسيپەد اپەرەمىن دەپ كوندىرىپ، شاشىمدى الىپ تاستادى. كەيىن ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ، ءمۇعالىمىمىز تەلەفون سوعىپ، ءبىزدى مەكتەپكە شاقىردى. تاقىر باسىما ۇيرەنىپ العان مەن مەكتەپكە سول كۇيى بارا سالدىم. ءبىراق، سىنىپقا كىرىپ كەلگەنىم سول، بالالار دۋ كۇلدى. قولدارىن شوشايتىپ مازاقتاپ، مەنى ۇيالتتى. سودان كەيىن بۇل مەكتەپكە ەندى بارمايمىن دەپ، جىلاۋمەن بولدىم. اكە-شەشەمە باسقا مەكتەپ ىزدەۋگە تۋرا كەلدى. ۇيىمىزگە ەڭ جاقىنى كوركەمسۋرەت كوللەدجى جانىنداعى مەكتەپ بولاتىن. ءسويتىپ، شاشىمدى تاقىرلاۋى سەبەپ بولىپ، بەينەلەۋ ونەرىنە بەت بۇرىپ كەتتىك. كەزدەيسوق ەشتەڭە بولمايدى دەيدى، ونەرگە سولاي اياق باسۋىم كەرەك بولعان شىعار، كىم بىلەدى.
سۋرەتتى وسىلاي بالا كەزىمنەن سالىپ ءجۇردىم. بەرتىندە تاقىرىپتارىمنىڭ تۇرلەنگەنى راس. ويتكەنى، مەن كورگەن، سەزىنگەن نارسەلەرىمدى سالامىن. ول – زاڭدى. سول سەكىلدى، ءقازىر مەن سۋرەتتەرىمدى تەز سالامىن. ويتكەنى، ۋاقىت از. ءوزىڭىز دە بىلەسىز، ايەل ادامنىڭ شارۋاسى بىتپەيدى عوي. سوندىقتان، كۇندە ىدىس جۋىپ نەمەسە ءشاي قۇيىپ وتىرعاندا ويىما كەلگەن نارسەنى جوعالتپاۋعا تىرىسىپ، جانتالاسامىن، قالاي دا جارتى ساعات تاۋىپ، الگى ويىمدى قىلقالاممەن قاعازعا ءتۇسىرىپ تاستايمىن. ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەم.
– قوعامدا بولىپ جاتقان ەلەۋلى وقيعالارعا ءوزىڭىزدىڭ ونەرىڭىزبەن ءۇن قاتىپ جاتاسىز. ونىڭ ۇستىنە يلليۋستراسيالارىڭىز ۇلتتىق ناقىشپەن، قازاقتىڭ اسقىنىپ جۇرگەن پروبلەمالارىنىڭ توڭىرەگىندە. الەۋمەتتىك جەلىدە دە وتە بەلسەندى جانننىڭ ءبىرىسىز. وسى تۇستا ءسىزدى قازاق قوعامىنداعى قاي پروبلەما قاتتى الاڭداتاتىنىن بىلسەك؟
– پروبلەمالاردىڭ ءبارى الاڭداتادى. ەلىمىزدە ەشقانداي پروبلەما بولماسا ەكەن دەيمىن. اسىرەسە تاستاندى بالالار. وتكەن جولى بىرىنەن كەيىن ءبىرى تۋالەتتە بالالار تابىلىپ جاتتى. ول بالانىڭ جازىعى قانشا؟ جارىق دۇنيەگە كەلگەن بويدا ناجىستەي بولىپ اجەتحاناعا تۇسەتىندەي، نە جازدى ول؟! سونداي ساتتەردە قازاق جىگىتتەرىنە رەنجيمىن. نامىستارىنا ءتيسىن دەپ، پاراقشامدا نەشە ءتۇرلى جازبالار جازامىن. "اجەتحانادا جاتقان بالا قايسىسىڭنىڭ ۇرپاعىڭ؟ قايسىسىڭنىڭ ءومىرىڭنىڭ جالعاسى ەكەن" -دەگەن سىندى پىكىرلەر ايتامىن. نەگە بۇنداي وقيعا بولعان جاعدايدا قىز بالا كىنالى بولىپ، ول بالانى جاساعان جىگىت سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ، ينتەرنەتتە وتىرىپ سول قىزدار تۋرالى جامان كومەنت جازۋى ءتيىس؟ جالپى تەك قىزداردى عانا ەمەس، تۇگەل قوعامدى تاربيەلەۋ كەرەك. ەركەكتەر قىزدارى ەكىقابات بولىپ قالعانىن بىلە سالا، ەكى-ۇش كورشىنىڭ ايتقان وسەگىنەن قورقىپ، قىزدارىن ۇيىنەن قۋىپ شىعادى. قىز ونىڭ بالاسى ەكەنىن، قاتەلەسكەنىن، الدانعانىن ەسكەرمەيدى، اكەلىك قامقورلىق كورسەتپەيدى. يتتىك جاساپ پروبلەمادان قاشادى. ەركەك رەتىندە قىزىن دۇرىس تاربيەلەمەگەنىن مويىنداپ، قىزىن جامان نارسەگە يتەرمەلەمەلەمەسە ەكەن.
