حالقىمىزدىڭ ءبىر تۋار ازاماتتارىنىڭ ءبىرى، حالىق جازۋشىسى، قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ءىلياس ەسەنبەرلين - الەم تانىعان جانە مويىنداعان جازۋشى. ءوزىنىڭ بۇكىل عۇمىرىن، ەل تاريحى مەن تاعدىرىن ۇرپاق زەردەسىنە جەتكىزۋگە باعىشتاعان قارىمدى قالامگەردىڭ قولىنان التى الاشقا ايگىلى «التىن وردا»، «كوشپەندىلەر» سەكىلدى تاريحي روماندار دۇنيەگە كەلدى. تۋعان توپىراعىنىڭ ءار ۋىسىنان سىر ىزدەپ، اقساقالىنىڭ اۋزىنان شەجىرە تىڭداپ وسكەن ىلەكەڭ قازاق ەلىنىڭ تاعدىر تالايىن تۇڭعيىق عاسىرلار تۇبىنەن ارشىپ العان وسى ەڭبەكتەرى ارقىلى ەلىنىڭ ەڭسەسىن كوتەردى، ابىرويىن ارتتىرىپ، مارتەبەسىن جوعارلاتتى.

بۇگىنگى ۇرپاق قازاق تاريحىنان ءى.ەسەنبەرلين شىعارمالارى ارقىلى سۋسىندادى، سولار ارقىلى تانىپ، ءبىلدى. امىرشىلدىك جۇيەنىڭ تار بۇعاۋىنا شەگەندەپ قويعان تار كەزەڭنىڭ وزىندە- اق بار اۋىرتپالىقتى قايىسپاي كوتەرگەن جازۋشىنىڭ ەرلىگى مەن ەل الدىنداعى ازاماتتىق بيىك تۇلعاسىنا باس يۋدەن ارتىق قۇرمەت تە بولماق ەمەس. ءاربىر شىعارماسىنىڭ جارىققا شىعۋىنىڭ ءوزى قاجىرلىلىق پەن قايسارلىقتىڭ، باتىلدىقتىڭ ۇلگىسى. جازۋشى روماندارىنان وسى تۇرعىدان العاندا «مۇحيتتان وتكەن قايىق» رومانىنىڭ ورنى بولەك. كوزى تىرىسىندە جازىلعانىمەن، جارىققا شىعا الماي قالعان بۇل شىعارمادا «توقىراۋ زامانىنىڭ» اششى شىندىعى جاتىر. باسپا ءجۇزىن كورمەۋ سەبەبى دە وسىندا. ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا ءوز باعاسىن تولىق الىپ ۇلگەرمەگەن روماننىڭ تاعدىرىن تىلگە تيەك ەتۋ ارقىلى، جازۋشىنىڭ قالامگەرلىك قاسيەتىن تاعى ءبىر قىرىنان تانىتساق دەگەن ويمەن قولىمىزعا قالام العان ەدىك.

ءبىز «مۇحيتتان وتكەن قايىق» رومانىنىڭ تاعدىرىن ءسوز ەتە وتىرىپ، كىتاپقا بايلانىستى جازۋشىنىڭ كورگەن زورلىق-زومبىلىعىن ناقتى دەرەكتەرمەن اشىپ كورسەتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. قۇجاتتار تىلىمەن ىلەكەڭنىڭ ءبولمىس-بىتىمىن تاعى ءبىر قىرىنان تانۋ مۇمكىندىگىن وقىرمانعا جەتكىزە الساق، وندا ەڭبەگىمىزدىڭ زايا كەتپەگەنى.

1970 جىلداردىڭ باسىندا جازىلىپ، دايىن بولعان شىعارماسىنىڭ باسپا ءجۇزىن كورە الماۋى، ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى ادەبيەتشى-سىنشىلداردىڭ جانە «قىراعى» سەنزۋرانىڭ كوكەيىنەن «شىعا الماۋى» سەبەپتى جازۋشى ءوز رومانى ءۇشىن كۇرەسكە شىعۋعا ءماجبۇر بولادى. رەسپۋبليكا كولەمىندەگى باسشى ورىندار تاراپىنان ادىلدىك تابا الماي، شىرىلدىپ شىندىق ىزدەگەن ەسەنبەرلين تىكەلەي ل.ي.برەجنيەۆتىڭ وزىنە ءوتىنىش-حات جولدايدى:

كوكپ وك-نىڭ باس حاتشىسى ل.ي.برەجنيەۆ جولداسقا!

…ءوزىڭىزدىڭ مەنى پارتياعا قايتا العانىڭىزدان بەرى 20 جىل ءوتتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ون كىتاپ جازىپ ۇلگەردىم. ولاردىڭ كوپشىلىگى ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ، ماسكەۋدىڭ باستى باسپالارىندا باسىلىپ شىقتى. قازاق سسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ پاۋرەاتى اتانىپ، بىرنەشە ۇكىمەت ناگرادالارىن الىپ ۇلگەردىم. ءسىزدىڭ قامقورلىعىڭىزدى، مەن ءۇشىن ىستەگەن جاقسىلىعىڭىزدى ەش ۋاقىتتا ۇمىتپايمىن.

مىنە، ەندى «مۇحيتتان وتكەن قايىق» رومانىمدى جازىپ ءبىتىردىم. رومانىم تۋرالى جازۋشىلاردىڭ پىكىرى، جالپى جاقسى. ءبىراق قازاقستان كپ وك-نىڭ يدەولوگيا حاتشىسى س.ن.يماشيەۆ جولداس قولجازبامنىڭ العاشقى نۇسقاسىنىڭ ءبىرىن الىپ، ونى باستىرماق تۇگىلى، بىرەۋلەرگە وقۋعا قاتاڭ تىيىم سالىپ وتىر. يماشيەۆ جولداستىڭ كوزقاراسى قاتە ەكەنىنە سەنىمدىمىن، سوندىقتان، قولجازبامنىڭ ءبىر داناسىن سىزگە جولدادىم. ارينە، ءسىزدىڭ ماڭىزدى مەملەكەتتىك ىستەردەن قولىڭىز تيمەيتىنىن جاقسى بىلەم، دەگەنمەن، ەگەر ورىندى دەپ تاپساڭىز، كوركەم ادەبيەتتى جاقسى بىلەتىن جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرىڭىزدىڭ بىرىنە وقىپ شىعىپ، قورىتىندى شىعارۋدى تاپسىرۋىڭىزدى سىزدەن وتىنەم.

جازۋشى ءى.ەسەنبەرلين.

31-قازان، 1974 جىل.

ءوز شىعارماسىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن اشىق كۇرەسكە شىققان جازۋشى رومان تاعدىرى، نەگىزىنەن، قازاقستاندا عانا شەشىلەتىنىن جاقسى بىلگەندىكتەن دە د.ا.قونايەۆقا دا ءدال سول كۇنى وسى مازمۇنداس حات جولدايدى. ال رومانداعى باستى تۇلعالاردىڭ ءبىرى قونايەۆتىڭ ءوزى بولاتىن. روماننىڭ سيۋجەتتىك جەلىسىنە 1960-70 جىلدارداعى رەسپۋبليكادا بولعان تاريحي وقيعالار قامتىلعاندىقتان دا اۆتور وسىلارعا بايلانىستى جازۋشىلىق وي-پىكىرى مەن توپشىلاۋلارىن، سىن-پىكىرلەرىن قوسا جەتكىزەتىنى ءمالىم، ا.احمەتجانوۆ وبرازىنىڭ ءپروتوتيپى رەتىندە الىنعان قونايەۆتىڭ رومان تاعدىرىنا وزىندىك كومەگى تيەر، ىقىلاسى اۋار دەگەن جازۋشىنىڭ سەنىمى زور بولعان سەكىلدى:

«…مۇحيتتان وتكەن قايىق» اتتى رومانىمنىڭ العاشقى نۇسقالارىنىڭ ءبىرىن وزىڭىزگە وقىپ شىعىپ، قاجەت دەپ تاپساڭىز تۇزەتۋلەر ەنگىزۋىڭىز ءۇشىن جولداعان ەدىم. الايدا س.ن.يماشيەۆ جولداستىڭ قولىنا تيگەن ەكەن. ول كىسى شىعارماشىلىق كومەك كورسەتۋدىڭ ورنىنا روماندى جوققا شىعارادى. ونىمەن قويماي، يماشيەۆ جولداس تانىسۋ ءۇشىن ءبىرىنشى نۇسقاسىن جىبەرگەن «نوۆىي مير» جۋرنالىنا دا كوكپ وك-ى ارقىلى شىعارمامدى جامانداتىپتى (ال مەن جۋرنال رەداكسياسىنا «بۇل سوڭعى تۇزەتۋىم» ەمەس ەكەنىن ەسكەرتكەنمىن).