– قىزدار ماسەلەسىندە اشىق پىكىر ايتىپ، كوپ قازاق قىزدارىنىڭ كونبىستىگىنە، جۋاستىعىنا نالىپ جاتقان جازبالارىڭىزدى وقىپ جاتامىز. بۇگىنگى قازاق ايەلى قانداي بولۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– ەندى بۇل ماسەلە باياننىڭ وقيعاسىنان كەيىن قاتتى ءورشىپ كەتتى عوي. سونى ويلاپ، ەلىمىزدەگى ءنومىر ءبىر ايەل، كۇيەۋىنەن قورلىق كورىپ، ولۋگە قالدى، ال باسقا ايەلدەر نە كورمەي جاتىر دەگەن سياقتى. كەيبىر قىزدار ءوز قۇقىقتارىن بىلمەيتىن سياقتى. تاپتالىپ، باسىلىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. باسقا ەلدىڭ قىزدارىن قاراڭىزشى قاقشاڭداپ جۇرەدى، تۇرلەرى دە باقىتتى. ءبىزدىڭ ارۋلارىمىز سولارداي بولسا دەيمىن! ەڭ ءبىرىنشى قىز بالا قوعام مۇشەسى، بىرەۋدىڭ الپەشتەپ وسىرگەن بالاسى، بالالارىنىڭ اناسى دەگەن سياقتى، سودان كەيىن عانا بىرەۋدىڭ ايەلى. باقىتسىز ايەل باقىتتى ۇرپاق تاربيەلەۋى مۇمكىن بە؟ ەركەكتەر نەگە بولاشاقتى ويلامايدى؟!
– الەۋمەتتىك جەلىدە بولسىن، كۇندەلىكتى تۇرمىستا بولسىن «قازاق قىزدارى بۇزىلىپ بارادى»، «قازاق قىزىنا اناۋ جات»، «قازاق قىزدارى بويانباعان» «بۇرىنعى قازاق قىزدارى ارمان بولدى» دەگەن سياقتى پىكىرلەردى وتە ءجيى ەستيمىز. بۇرىمدىلارعا قاتىستى سىنعا ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتتى. قالاي ويلايسىز، ەر ازاماتتار سىباپ جۇرگەن قازاق قىزدارىنىڭ سولاي بەتىمەن كەتۋىندە قازاقتىڭ جىگىتتەرىنىڭ، اعا-اكەلەرىنىڭ وسالدىعى جاتقان جوق پا؟
– قىزدارىمىز تاماشا ءبىزدىڭ! ادەمى، اقىلدى، سالماقتى، الەمدەگى ەڭ كۇشتى قىزدار ول قازاقتىڭ قىزدارى! ناشار جىگىتتەر ناشار اڭگىمە ايتادى، ولارعا سونداي قىزدار بۇيىرادى!
– وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قىزدارىمىزدىڭ تۇرمىسقا شىعۋى قالىپتى نارسەگە اينالىپ بارادى. قىزدارىمىز بولسا وعان «قازاق جىگىتتەرىنىڭ قىزداردى ءوز دەڭگەيىندە قادىرلەمەۋى، سىيلاي الماۋى سەبەبىنەن باردىق دەيدى. ءبىزدىڭ ءبىراز جىگىتتەر «وزدەرىنە جار ىزدەگەننەن گورى، تۋعان-تۋىسىنا قىزمەت ەتىپ، جاعا بىلەتىن قىزمەتشى ىزدەپ جۇرەدى»،- دەپ اقتالادى. شىنىمەندە ءبىزدىڭ جىگىتتەرىمىز قىزداردى ءوز دەڭگەيىندە سىيلاي الماي ما؟
– مۇمكىن...
– ءبىزدىڭ ءداستۇرلى سۇراعىمىز، ءسىز قولىندا بيلىگى بار شەنەۋنىك بولساڭىز ەلىڭىز ءۇشىن ەڭ الدىمەن نە ىستەر ەدىڭىز؟
– كوررۋپسيانى جويار ەدىم
– قازاقتىڭ ءار وتباسىندا نەشە بالا بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيسىز؟
– قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ كەرەك. ارينە، اركىمنىڭ جاعدايى ءارتۇرلى، ءبىراق سول جاعدايعا بايلانىستى بالا سانى دا كوپ بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. جەرىمىز وتە ۇلكەن، ادام سانى وتە از. الەمدىك نارىق ءۇشىن ءبىزدىڭ ەل قىزىقتى نىسانا ەمەس. ادام سانى از بولعاندىقتان، كەيبىر تاۋارلار بىزگە كەلمەي جاتادى، وكىنىشتى-اق. كەلسە، باعاسى ۋداي قىمبات بولادى. ال، حالىق سانى ارتسا، مۇنداي بولماس ەدى. ءوز باسىم، ءاربىر قازاق وتباسىندا كەم دەگەندە ءتورت بالا بولسا دەپ ويلايمىن.
– ءسىزدىڭ «تۇسىككە قارسىلىق»، «انا، تەمەكى تارتپا»، «قۇداي، نەگە مەنى تەلەديدار قىلىپ جاراتپادىڭ»، «قارتتار ۇيىندە قازاق كوپ»، تاعى باسقا ايتارى انىق، پروبلەمالى سۋرەتتەرىڭىز بار. شەت ەلدەردە مۇنداي الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى كوتەرەتىن سۋرەتشىلەرگە ۇلكەن قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتادى. ءبىزدىڭ بيلىك تاراپىنان سىزگە قانداي دا ءبىر قولداۋ بار ما؟
– سويلە، سۋرەت كورمەسى ەلىمىزدىڭ بارلىق قالاسىندا بولدى. ەڭ العاش استانا، سودان كەيىن الماتى، شىمكەنت، تاراز، تالدىقورعان، اتىراۋ، تەمىرتاۋ قالالارىندا بولدى. شاقىرىپ، ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن اكىمشىلىكتەر عوي. سولار بيلىككە جاتسا، ءيا. سۋرەتتەردى حالىققا كورسەتۋگە كومەكتەستى. ءبىراق مەن بۇل سۋرەتتەردىڭ كوشەگە، ايالدامالارعا، بازارلارعا شىققانىن قالار ەدىم. ورال وتكەندە ءبىر سويلەسىپ قويعان. ويلانىپ جاتىر...
– وتباسىلى ادامسىز، ءۇيدىڭ تىرلىگى، شىعارماشىلىق پەن بيزنەستى ءبىر ارناعان توعىستىرىپ الىپ ءجۇرۋ قيىن ەمەس پە؟
– قيىن ەكەن...
– «قامشى» پورتالىنىڭ وقىرماندارىنە دەگەن تىلەگىڭىز
– سوڭعى كەزدە ۇرى-قارىلار كوبەيدى، كريزيس كەزىندە ءجيى كەزدەسەتىن جايت ەكەن. كەشە عانا ۇيالى تەلەفونىمدى ۇرلاتىپ الىپ، قينالىپ قالدىم، كوپ ادامداردىڭ ءنومىرى كەتتى. ساق بولىپ جۇرىڭىزدەر!
سۇحباتتاسقان: ايجان قالييەۆا