…مىنە سوڭعى وڭدەۋدەن كەيىن رومانىمدى تاعى سىزگە جولداپ وتىرمىن. ەگەر دەنساۋلىعىڭىز مۇرشا بەرسە - ءوزىڭىز وقىپ شىعۋدى سۇرايمىن. ءبىر داناسىن ل.ي.برەجنيەۆكە دە سالىپ جىبەردىم. روماندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوتىنىشىمدى اياقسىز قالدىرماسسىز دەپ سەنەمىن.ءى. ەسەنبەرلين. 31- قازان، 1974 جىل.

سودان بەرى ءتورت جىل وتەدى. ءوز شىعارماسىنا ايتىلعان ءارتۇرلى سىن- ەسكەرتپەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، تۇزەتۋلەر ەنگىزىپ، ءداۋىر شىندىعىن «شىنايى» بەينەلەۋدەگى نەگىزگى ويلارىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا جۇمىس جاساپ جۇرگەن اۆتوردى روماننىڭ جارىق كورۋى قاتتى تولعاندىردى. ءۇمىت پەن كۇدىككە تولى وسى جىلدار ىشىندە جازۋشى ءوز شىعارماسىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن تالاي سىن ەستىپ، تالاي تاياق جەسە دە، تالاي باسشى ورىندار مەن باسپاحانالاردىڭ ەسىگىن توزدىرسا دا، ءوزىنىڭ جازۋشىلىق، ازاماتتىق ارى مەن نامىسى ءۇشىن شىرقىراعان شىندىق جولىنان، كۇرەسكەرلىك ۇردىسىنەن تايمادى. «مەنىڭ جازىپ وتىرعانىم تەك قانا شىندىق، سونى نەگە تۇسىنبەيدى؟» دەپ جازادى جازۋشى: «قۇرمەتتى دىنمۇحامەد احمەت ۇلى! «مۇحيتتان وتكەن قايىق» رومانىمدى بەس جىل بويى وڭدەپ كەلەمىن. بۇل كىتاپ رەسپۋبليكامىزدىڭ ماڭىزدى كەزەڭدەرىنىڭ بىرىنە ارنالادى. وندا يدەولوگيالىق سولاقايلىقتار جوقتىعىنا سەنىمدىمىن. جانە تازا پارتيالىق تۇرعىدان سوسياليستىك رەاليزم مەتودىمەن جازىلعان.

س.ن.يماشيەۆ، م.ي.ەسەنالييەۆ، ءا.ت.ءالىمجانوۆ، ش.ر.ەلەۋكەنوۆ جولداستاردىڭ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ سەكرەتارياتى كورسەتكەن كەمشىلىكتەردى ەسكەرىپ رومانىمدى قايتا وڭدەپ شىعىپ، سوڭعى نۇسقاسىن مامىر ايىندا «جازۋشى» باسپاسىنا وتكىزىپ قويعام. ءبىراق ول تۋرالى ءالى كۇنگە ەشقانداي شەشىم قولدانىلماي كەلەدى…

…وسىعان ءوزىڭىز عانا كومەكتەسە الاتىن بولعاندىقتان، سىزگە حات جولداپ وتىرمىن. ءى.ەسەنبەرلين. 19-قازان، 1978 جىل.

حاتتان كورىپ وتىرعانىمىزداي، جازۋشى ادىلدىكتىڭ، شىندىقتىڭ جەڭەتىنىنە ەش كۇمان كەلتىرمەيدى. ءالى دە بولسا رەسپۋبليكا باسشىسىنىڭ ءوز شىعارماسىنىڭ تاعدىرىنا ارا تۇسە الاتىنىنا سەنەدى. ءبىراق ءى.ەسەنبەرلينگە شىعارماسىنىڭ جارىق كورۋىن تاعدىر جازعان جوق. وعان توقىراۋ كەزەڭىندەگى ءار ءتۇرلى كۇشتەردىڭ بۇلجىماس قاعيداسىنا اينالعان شەكتەۋلى ءارى قاتاڭ پىكىرى كەدەرگى بولعانىنا داۋ جوق. مىنا تومەندەگى تۇجىرىم بۇل پىكىردى انىقتاي تۇسەدى:

«وك-كە سكوروبوگاتوۆاعا. 20-جەلتوقسان، 1978 جىل.№1-8 /3478.

...جازۋشى بارلىق ماتەريالداردى تولىق مەڭگەرمەگەندىكتەن سۋبەكتيۆيزمگە، قاتە كوزقاراسقا ۇرىنعان. جاعىمسىز كەيىپكەرلەرگە فەلەتون مەن پامفلەتكە ءتان مىنەزدەمە بەرگەن. رومانداعى وقيعانىڭ ۋاقىتىن ءدال كورسەتۋ ءۇشىن، اۆتور لاۋازىمدى ادامداردىڭ ناقتى اتتارىن ەنگىزگەن: ل.ي.ميرزويان، و.وماروۆ، ج. شاياحمەتوۆ ت.ب. ونىڭ ۇستىنە، ءالى ءتىرى قىزمەتكەرلەردىڭ دە اتى-جوندەرى بار. مىسالى: م.م.لاۆرەنتيەۆ. پ.ك.پونومارەنكو جاعىمسىز كەيىپكەرلەر قاتارىندا ءجۇر. پارتيا جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ بەينەلەرى تىم تۇرپايى، كەدەيلەنىپ كەتكەن.  جانە اۆتور ولاردىڭ اقىلدىلىعىنا، پاراساتتىلىعىنا كۇمان كەلتىرەدى...

...ءى.ەسەنبەرليننىڭ جاڭا رومانى  - پروبلەمالىق شىعارما. ءبىرىنشى پروبلەما: ونشاقتى بەتتەرى م.جۇمابايەۆ، ا.بايتۇرسىنوۆ سەكىلدى الاشورداشىلاردى اقتاۋ كەرەك دەگەنگە ارنالعان. اۆتور جازۋشىلىق ەتيكانى دا ساقتامايدى. مىسالى، قالامداس ارىپتەستەرىن ەشبىر دالەلسىز «تازا»، «تازا ەمەس» دەپ ءبولىپ، كەيبىر قازاق ادەبيەتشىلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ قۇندىلىعىنا كۇمان كەلتىرەدى»…

مىنە وسى انىقتامالاردان كورىپ وتىرعانىمىزداي، لاۋازىمدى ادامداردىڭ رەسپۋبليكانى باسقارۋ كەزىندەگى جۇمىستارىنداعى جىبەرگەن كەمشىلىكتەرىن اۆتور رەاليستىك شىندىقپەن كوركەم تۇرعىدا ءدال بەينەلەي العان. روماننىڭ باستى كەيىپكەرلەرى: جازۋشى ايبول مەن قازاقستانداعى ءبىرىنشى ادام - اقىلبەك احمەتجانوۆ. روماننىڭ جەلىسى قازاقستانداعى ءبىرقاتار وقيعالاردىڭ تىزبەگىنەن تۋادى. جانە باستى كەيىپكەرلەردىڭ سولارعا قاتىستى كوزقاراستارى بەرىلگەن. رومانداعى زامان، ءداۋىر تىنىسىنىڭ رەاليستىك شىندىققا ساي كورسەتىلگەندىگىن شىعارما تاعدىرىنا قاتال ۇكىم جاساعان مىنا ءبىر قۇجات ايقىنداي تۇسەدى:

«قازاقستان كپ ءوق-نىڭ حاتشىسى س.ن.يماشيەۆ «ەسەنبەرليننىڭ قولجازباسى» تۋرالى». 20.01.79 ج.

…اۆتور جوعارعى پارتيا جانە مەملەكەت باسشىلارىن كورسەتكەندىكتەن ەڭ باستى كەمشىلىكتەرى، ولاردىڭ ءومىرى تەرەڭ، جان-جاقتى قامتىلماي، كوممۋنيستەردىڭ ۋاقىت تالابىنا ساي ەرەكشەلىكتەرىن دۇرىس تۇسىنبەگەندىكتەن مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ ءىس-قيمىلدارىن تاياز، شەكتەلگەن، داۋ-جانجالدار ۇيىمداستىرۋعا قۇمار، تەك جەكە باستارىنىڭ قامىن، قىزمەت بابىمەن جوعارى كوتەرىلۋدى ويلايتىن ادامدار رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسقان.

اۆتور ءومىردىڭ تەك جامان جاقتارىن كورسەتۋگە قۇمار. ال پارتيانىڭ ءوزى تۇزەتكەن بۇرىنعى قاتەلىكتەرىنە تىم كوپ نازار اۋدارۋى - پارتيا مەن ونىڭ باسشىلارى، قازىرگى زامان تۋرالى حالىق ساناسىندا قاتە تۇسىنىك تۋدىرادى. وسى سارىندا وڭتۇستىكتەگى ءۇش اۋداندى كورشى رەسپۋبليكاعا بەرۋ ەكسپەريمەنتىن كورسەتكەندە، ول ءبىزدىڭ وداقتىڭ مىزعىماس بىرلىگىنە، حالىقتاردىڭ شىنايى دوستىعىنا كۇمان كەلتىرگەن.

ۇلتشىل-بۋرجۋازيالىق «الاش» پارتياسىنىڭ تاريحىمىزداعى ورنى مەن باعاسى دۇرىس بەرىلمەگەن. وعان قوسا «الاشوردا» ادەبيەتشىلەرى ا.بايتۇرسىنوۆ پەن م.جۇمابەكوۆتى اقتاۋعا تىرىسقان»…

مىنە وسى قۇجاتتا اتاپ كورسەتىلگەنىندەي، سول كەزدەگى تالاپقا ساي «اۆتور ءومىردىڭ كولەڭكەلى جاقتارىن كوپ سۋرەتتەگەن». ال بۇل كولەڭكەلەر مەن اقتاڭداقتار، تاريحي وقيعالار حالىق تاريحىندا شىندىق ەكەنىنە ءبىز سوڭعى جىلدارى عانا كوز جەتكىزدىك قوي. ارينە، جازۋشىنىڭ بۇل شىعارماسى وسىنداي «باتىلدىقتارىمەن» كلاسسيكالىق شىعارما دەۋدەن اۋلاقپىز. ءبىراق سول كەزدىڭ وزىندە-اق ءومىر شىندىعىن سوسياليستىك رەاليزم مەن كوممۋنيستىك مورال تالاپتارىنا ساي بۇركەمەلەپ، بەتىن قالقىپ كورسەتكەن تالاي شىعارمالاردان شوقتىعى بيىك تۇرعانى انىق. 1932 جىلعى اشارشىلىق زارداپتارىنىڭ ءسوز بولۋىن مىسالعا الساق تا جەتكىلىكتى. سول كەزەڭدە تاريح عىلىمىنىڭ وزىندە اتى اتالماي، ءتۇسى تۇستەلمەي جۇرگەن وسىناۋ اششى تاريحي شىندىققا، حالىق تراگەدياسىنا ەسەنبەرلين ءبىرىنشى بولىپ دۇرىس باعا بەرگەن. حالىقتىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ  قۇرىپ كەتۋىنە ەل باسقارعان مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ جاۋاپتى ەكەندىگىن اشىپ كورسەتەدى. بۇل كوزسىز ەرلىك پەن باتىلدىقتىڭ، ەل الدىنداعى ازاماتتىق بيىك پاراسات پەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ايقىن ايعاعى.

روماندا وسىنداي ءداۋىر شىندىعىنىڭ دۇرىس بەينەلەنۋىنىڭ قالىڭ وقىرمان ساناسىنان ورىن الماۋىنا ۇمتىلعان «قىراعى كوزدەر» قايتكەن كۇندە دە كىتاپتىڭ باسىلىپ شىقپاۋىنا جانتالاسا ارالاسادى. جوعارىداعى كەلتىرگەن قۇجاتتاردان بايقاعانىمىزداي، قازاقستان يدەولوگتارى ماسكەۋگە سىلتەسە، ولار قايتادان وزدەرىنە جىبەرىپ، قاقپاقىلعا سالىپ قويادى.  اق-قاراسىن ايتۋعا كەلگەندە، اقيقاتقا جۇگىنۋدەن قورقادى. «رومان ماسكەۋدە ورىس تىلىندە جارىق كورسە، ءبىز الماتىدا قازاق تىلىندە باسۋعا دايىنبىز، ال ماسكەۋ ودان دا بۇرىن،  ءبىز ونى تەك انا تىلىندە جارىق كورگەننەن كەيىن عانا باسىپ شىعارامىز» دەپ شارت قويعان.

«مۇحيتتان وتكەن قايىق» تاريحي زەرتتەۋ نەمەسە ءومىرباياندىق حرونيكا ەمەس، كوركەم شىعارما.  اۆتور ءوزى كۋا بولعان ءداۋىردىڭ شىندىعىن سىنشىل تۇرعىدا اشقان. ال ونىڭ قانشالىقتى دارەجەدە جۇزەگە اسقانىن ادەبيەت سىنشىلارى ساراپتاي جاتار. دەگەنمەن، بۇل جەردە روماندى قايتسەمدە جارىققا شىعارامىن دەپ تالاپتانعان، سول جولدا تالاي تاۋقىمەت تارتقان اۆتور يدەولوگيا حاتشىلارىنىڭ «كەڭەستەرىمەن» الدەنەشە رەت تۇزەپ، كۇزەپ، وڭدەۋدەن وتكىزگەنىن، سول زاماننىڭ «ايتقانىنا» قاراي سان مارتە قايىرا جازعانىن ۇمىتپاعانىمىز ابزال. ەڭ باستىسى ءى.ەسەنبەرلين توقىراۋ جىلدارىنداعى كۇردەلى ءارى شەكتەۋلى تالاپتارعا قاراماستان، 1932 جىلعى اشارشىلىق  زارداپتارىن،  «تىڭ ەپوپەياسى» كەزىندەگى كەيبىر كەلەڭسىزدىكتەردى، ەل باسقارعان ءبىراز قايراتكەرلەردىڭ ءبولمىس-بىتىمىن، شىنايى جاساۋدى ماقسات تۇتقان.  سونداي-اق قازاق تاريحىن تانىتۋ، سول تاريحتىڭ ءارقيلى كەزەڭدەرىندەگى  ازاماتتار تۇلعاسىن كورسەتىپ بەرۋ رومان جەلىسىنەن وزەكتى ورىن العان. ولارعا جازۋشىلىق تۇرعىدان باعا بەرە كەلىپ، باسشى قىزمەتكەرلەر مەن شىعارماشىلىق ينتەلليگەنسيا وكىلدەرىنىڭ اقىل-ويىنا تۇساۋ سالعان كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ بارلىق سىرىن اشىپ بەرگەن. ايبول تاعدىرى سول داۋىردەگى حالىق قامىن، ەل مۇڭىن ويلاعان ادامداردىڭ باستان كەشكەن ءومىرى ەكەنىن اڭعارامىز. جازۋشى ءوز كەيىپكەرلەرىن سومداعاندا ءبىرىن-اقىن، ەكىنشىسىن- گەولوگ، ءۇشىنشىسىن-مۇسىنشى جانە دارىگەر، تورتىنشىسىن-كەن ينجەنەرى ەسەبىندە الىپ كورسەتكەنىمەن، ولار وتكەن جول، ءومىر تاريحى ارقىلى 1917 جىلدان كەيىنگى بۇكىل قازاق ينتەلليگەنسياسىنىڭ باسىنان كەشىرگەن تىرشىلىگىن، شەجىرەسىن جاساعان. سول ارقىلى وتكەندى جاڭاشا باعالاۋعا، تۇيسىنۋگە، سەزىنۋگە، لايىقتى باعاسىن بەرۋگە ۇمتىلىس جاسالىنعان.

«مۇحيتتان وتكەن قايىق» رومانىنداعى اقىلبەك احمەتجانوۆ وبرازى ارقىلى  جازۋشى  ەل قامىن كوبىرەك ويلاپ، حالقىنىڭ ءار جەتىستىگىنە شىن قۋانا بىلەتىن باسشىلاردى كورسەتكىسى كەلگەنىن بايقايمىز. اقىلبەك- رەسپۋبليكاداعى بەلگىلى پارتيا جانە مەملەكەت قايراتكەرى. روماندا ونىڭ ينتەرناسيوناليزم مەن ۇلتشىلدىق ساياساتقا بايلانىستى قيىنشىلىقتارعا قارسى تۇرىپ، جەڭە ءبىلۋى اشىق ايتىلعان.

قازاق ادەبيەت تاريحىندا وننان استام روماندار جازىپ، قازاق ادەبيەتى مەن تاريحىن كوشەلى جەرگە ورگە سۇيرەگەن ءى.ەسەنبەرلين بىرەگەي دە ءبىرتۋار جازۋشى ەكەندىگىنە ەشكىم دە شەك كەلتىرە قويماس. قاي رومانى دا حالىقتىڭ وتكەن تاريحىمەن، شەجىرەسىمەن ساباقتاسىپ جاتادى. ال «مۇحيتتان وتكەن قايىق» جازۋشىنىڭ ءوزى عۇمىر كەشكەن كەزەڭىنىڭ، ورتانىڭ، ماسكەۋدەن باسقارىلىپ، باعىتتالعان يدەولوگيانىڭ بەت-بەينەسىن شىنايى اشىپ بەرۋىمەن ايرىقشا اتالىپ وتۋگە ءتيىستى تۋىندى. سوسياليستىك رەاليزم، كوممۋنيستىك مورال پرينسيپىمەن بەزبەنگە سالىناتىن يدەولوگيا داۋىرلەپ تۇرعان شاقتا ەل ومىرىندەگى اسا ماڭىزدى وقيعالار، ونىڭ ىشىندە حالىق تاعدىرى مەن كەلەشەگى سەنىپ تاپسىرىلعان ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ ىس-ارەكەتتەرى مەن اتاق-مانساپ ءۇشىن نەدەن بولسا دا تايىنباۋعا داعدىلانعان ەكى ءجۇزدى ساياساتتارى جان-جاقتى، بايىپتى كورسەتىلگەن. سول سەبەپتى وسىنداي اششى شىندىقتار ارقاۋ بولعان رومان جازۋشىنىڭ كوزى تىرىسىندە كىتاپ بولىپ باسىلماق تۇگىلى، مەرزىمدى باسپا ءسوز بەتتەرىندە دە جاريالانۋ قۇقىنان ايرىلدى. ويتكەنى باسقا-باسقا، قازاقستان كپ وك-ى ءوزى باس بولىپ كىرىسكەننەن كەيىن نە ايتارى بار. روماننىڭ جۋرنالدىق نۇسقاسى جازۋشى ولگەننەن كەيىن، ەلىمىزدە دەموكراتيالىق وڭ وزگەرىستەر بەل الا باستاعان شاقتا عانا جاريالاندى. ەندەشە رومان تۋرالى باردى بايىپتاپ، باعالاپ ايتىلار ءادىل باعا كەرەك.

بۇل ماقالادا روماننىڭ جەلىسى، ايتارى مەن بەرەرى تۋرالى كوبىرەك توقتالعاننان گورى، وسى شىعارمانىڭ جارىق كورۋىنە قاتىستى جازۋشى باستان كەشىرگەن قيىندىقتار مەن كەدەرگىلەر تۋرالى ايتۋدى  مۇرات تۇتقان ەدىك. ساڭلاق جازۋشىنىڭ ومىرىندەگى قالىڭ وقىرمان كوپ بىلە بەرمەيتىن مۇنداي جايتتار ەلى مەن جەرىنىڭ تاريحىن كوركەم ادەبيەتتە بەينەلەۋدە وزىندىك قايتالانباس قولتاڭبا قالدىرىپ ۇلگەرگەن، سول جولدا تىنىمسىز ەڭبەك جاساعان ازاماتتىق، جازۋشىلىق تۇلعاسىن تاعى ءبىر قىرىنان تانۋعا سەپتىگى تيەر دەگەن ويدامىز.

بۇل ەلى مەن جەرى ءۇشىن بويىنداعى بار قۋاتى مەن شىعارماشىلىق تالانت-دارىنىن تولىققاندى جۇمساعان ءى.ەسەنبەرلين ارۋاعىنىڭ الدىنداعى ۇرپاق پارىزى مەن قارىزىنىڭ ءبىر وتەۋى بولار ەدى.